Üsküdar Üniversitesi Rektörlüğü ve RİNAP (Risale-i Nur Araştırmaları Platformu) birlikte 7 Nisan 2023 tarihinde Bediüzzaman Said Nursi Hazretlerinin vefatının 63. yıldönümü münasebetiyle gerçekleştirdiği 10. Anma Programı çerçevesinde Uluslararası Post-Materyalist ve Bütüncül Bilim Konferansını düzenledi.

Bu konferansın ana temaları mevcut bilim felsefesinin değerlendirilmesi, materyalist ve pozitivist bilim anlayışının eksik ve yanlışlıkları, maddeci dünya görüşünün bilimi sınırlaması, bütüncül bilim anlayışı, varlığa mana-yı harfi yaklaşımı, din ve bilim birlikteliği, Batıda ve/veya İslam dünyasında bilime yaklaşım ve benzeri konulardan oluştu.

Konferans aynı anda hem Üsküdar Üniversitesinin Bağlarbaşı’ndaki Merkez Yerleşkesinde bulunan Nermin Tarhan Konferans Salonunda yüz yüze hem de Zoom’da çevrimiçi olarak, Youtube’da ve ÜÜTV’de canlı olarak yayınlandı.

Hafız Ahmet Kaya hocanın kıraat ettiği Kur’an-ı Kerim tilaveti ve Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü Prof. Dr. Nevzat Tarhan’ın, Rotterdam İslam Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ahmet Akgündüz’ün ve RİNAP Başkanı Prof.Dr. Niyazi Beki’nin açılış konuşmasıyla başlayan program öğleden önce ‘Bütüncül Bilim Yaklaşımı’ başlıklı oturumla devam etti.

Prof. Dr. Alparslan Açıkgenç’ın idare ettiği ve "İslam Bilim Geleneğinde Bilim Kavramının Günümüz Bilim Felsefesinde İfade Ettikleri" tebliğ sunduğu bu oturumda İslam bilim geleneğinde bulunan ve diğer bilim geleneklerinde görmek asla mümkün olmayan bilimlerin özellikleri üzerinde durdu. Bu bilim anlayışı İslam medeniyeti içinde 7 asırda gelişmiş ve mükemmelleşmiştir. Ancak günümüz bilim anlayışı genel itibariyle ne yazık ki Batı medeniyetinde bugün gelinen durumuyla seküler ve ateist anlayışı temel almış ve onu mutlak ve tek bir bilim anlayışı olarak görmüştür. Bilimin her insan faaliyetinde olduğu gibi küreselleşmesi onun külli bir faaliyetmiş gibi algılanması yanılgısına götürmektedir. Bu sorunlar bilim felsefesine ve özellikle bilim epistemolojisine atıfla tartışıldı.

Ardından Üsküdar Üniversitesi Mütevelli Heyet Üyesi, ABD, Nevada Üniversitesinden Prof. Dr. Yunus Çengel “Gözlemler Işığında Hayat ve Hayatın Nitelikleri” başlıklı bir sunum yaptı. Çengel sunumunda özetle canlı varlıkların cansızlara göre sahip olduğu ayırt edici özellikleri üzerinde durduktan sonra “Bunlardan daha yüksek düzenlilik düzeyi hayatla ilişkili daha yüksek düzeydeki kanunların varlığını gösterir. Fizik kanunları ve kuvvetleri üzerine ek olarak etkilerini gösteren bir kanunlar ve etkileri seti canlı varlıkları tamamen kontrol ediyor ve yönetiyor gibi görünmektedir. Hayat ile alakalı tamamlayıcı kanunlar ve etkiler seti ve karakteristik özelliklere, nedensel güce sahip bir fail görünümü arz etmektedir. Aynı şekilde canlı, iç değişimleri ve dış davranışları sadece evrensel fizik kanunları ve kuvvetleri tarafından her zaman tahmin edilemeyen doğal bir varlık olarak tanımlanabilir” görüşlerini dile getirdi.

