Günümüzde coğrafi konum ve saatlerin belirlenmesinde Londra’daki Greenwich semti başlangıç meridyeni olarak kullanılıyor. Osmanlı Devleti’nin ise Ayasofya’yı başlangıç meridyeni olarak kabul edip yüzyıllarca bütün hesaplamalarında kullandığı ortaya çıktı. Yedikıta Tarih ve Kültür Dergisi son sayısında Osmanlı döneminde başlangıç meridyeni olarak kullanılan Ayasofya’yı ele aldı. 

 

Astronom Yakup Emre’nin kaleme aldığı, ‘Osmanlı Başlangıç Meridyeni Ayasofya’ydı’ başlıklı yazıda tarihte başlangıç meridyeni olarak kullanılan yerler konusunda önemli bilgilere yer veriliyor. Derginin araştırmasına göre tarihte ilk başlangıç meridyeni Kanarya Adaları olmuş. Astronom Emre’nin makalesinde şu bilgiler yer alıyor: “İlk çağın Batlamyus haritasında başlangıç meridyeni, şimdiki Kanarya Adaları’ndan geçirilmiştir. 6’ıncı yüzyıl haritalarında ise kimi zaman Bağdat ve İskenderiye, kimi zaman da Yeşil Burun Adaları’nın kullanıldığı görülmektedir. 17’inci yüzyıl ortasında Kanarya Adaları’nın en batısındaki Ferro Adası’ndan geçtiği farz edilen meridyen, başlangıç sayılmıştır. Ancak, o sıralarda okyanustaki böyle bir adacığı esas alarak boylam farkını bulmak güç oluyordu. Bu yüzden birçok ülke kolaylık olması için, kendi başşehirlerinden geçen meridyeni başlangıç olarak almışlardı. Fransa için Paris, Almanya için Berlin’den geçen boylam kullanılmıştır. Bu arada İngiltere’nin başlangıç meridyeni de Londra yakınındaki Greenwich’ydi.” 

 

 

Derginin haberinde, “1884 yılında Osmanlı Devleti’nin de aralarında bulunduğu 25 ülkeden 41 delege, dünyanın saat dilimlerini belirlemek üzere, ‘Uluslararası Meridyen Konferansı’ için Washington’da bir araya geldi. Bu konferansta Greenwich, 22 oyla ‘0 meridyeni’ olarak kabul edildi. Böylece, kısaltılmışı GMT olan ‘Greenwich Mean Time (Greenwich saati)’ dünyanın kullanacağı uluslararası zaman dilimi olarak kararlaştırıldı. Konferansa Osmanlı Devleti’ni temsilen katılan Ahmed Rüstem Efendi oyunu, ‘Uluslararası ilişkilerle sınırlı olmak kaydıyla ortak saatin kabulünden yana’ kullanmıştı. İngiltere Kraliyet Rasathanesi adıyla da anılan gözlemevi 1675 yılında, İngiltere Kralı II. Charles tarafından Greenwich’te kurdurulmuş, uzun yıllar denizciler ve haritacılar tarafından başlangıç meridyeni olarak kabul görmüştü. 1884’teki konferansta Washington, Berlin ve Paris gibi şehirlerin yerine Londra’daki Greenwich semtinin seçilmesinin en önemli sebeplerinden biri olarak, dünya deniz ticaretini yürüten denizcilerin yüzde 70’inden fazlasının Greenwich zaman dilimini kullanıyor olması gösterilmektedir. Bu konferanstan sonra Osmanlı haritacıları da, hazırladıkları dünya haritalarında Greenwich’i esas almışlardır. Ancak, Osmanlı’nın hâkim olduğu toprakları gösteren haritalarda Ayasofya Camii’nin kubbesinden geçen ve ‘Arz-ı Halife’ veya ‘Arz-ı İstanbul’ denilen meridyen, başlangıç meridyeni olarak kullanılmaya devam etmiştir. Müslümanlar da saatlerini buraya göre ayar etmişlerdir. Bu uygulama Takvim, Saat ve Ölçülerde Değişiklik Kanunu’yla (1932) son bulmuş, ülke içinde de Greenwich esas alınmıştır.” ifadelerine yer verildi. 

 

 

Bizans İmparatorluğu zamanında ise Milyon Taşı’nın başlangıç meridyeni olarak kullanıldığı belirtilen araştırmada, şu bilgiler verildi: “Milyon Taşı halen Ayasofya Camii karşısında Sultanahmed Meydanı’nın kuzeybatı köşesinde, Yerebatan Sarnıcı yakınında bulunmaktadır. Bu taş, Konstantinopolis şehrine ulaşan tüm Antik Roma yollarının başlangıç noktası ve dünya üzerindeki diğer şehirlerin bu şehre olan uzaklığının hesaplanmasında kullanılan ‘Sıfır Noktası’ydı ve İtalya’nın başşehri Roma’daki ‘Milliarium Aureum’ anıtıyla aynı işi görüyordu. Taşın, İmparator I. Konstantin tarafından 4. Yüzyılda yerleştirildiği sanılmaktadır.” 

 

cihan