Bir tıkla Latinceden Osmanlıca’ya çeviri uygulaması

Latince’den Osmanlıcaya çeviri programı Android uygulama kütüphanesi google play store’da yerini aldı.

Röportaj: Fatih Karaşahan
RİSALEHABER

Teknolojinin hızla geliştiği günümüzde bir çok akıllı cihaz hayatımızı kolaylaştırmaya devam ediyor. Akıllı cihazların işletim sistemleri arasında önemli bir yere sahip olan Android cihazlarda kullanılmak üzere namaz vakitlerinden e- kitaplara kadar bir çok uygulama mevcut. Geçtiğimiz günlerde bu uygulamaların arasına “Osmanlıca Çeviri” programı da katıldı.

Zafer Şık imzasıyla yayınlanan “Osmanlıca Çeviri” programı Android 2.3 ve üzeri sistemlerde çalışıyor. Cihazınızda 3 mb gibi mütevazi bir yer kaplayacak bu program Osmanlıca çalışmalarınızda yardımcınız olacak. Ücretsiz olarak cihazınıza indirebileceğiniz uygulama, Android Uygulama kütüphanesine eklenmesinin üzerinden kısa bir süre geçmesine rağmen 1000’den fazla kişi tarafından kullanılmaya başlandı bile.

Programın yazarı Zafer Şık ile “Osmanlıca Çeviri” uygulaması ve Osmanlıca Türkçesinin önemi ile ilgili konuştuk. Röportajın sonunda uygulamayı ücretsiz indirebileceğiniz linki bulabilirsiniz.

Zafer Hocam sizi tanıyabilir miyiz?

Öncelikle böyle bir imkânı sağladığınız için Risalehaber'e can-ı gönülden teşekkür ediyorum. Osmanlıca denilen Osmanlı Türkçesi sevdalısıyım. Şöyle düşünün; lisede 1995-98 yıllarında biyoloji, kimya gibi derslerde öğretmenlerimizin yazdırdıklarını aynı hızda Osmanlıca olarak defter tutan biriyim. Bunu övünmek amaçlı değil hem Osmanlıcaya olan alakam hem de Osmanlıcanın hayatımızda nerede olması gerektiğine binaen ifade ediyorum. Yaşamadığımız şey bizim değildir, olamaz da.

HEM TÜRKİYE’DE HEM DÜNYA’DA İLK

Osmanlıca Çeviri Uygulamanız kullanıcılarla buluştu. Uygulama fikri nasıl ortaya çıktı?

Bir çok dil arasında çeviri programları var. Neden Osmanlıcaya olmasın diye düşündüm. Bunu eminim her Osmanlıca okuyan düşünmüştür. Yalnız başarılı bir Osmanlıca çeviri programı için ileri seviyede Osmanlıcanın imlasına hakim olmanız gerekir. Bu da yetmiyor. Bununla beraber ciddi programcılık bilgisi de lazım. Teknoloji günden güne gelişirken ve hemen hemen herkesin elinde akıllı dediğimiz telefonlar varken Osmanlıca faaliyet cihetinde de imkanlar doğdu. Bir vakit böyle bir program nerdeyse imkansız olarak düşünülüyordu. Bende bu fikir biraz eskiye dayanıyor, 1998'lere 1999'lara. Kamus-ı Türki'deki bütün kelimeleri Osmanlıca İmla Lügati adı altında yazdığım ama kitaplaştıramadığım o döneme. 2-3 yıldır Osmanlıca Çeviri'nin datasını dijital ortama yazıyorum. Son 7-8 aysa bütün bütün mesaimi buna yoğunlaştırdım. Nasip bu ayaymış.

Uygulamanızın bu alanda diğer uygulamalar arasındaki fark nedir?

Piyasada yayınlanmış böyle bir uygulama yok. Osmanlıca Çeviri uygulamamız hem Türkiye’de hem de dünyada ilk. Google Play Store veya internette bu isimde paylaşımlar var ama içi boş. Genelde yapılanlar, Latince bir harfi Osmanlı Türkçesi bir harfle eşleştirme. Böyle çeviri olmaz. Bizim uygulamamız bunlardan çok farklı. Osmanlıca imla kuralları çerçevesinde çeviri yapıyor.

Çevirilerin hata payı nedir?

Osmanlıca Çeviri uygulamamız %90-95 gibi doğru çeviri başarısına sahip. Bunun bir nedeni Türkçedeki muhatap ve vurgulamalar. Mesela Türkçe'de; "Kitabını okudum" dediğimizde muhatabın ikinci mi yoksa üçüncü şahıs mı olduğu bilinmez. Ancak cümle içindeki konuşmalardan anlayabiliyoruz. Osmanlıca'da ise durum farklıdır. 2. tekil şahıslar için kaf-ı nuni ile yazılırken 3. tekil için nun harfi kullanılır. Uygulama kelimenin hangi şahsa hitap ettiğini ayıramıyor. Belki yapay zeka dediğimiz sistemle cümlede geçen ifadelerle denetleyerek belli bir oranda hata payı düşürülebilir. Hataların bir kısmı da kullanıcının kelimeyi TDK’ya uygun yazmaması. Uygulamada çeviri yaparken kelime Türkçe imlaya uygun şekilde yazılmalı. Tabi bazı arkadaşlarımızı uygulamada çevrilmeyen kelimeyi bulma telaşı sarıyor ve “Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdanmışsınız” gibi uç örnekler getiriyor karşımıza. İnşallah sıfıra yakın çeviri için uğraşacağız.