MODERN TOPLUMDA DİN HAYATTAN DIŞLANMIŞ VE VİCDANLARA HAPSEDİLMİŞTİR

Oturumun sonraki konuşmacısı Manisa Celal Bayar Üniversitesinden emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Bünyamin Duran’dı. Duran tebliğinde en genel anlamda, kentleşme, sanayileşme, rasyonelleşme, bilimselleşme ve demokratikleşme gibi anlamları ifade ederken, aynı zamanda din karşıtı bir ideolojiyi de ifade eden sekülerleşmeyi ele aldı. “Sekülerleşmenin daha dar anlamlı ateistik, agnostik ve liberal gibi farklı boyutları ve süreçleri üzerinde durduktan sonra Jürgen Habermas’ın Postseküler teorisini anlattı. Habermas'a göre dinin, seküler felsefe ve etiğin üstesinden gelemeyeceği bazı önemli alanlarda çok etkili gücü vardır. Ona göre insan haklarının kazanılması, insanların dayanışma içinde olması ve birbirine saygı duymasında, İbrahimî dinlerin önemli yeri vardır. Fakat modern toplumda sekülerleşerek din hayattan dışlanmış ve vicdanlara hapsedilmiştir. Dinin günlük hayattan kovulması hayatı anlamsızlaştırmıştır. İnsanın yeniden amaç haline getirilmesi gerekmektedir. Bunun için de dinin yeniden kamu alanına dönmesi sağlanmalıdır. Çünkü güç ve paraya tapma ancak dini ahlakla önlenebilir.”

Üsküdar Üniversitesi İTBF Dekanı olan Prof. Dr. İbrahim Özdemir konuşmasında post-materyalist bilimin çevre bilinci için vaadlerini ve dini dünya görüşlerinin rolünü ele aldı. Mevcut çevre krizimizin her şeyden önce Batı dünya görüşünün ürünü olduğunu savundu. Özetle “modernite, bilgi için tek meşru araç olarak pozitivist epistemolojiyi meşrulaştırır. Doğayı kutsallıktan çıkarır ve ruhun iç durumunun yoksulluğuna yol açar; diğer tüm dünya görüşlerini, dini ve yerli görüşleri bilim dışı olarak dışlar. Ancak, insanlığın bilgisinin ve alternatif dünya görüşlerinin bu şekilde dışlanması, doğa ile olan manevi bağlarımızı kaybetmemize mal oldu. Bugün, pozitivist ve materyalist bilimin peygamberlerinin inandığı gibi doğanın efendisi olmadığımızı, Dünya gezegeninin mütevazı sakinleri olduğumuzu biliyoruz. Batılı olmayan bilimsel dünya görüşleri, evreni ve kendimizi anlama perspektifimizi genişletebilir ve daha iyi bir gelecek için yolumuza ışık tutabilir” dedi.

EKİLEN TOHUMLAR ‘POZİTİF PSİKOLOJİ’ BAŞLIĞI ALTINDA YEŞERMEYE BAŞLADI

Üsküdar Üniversitesi Rektör Danışmanı ve İTBF Öğretim Üyesi olan Prof. Dr. Sırrı Akbaba ise “Psikoloji Biliminde Yeni Paradigma” başlıklı konuşmasında “Günümüzde sosyal, siyasi ve ekonomik ilişkilerde görülen yozlaşmanın en önemli sebebi, insan doğasına bakışın eksik ve yanlış olmasıdır. Psikolojik bilgiler, daha çok biyolojik açıklamalar üzerinden derlenmektedir. Günümüz psikolojisi, fizyolojik ihtiyaçlar ve duyusal algı üzerinden bilimsel araştırmalar yapmış, insana özgü olan “akli algı ve akli iradeyi” dikkate almadığı için eksik ve yanlış bilgilere ulaşmıştır. 20. yüzyıldaki atomcu ve maddeci ekollere duyulan bir tepkinin sonucu olarak birçok tanınmış psikoloji çalışanları; maneviyat, sübjektif, bütüncül, amaç, anlam, değer, mutluluk, iyi oluş, kendini gerçekleştirme, benlik gibi kavramları çalışmışlardır. 21. yüzyılda ise ekilen bu tohumlar ‘pozitif psikoloji’ başlığı altında yeşermeye başlamıştır. Ancak ne var ki; maneviyatı güçlü olan doğudan beslenmiş bilim insanları olmadan, insanın manevi yanının tam olarak tanınmasının mümkün olamayacağı da bilinmelidir.” Görüşlerine yer verdi.

