1.Kıta

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Marş yazılırken henüz savaştaydık, bu yüzden Akif orduya hitab ediyor, sonra da millete hitap ediyor. Korkma kelimesi bizim dini ve tarihi kültürümüzde önemli bir yere sahip. Peygamberimiz (asm) Hz. Ebubekir ile mağarada gizlendiklerinde Kureyş mağaranın önüne gelir, örümcekler kalın bir perde örmüşlerdir, güvercinler de üzerinde yuva yapmıştır. İçeri girmek isterlerse de birisi bak şu ağa Muhammed doğmadan önce örülmüştür, hem şu kuşlara bak, ne kadar eminler. Mağarada Hz. Ebubekir endişelenir, Peygamberimiz (asm) innallaha maana, korkma Allah bizimle beraberdir, der. Ve oradan kurtulurlar. Hz. Ali vahiy menşeli duası olan Celcelutiyesinde, dolaylı olarak kendisine “latehaf” korkma denir ve o da hayatı boyu korkma nedir bilmez. Bunun örnekleri çok. Akif bu tarihi hadiselere de gönderme yaparak ordumuzu ve halkımızı korkmaya gerek yok Allah bizimle demiştir. Evet tarih boyunca daima iyilik yapmış iyilerden yana olmuş, cihana ilmi ve fazileti öğretmiş bir milletiz, bu yüzden kötü bir muamele ile karşılaşmak eşyanın tabiatına aykırıdır.

Allah, Hz. Musa’ya “Ya Musa latehaf” Ya  Musa Korkma, diye hitab eder, firavunla olan mücadelesinde. Akif dini benden kat kat üstün bilen bir adam, bu korkma hitabını söylerden bu kelimenin nerelerde kullanıldığını biliyordu. İstiklal Marşı yıllardır açıklanır, bu sahanın duayenleri bir gün bu dini ve milli metni bu tarihi realitelere göre izah etmediler. Din ve millet aynı metinde bunlar ayrı şeyler değil. Sanki ayrı şeymiş gibi milleti biri savunur biri dini, yok böyle şey bunlar ayrı olduğu için bu ayrılıklar doğru.

Birinci dörtlükte Akif millete olan güveni anlatır, bu şafaklarda yüzen al sancak yine yüzecektir. Hatta ülkede bir tek yanan, tüten ocak bile kalsa o tek insan o bayrağı dalgalandıracak iradeye ve güce sahiptir. Bu millete olan güvendir. O kadar maziden gelen bir sahiplik kelimesi ile hitab eder ki, o benim milletimin yıldızıdır parlayacak. Tekrar iki defa o benimdir, o benimdir, burada üç kere benimdir demesi güçlülüğü ifade ediyor, milletin gücünü ifade ediyor. “Milletimidir ancak” derken burada ancak kelimesi tahsis yani yalnız bize aittir demektir.

2.Kıta

Çatma, kurban olayım çehreni ey nazlı hilal!
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celal?
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal…
Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin istiklal!

Hilalin bir endişesi vardır, Akif onun endişesinin yersiz olduğunu ona hatırlatır. Onun çatık, şiddetli ve celalli durmasını istemiyor. Çünkü Hakk’a yani Allah’a tapan bir milletin istiklal yani bağımsızlık hakkıdır. Haktan başka şeylere tapan milletler, sapıtan toplumlar eninde sonunda imkanlarını ve hürriyetlerini kaybederler. Türk milleti kahraman bir millettir, kahraman her yaptığı insanlık tarihine ancak kahramanlık olarak geçen milletlere verilebilen bir payedir. Dünyada bütün büyük işler ister tarihi, ister fenni ve dini, büyük adamlar, kahramanlar tarafından yapılmıştır. Türkün mayasında sıradan işler yoktur, hepsi kahramanlıktır, bin yıl İslamın bayraktarlığını yapmıştır, ümmeti İslamiyenin önünde gitmiş onlara bayraktarlık etmiş yön göstermiştir, bunun göreceli tarafı yoktur. Türk milleti daima mazlumların sığınağı olmuştur, musibete düşen toplumlara kucağını açmıştır, bunlar çok uzun bahislerdir. Son dönemde birkaç densizin Türkle Türklükle alakası olmayan icraatlarından dolayı bin yıllık şerefli mazisi olan bir millet kirletilemez. Bu topraklarda yaşayan insanların hep birlikteliği vardır, mazide kazanılan bütün başarılan ve kahramanlıklar bu topraklardaki insanlara aittir, kim kendini bunun dışında görürse o hastadır, yanlı yoldadır. Velhasıl Hakka yani Allah’a tapan bütün milletlerin hakkı istiklaldir, tapınılan şeylerin çoğalması insanı şaşırtır, tek ilah, tek vatan, tek gaye.