Uygulama Osmanlıcadan Latinceye çeviri yapabiliyor mu?

Maalesef yok. Kullanıcılarımızın da böyle bir talebi var ama bu oldukça zor. Latince harflerle yazılan bir metni Osmanlıcaya çevirirken genel bir mantık var ve bu başarı oranını yükseltiyor. Osmanlıcadan Latinceye derseniz hata payı kelime eklerinde 5-6 kat daha yükselir. Türkçedeki bazı ekleri ele alalım; dır, dir dur, dür, tır, tir, tur, tür. Bu sekiz ek, Osmanlıcada sadece در ile gösterilir. Okuyucu akışa göre uygun eki okur. Bunun çok örneği var. Ama ekleri dâhil etmeden kelime kökleri bazında yapılması mümkün. Aksi takdirde bir kaç milyon data girilmesi gerekir ki hata oranı düşürülebilsin. Bu tür uygulama imkânsız değil diyemeyiz yine de.

BİR MİLLETİN YAZISINI DEĞİŞTİRİNCE DİNİ DE DEĞİŞİR

Osmanlı Türkçesi neden önemli?

Asıl mesele burada başlıyor doğrusu. Buna birçok farklı nazarla bakanlar var; ben Osmanlı Türkçesine ecdad yazısı ve Kur'an harfleri cihetiyle bakıyorum. Ecdad yazısıdır; çünkü 1000 yıllık mazimiz, kültürümüz, birikimimiz bu harflerle yazıldı. Bizim için Kur'an hurufudur Osmanlıca; Arap alfabesi değildir. Türkler, İslamiyeti seçtiğinde alfabesini değiştirdi. Bu seçim, Araplara olan aşırı sevgiden değil İslam'ın nişanı olmasından ve Peygamber Efendimiz (sav)'in; Arapça ve Farsça cennet lisanıdır, müjdesine bir nebze dâhil olmasından dolayıdır. Aynı sebepledir ki bu iki dilden binlerce kelimeyi Türkçeye kattılar. Bir milletin yazısını değiştirince sadece kültürü değişmez, dini de değişir. Osmanlıca meselesine bu iki cihetle bakmalıyız. Bu iki cihet kanayan yaramız. Bunların yeniden sağlam tesisi için Osmanlıca eğitim tek reçetedir.

NOTLARIMIZI BİLE OSMANLICA TUTMALIYIZ

Osmanlı Türkçesini hayatımıza yeniden nasıl kazandırabiliriz?

Osmanlıcanın kaldırılıp Latin harflerinin getirilmesinde öne sürülen neden onun zorluğuydu. Önce bu algıyı değiştirmek için adımlar atılmalı. Ki elhamdülillah bu adımlar atıldı, atılıyor. MEB ile Hayrat vakfı arasındaki protokol neticesinde ülkemizde onbinlerce öğretmenimiz 3 kurdan oluşan Osmanlıca sertifika aldı ve almaya devam ediyorlar. Keza yine Halkeğitim ve Hayrat Vakfı arasındaki protokol dâhilinde 7'den 70'e yine onbinlerce kişi sertifika aldı. Toplamda bu sayısı yarım milyona yaklaştı. Mevlana diyarı Konya’mızda hizmetiçi eğitimle 4 bin öğretmenimiz, Halkeğitim kurslarında ise 4 binin üzerinde her kesimden vatandaşımız sertifika aldı. Tabii devamlılık için bunları destekleyici unsurlar gerekiyor. Duyarlı Tv kanalları, Osmanlı Türkçesi eğitim yayını yapmalı. Basılı medyada Osmanlıca daha çok işlenmeli. Bunlar ülkemizde bazı şehirlerde kısmi olarak yapılıyor, ama ulusal yayınlara ihtiyaç var. Bütün bunlar bir yana en önemli eksikliğimiz, Osmanlıcaya gönül verenlerin Osmanlıca konusunda gerçek manada kendini yetiştirmemesi ve hayatının her alanına koyamaması. Bu işe gönül verdiysek notlarımızı Osmanlıca tutmalıyız. Sosyal medyadaki paylaşımlarımızı yine Osmanlıca yapmalıyız. Adam, Osmanlıca şöyle önemli böyle önemli derken bunları sadece Latince yazarak ifade ediyorsa bu bizi sonuca ulaştırmaz. En azından Latince metnin yanında Osmanlıca imlası da yer almalı ki konunun ne kadar mühim olduğu anlaşılsın. Başarı ciddiyetle elde edilir.