BEDİÜZZAMAN, BİLİMİ MATERYALİST PENCERESİNDEN ÇIKARDI

İlk oturumun son konuşmacısı olan Almanya’da Bilim, Din ve Uyum Derneği Başkanı olan Dr. Cemil Şahinöz “Bediüzzaman’a göre Multidisipliner Bilim” başlığı ile konuşma yaptı. “Materyalist ideoloji, bilimde bilinç ve maneviyat gibi önemli alanların ihmal edilmesine ve sınırlayıcı etkilere yol açmıştır. Bu da hakikate ve gerçekliğin doğasına ilişkin sınırlı bir kavrayışa yol açmıştır. Farklı bakış açılarını dikkate alan multidisipliner bir yaklaşım ise, daha kapsamlı bir anlayışa yol açmaktadır. Bilimin materyalizmin dar çerçevesinin ötesine geçmesi ve gerçekliğin önemli unsurları olarak bilinç ve maneviyatı daha iyi anlaması gerekmektedir. Bir İslam âlimi olarak Bediüzzaman Said Nursi multidisipliner anlayışa büyük oranda katkı sağlamıştır. Bediüzzaman fen ve dini ilimleri birleştirmesiyle, yaşanan olaylara mana-i harfi penceresiyle baktırmasıyla, hakikati ve gerçekleri anlamada yardımcı olmuştur. Bediüzzaman, yaşanan her olayın bir uhrevi, bir de dünyevi yönü olduğunu söyleyerek aslında bilimi de dünyevi ve materyalist penceresinden çıkarıp, daha geniş bir bakış açısına yönlendirmiştir.”

İngilizce olarak devam eden ve aynı zamanda Türkçe’ye eşzamanlı çevrilen “Post-Materyalist Bilim Anlayışı” konulu 2. Oturumda ilk konuşmacı Prof. Dr. Harald Walach idi. Walach Litvanya Kazimieras Simonavicius Üniversitesinden öğretim üyesi olan Walach, Öteki Toplum Enstitüsünde Araştırmacı ve Almanya’da bulunan Değişim Sağlık ve Bilim Enstitüsünün Kurucu Direktörü. “Yeni bir bilinç anlayışının, bilimin genişlemesine nasıl katkıda bulunabileceğini savundu. Pek çok doğa bilimci ve bilimsel dünya görüşünü kamuoyuna yayan kişiler arasında, materyalist bir bilinç teorisi geçerli tek model olduğu konusunda genel bir fikir birliği var. Böyle bir görüşe göre, bilincimiz beyin tarafından üretilir ve onun faaliyetlerine bağlıdır. Beyin öldüğünde bireysel bilinç de ölür. Bu görüş, Batı'daki çeşitli etkili çevrelerde yarı-din haline geldi. Oysa bu dünya görüşü maddenin bilinç üzerindeki önceliği gibi kanıtlayamayacağı birçok varsayımlar yapar ve önemli verileri de göz ardı eder. Ayrıca, ölüme yakın deneyimler sırasında yerel olmayan algıya ilişkin veriler ve doğum izlerine ilişkin veriler, bilincin kendi başına bir varlık, belki de madde ile birlikte temel teşkil ettiği gerçeğine işaret ediyor. Hayatın değerinin ve manasının yeniden keşfi insan bilincinin yeniden keşif ve gelişmesine yol açabilir.”

EVRENDEKİ DEĞİŞİM ANLATILIRKEN YARATICIDAN SÖZ EDİLMİYOR

Sonraki konuşmacı ABD, Hartford, Bütüncül Bilim Enstitüsü Başkan V. olan Prof. Dr. Necati Aydın “Harfi Yaklaşımla Bütüncül Bilim ve Eğitim Anlayışına Doğru” adlı tebliğinde öncelikle bilimsel çalışma yöntemine hâkim olan indirgeyici yaklaşımın evrendeki gerçekliği fiziki boyuta indirgeyen anlayışın temelde maddeyi gerçekliğin nihai kaynağı kabul ettiğini ve madde ötesindeki gerçeklik boyutunu inkâr ettiğini, evrendeki değişimi anlarken Yaratıcıdan söz etmediğini, değişimin ya maddi sebepler veya doğa yasalarının neticesi olarak algılandığını söyledi. “Said Nursi bu yanlış yaklaşımı, varlığa ismi bakışla bakmak olarak tarif eder. Bu yanlışı düzeltmek için bilginin ve bilimin bütüncül bir anlayışla ve harfi bakış açısı kullanılarak yeniden inşasının gerektiğini ifade eder.” Aydın, Nursi’nin harfi bakış kavramıyla ifade ettiği bütüncül yaklaşımını mevcut bilime hâkim olan indirgeyici yaklaşımla karşılaştırdı ve bu yöntemin mevcut bilimsel bilginin içinde var olan hakikat ve hikmeti ortaya çıkarmaya yönelik çıkarımsal bir yaklaşımı takip ettiğini ifade etti.

