İnsanat bahçeleri

İnsan olmanın göstergesi nedir? Beyaz veya Avrupalı olmak mı? Ya da siyah veya farklı bir biçime sahip olmak, insanı farklı bir canlı türü olmasının göstergesi midir?

Sömürgecilik yılarında Afrika ve Asya’dan yakalanarak esir alınan ve köle olarak satılan insanların, Avrupa ve Amerika’da ilkel hayat şartlarının tasvir edildiği bir bahçede sergilenmesi, 18.yy sonlarından 20. Yüzyıl ortalarına kadar sürmüştür. Hatta en son “İnsanat Bahçesi” (Human Zoo) 1958 yılında Belçika’da kapanmıştır.

Darvin’in evrim teorisini fazla ciddiye alan ve farklı coğrafyalardaki insanların farklı evrim basamaklarında olduğunu düşünen bazı bilim adamları, köle avcılarına verdikleri siparişler ile bilhassa Afrika’dan getirttikleri kadın, erkek ve çocukları kafeslerde veya vahşi yaşam ortamlarında sergilenmesine cevaz verdiler.

Zencileri maymunlar ile aynı kafeslere koydular, bilhassa pigmelerin kuyruksuz maymunlarla insanlar arasında geçiş ırkı olduklarını savundular. Ayrıca Paris gibi büyük şehirlerde kurulan dünya fuarlarında bu insanları, çıplak dolaşmaya ve maymunlarla birlikte şov yapmaya zorladılar.

Cücelerin, albinoların, kambur ve hilkat garibelerinin sergilendiği ve çeşitli şovlar yaptıkları gezici sirkler, ayı oynatıcıları gibi çok daha eskilere dayanır. Avrupalılar, beyaz insanları üstün ırk olarak görmüş ve beyaz olmayan diğer insanları köleleştirmek ve kullanmak için her türlü hakkı kendilerinde görmüşlerdir. Asya, Afrika ve Amerika’da yok ettikleri milyonlarca insan onlar için bir soykırım teşkil etmez. Ahlaki ve vicdani açıdan da kimse kendini suçlu hissetmiyordu. Bunları canavarca yapan sömürgeciler ve köle tüccarları kadar, bu sergileri ve fuarları gezen milyonlarca insan da bundan sorumludur.

Örneğin 1904 yılında Amerika Missouri Eyaleti'nin St.Lois kentinde dünya fuarında ve sonrasında Bronx Hayvanat Bahçesi'nde sergilenecek pigmeler için Samuel Phillips Verner adlı bir misyoner’in eline şöyle bir liste tutuşturulur. "1 adet pigme reisi ya da şefi, 1 yetişkin kadın, mümkünse şefin eşi, 1 yetişkin erkek, mümkünse şefin oğlu. 1 yetişkin kadın, ilkinin eşi veya kızı olacak. 1 evlenmemiş genç kadın. 2 çocuk. 1 kadın rahip, 1 erkek şaman (kabilenin doktoru), mümkünse yaşlı."

Almanya’da 1928’de Sturtgart’ta açılan sergide, ilkel insanlar maymunlar gibi sergilenmiş ve vahşi yaşam atmosferinde çıplak olarak teşhir edilmişlerdir.

Paris’te 1931 yılında düzenlenen kolonial panayırı 34 milyon insan gezmiş. Bunun dörtte biri ise başka ülkelerden gelen insanlar.

1958 yılında ise Belçika’nın başkenti Brüksel’de düzenlenen dünya fuarında açılan “human zoo” en çok ilgi gören yerlerden biri olmuştur. Ancak insan hakları savunucuları da boş durmamış ve bu onur kırıcı sergilemelere karşı çıkmışlar ve kaldırılması için çalışmışlardır.

Almanya’da 1928’de Sturtgart’ta açılan serginin afişi.