İlçeye 13 kilometre uzaktaki Demirölçek Mahallesi yakınlarında bulunan, Roma İmparatorluğu döneminde "askeri yerleşim" olarak kullanılan kale, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'nde yer alıyor.

Kalede, Kültür ve Turizm Bakanlığı koordinesinde Valilik, Türkiye İş Kurumu, Diyarbakır Müzesi, Büyükşehir Belediyesi, Çınar Kaymakamlığı, Türkiye Seyahat Acentaları Birliği, Dicle Üniversitesi, Karacadağ Kalkınma Ajansı ve Safir Tuz'un desteğiyle 6 yıldır kazı çalışmaları sürdürülüyor.

Kültür ve Turizm ile Gençlik ve Spor bakanlıklarının iş birliğiyle yürütülen "Genç Gönüllüler Projesi" kapsamında, Zerzevan Kalesi'ndeki kazı ve restorasyon çalışmalarına, Türkiye'nin birçok farklı üniversitesinden arkeoloji, sanat tarihi, mimarlık, restorasyon ve konservasyon bölümü öğrencileri ile mezunları katılıyor.

38 üniversiteden 100 gönüllü kazı çalışmalarında

Yaklaşık 60 dönümde 12-15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metrelik gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, yer altı ibadethanesi, sığınak, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı bulunan kale, yürütülen kazıyla tarihe ışık tutuyor.

Kazı Heyeti Başkanı Doç. Dr. Aytaç Coşkun, AA muhabirine, proje kapsamında kaledeki çalışmalara bu yıl ilk kez gönüllü gençleri kabul ettiklerini anlatarak, "Türkiye'nin 38 üniversitesinden 100 gönüllü, Zerzevan Kalesi'nde yıl sonuna kadar çalışacak." dedi.

Gönüllülerin, kazının yapılma metotlarından kazı evindeki çalışmalara kadar birçok alanda bilgi ve tecrübe edindiğini belirten Coşkun, "Gençler hem bölgenin, Diyarbakır'ın ve Zerzevan Kalesi'nin tarihini öğreniyor hem de bu tarihin ortaya çıkmasına katkıda bulunuyor." diye konuştu.

Kazıda yer alan Şevval Nur da Ankara Üniversitesi Klasik Arkeoloji Bölümü'nden mezun olduktan sonra Ege ve Akdeniz'de bazı çalışmalara katıldığını dile getirdi.

Zerzevan Kalesi'nin önemli bir ören yeri olduğunu ifade eden Nur, projede yer almanın kendisine büyük artılar sağladığını vurguladı.

Arkeolojiye her alanda dokunabilmenin çok büyük mutluluk olduğunu belirten Nur, "Zerzevan Kalesi, Roma İmparatorluğu'nun doğudaki sınır garnizonu. Böyle bir coğrafyada bulunmak çok önemli. Daha önce Zerzevan Kalesi'ni ziyaret için gelmiştim. Şimdi de kalenin tarihini ortaya çıkarabilmek için bu projede yer alıyorum. Geldiğim günden beri çok farklı kültürlerle, çok farklı yaşamlarla karşılaşıyorum. Bu benim için çok ayrı bir heyecan." ifadelerini kullandı.

"Eserlere dokunmak farklı bir duygu"

Düzce Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'nden mezun Leyla Ateş ise daha önce Azerbaycan'da bir kazı çalışmasında yer aldığını, Türkiye'de ise ilk deneyimini Zerzevan Kalesi'nde yaşadığını bildirdi.

Bu kazı çalışmasında yer almaktan duyduğu mutluluğu dile getiren Ateş, şunları kaydetti:

"Kalede herkes işini çok hakkaniyetli ve dikkatlice yerine getiriyor. Onlarla beraber olmak mutluluk veriyor. Üniversitede gördüğümüz hep teorik kısmıydı. Burada uygulamalı görüyoruz. Bulduğumuz eserlere dokunmak bizim için çok farklı bir duygu. Burada bulunmak bizlere o dönemi hissettiriyor. Zerzevan Kalesi'nin 3 bin yıllık tarihini araştırmak beni heyecanlandırıyor."

Adnan Menderes Üniversitesi Arkeoloji Bölümü 1. sınıf öğrencisi Veysel Kartop da bir dönem okula gittiklerini, Kovid-19 sürecinden dolayı eğitimlerden uzak kaldıklarını anlattı.

Kartop, "Arazideki işlerimiz bittikten sonra kazı evinde de derslerimiz oluyor. Kazı alanının ve kazı evinin ortamını görmek, birinci sınıf öğrencisi için çok güzel bir şey. Kazı sonucu ortaya çıkardığımız buluntuları hocalarımızla beraber yorumluyoruz. Çocukluğumdan beri Roma kültürüne hayranım. Buraya gelmek benim için çok büyük fırsat ve çok büyük bir şans." diye konuştu.

Zerzevan Kalesi

Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikte kayalık tepede bulunan Zerzevan Kalesi, Amida ile Dara arasında stratejik bir noktada yer alıyor.

Yerleşim konumu itibarıyla bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde geniş bir alanı kontrol altında tutan, Roma sınır garnizonu olan kale, Romalılar ve Sasaniler arasında büyük mücadelelere sahne oldu.

Zerzevan Kalesi'nin tarihi, Asur dönemine (MÖ 882-611) kadar gidiyor. Roma döneminde MS 3. yüzyılda asıl askeri yerleşim inşa edildi ve 639 yılına İslam ordularının fethine kadar kesintisiz kullanıldı.

Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios (MS 491-518) ve Justinianos (MS 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazıları ise yeniden inşa edilerek mevcut haline getirildi.

AA