Ardından İngiltere, Durham’da Uluslararası Müslüman İlahiyat Vakfının Müdürü olan Prof. Dr. Colin Paul Turner söz alarak “Bilim ve İslam Uzlaşabilir mi? Yeniden bir Değerlendirme” başlığı ile konuyu keşfedici bir biçimde ele aldı. Şimdiye kadar uzlaşma neredeyse istisnasız olarak modern bilim lehine bariz bir şekilde tek taraflı olduğunu, modern bilim camiasının kendi kabul ve temel ilkelerini sorgulamadaki isteksizliği ve yetersizliği yüzünden uzlaşma kavramının bir çıkmazda olduğuna inandığını ifade etti. “İslam'ın tarafında uzlaştırma girişimlerini şaşırtan bereket, kader ve melekler gibi zor kavramlar göze çarpmaktadır. Aradaki fark, Müslümanların bunları inançları gereği kabul ettiklerini itiraf etmekten çekinmemeleridir; hâlbuki modern bilim adamlarının büyük çoğunluğu, görüşlerinin bilimsel inançtan çok bilimsel gerçeklere dayandığını iddia edeceklerdir. Dolayısıyla bilim ile İslam'ı uzlaştırmak, Müslümanlara bilimi sevdirmek, İslam'ı bilime ve bilim kültürü ve zihniyetine sevdirmek anlamına geliyorsa, bilimci bilim anlayışının hâkim olduğu bir ortamda bu imkânsız görünmektedir. Ancak ideolojik birikim katmanlarıyla şekli bozulan şu anki haliyle bilim, neredeyse kesinlikle İslam'ı barındırabilecek veya İslam tarafından barındırılabilecek bir şey değildir” diyerek görüşlerini özetledi.

Sonraki konuşmacı Oregon Üniversitesi, ABD Nörobilim Enstitüsünden Prof. Dr. Marjorie Woollacott, “ruhsal uyanışların bilim adamları ve akademisyenler üzerindeki dönüştürücü etkileri”nden söz etti.

Londra, İngiltere Bilimsel ve Tıbbi Ağ Direktörü olan David Lorimer ise “Geleceğin Bilinç Biliminde Gnosis” adlı sunumunda Batı felsefesinin kökeninin, sokratik diyalog ve akıl yürütmeden ziyade doğrudan mistisizm ve gnosis deneyimlerinde olduğunu savundu.

ABD Harvard Üniversitesinde Helenik Çalışmalar Merkezinde akademisyen olan Prof. Dr. Athena Despoina Potari konuşmasında, Galileo Komisyonu tarafından 2022'de yayınlanan “Beşeri Bilimlerde Ruhun Rönesansı Çağrısı”nın altında yatan ana noktaları ve mantığı sundu.

POZİTİVİZM KENDİ KENDİNE YENİLİYOR

Belçika’da bulunan Brüksel Hürriyet Üniversitesinden, Dr Vasileios Basios “Kökenler Üzerine tefekküri Bir Bilime Doğru” adlı tebliğinde, Kuantum ve klasik fizikte yerel olmama ve bağlamsallık, bütünlüğü gerçekliğin temeli olarak kabul edecek olan tefekküre dayalı disiplinler arası Bilinç Bilimini en sonunda kurmak için gerekli olduğunu ileri sürdü. Ortaya çıkan bu yeni bilim türünün, materyalist indirgemenin sınırlarının yeniden değerlendirilmesini gerektirdiğini ifade etti.

Oturumun son konuşmacısı ise Nijerya İbadan Üniversitesi, Felsefe Bölümü mezunu, olan Olaniyan Adeola Seleem’in tebliğinin başlığı “Pozitivizm Kendi Kendine Yeniliyor: Bilimsel ve Teknolojik Atılımların Çevreci Bir Değerlendirmesi" idi. Pozitivizmin geçmişteki sürecine değindikten sonra gıda üretimi, ulaşım, bilgi ve teknoloji gibi pek çok alanda pozitivizmin sağladığı önemli ilerlemeler açıklanmakta ve öte yandan, bu olumlu katkıları da tehlikeye atan olumsuz etkileri de ortaya konmaktadır. Konuşmacı tebliğinde pozitivizmi, Kutsal yazılarda yer alan "metafizik" bileşenleri ihmal ederek gerçeği "fiziksel" bileşenine indirgediği için bu zeminde kusurlu bulur.

Kenya Nairobi Üniversitesi, Prof.Dr. Mohamed Bakari ise İslam bilim geleneği ve Francis Bacon’dan bugüne Batıdaki bilimsel yöntem üzerine konuştu.

Üsküdar Üniversitesi'nden Bediüzzaman konferansı

Fen bilimleri tek başına insan mutluluğu için yeterli olmuyor