3.Kıta

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Türk milleti öncesi tayin edilemeyen bir zamandan beri hür yaşamıştır, milleti adına söyler “hür yaşadım” yani dili geçmiş zaman şimdiye kadar hür yaşadım demektir. Sonra hür yaşarım diyor, yani sürekli şimdiki zaman ne maziye ne geleceğe intikal etmeyen bir geniş boyutlu zamanda yaşayacağım demektir, yaşamaktayım demektir. Olmayacak şeylere tevessül eden insanlar çılgındır, çünkü çılgının mantığı yoktur, hesabi değildir. Bize ancak çılgınlar saldırabilir, aklı başında insan bunu yapamaz, çılgında aklı başında olmadığı için yaptığı şaşkınlık vericidir, çünkü çılgındır. Böyle bir çılgın da yok, dağları yırtan, enginlere sığmayan bir milleti nasıl dizginleyebilir bu çılgın benzerleri.

4. Kıta

Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,
“Medeniyet!” dediğin tek dişi kalmış canavar?

Çelik beşerin kendi icad ettiği bir savunma zırhıdır, bizim Türk milletinin ise zırhı imanıdır. Çeliğin terkibi izah edilebilir, ama imanın insana kazandırdığı gücün izahı aklı beşerin anlama sınırlarının ötesindedir, çünkü biri demire sığınıyor, diğeri ise bütün kainatın sahibinin kudreti mutlakasına, ilmine, dayanmaktadır. Bu yüzden çok az kuvvetle tarihte büyük güçleri Müslümanlar ve Türkler yıkmıştır. Bir elektrik bir şehrin bütün aydınlatılma, sanayi fabrikaları daha nice işleri yapacak bir kudrete sahiptir, suyun türevidir. O suya o gücü veren Allah’tır. Yarattığı şeylere bu kadar mukavemet veren Allah kulunun kalbine ve bedenine iman ile inikas ederse o gücün izahı  yaşanır, ama izahı yapılamaz.

İdraki maali bu küçük akla gerekmez-Zira bu terazi o kadar sıkleti çekmez

Onun afakını çelik zırhlı duvar sarmışsa bizim ise iman dolu serhaddimiz, kalemiz var. Sen ulu bir milletsin, o köpek mizaçlı batı köpek gibi, ayı gibi, ulusun senin imanını boğamaz. O uluyan tek dişi kalmış medeniyet canavarı böyle bir imanı bozamaz. Bütün dişleri dökülmüş, insanlık tarihindeki rolü ortaya çıkmış, Avrupayı kan gölü haline getirmiş, haçlı ruhu ile gittiği yerleri yakıp yıkmış bir insanlık götürememiş bu tek dişi kalmış canavar bizi boğamaz.

Buraya kadar batı blokunun gücünü ve bizim gücümüzü tahlil etti ve bizim niteliklerimizi ortaya koydu.

5.Kıta

Arkadaş! Yurdumu alçakları uğratma, sakın.
Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın.
Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın…
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

Şimdi hitap ülkenin insanına, gencinedir. Ona sorumluluk yükler. Yurduma alçakları uğratmaması gerektiğini ihtar eder, batının hayasız akınına karşı göğsünü yani imanını siper etmesi gerektiğini söyler. Eğer böyle yaparsa Hakk’ın yani Allah’ın ona vadettiği saadet günleri doğacaktır, belki yarın belki yarından da yakın. Vatanlarını koruyanlar Hakk’ın yani Allah’ın vadettiği saadete çok yakın zamanda kavuşacaklardır. Tarihimiz  bu konuda büyük örneklerle doludur.

6.Kıta

Bastığın yerleri “toprak!” diyerek geçme, tanı:
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.

Yine ülke insanına gençliğine hitap devam eder. Sorumlu yaşamasını salık verir, Anadolu toprağı şehit kanları ile kemikleri ile doludur, ecdadının kanı ve kemiklerinin tezyin ettiği toprağı üzerindeki insanlar sorumsuzca dolaşamaz. Kabirlerin üstünde kötü şeyler yapılmaz, onları rencide eden tutumlardan ve hallerden insan kaçınır. Hatta  başka dinden de  olsa kabir çiğnemek uygun görülmemiştir. O toprakların altında binlerce kefensiz insan yatmaktadır, insan onları nazara alarak bu topraklarda dolaşmalı ve yaşamalıdır. Eğer böyle onların ruhundan ve kendilerini feda ettikleri hakikatten ve vatandan uzak bir ruh ile yaşanırsa onların lanetine neden olur, bizim kazandığımız hürriyeti ve rahatı onların kanları ile elde ettiği bir gerçektir, biz de onların ruhlarına ve kutsal hatıralarına saygı göstermeliyiz. Bizim aramızdaki değer ölçüleri sonradan icad edilmiş mahiyetleri şaibeli şeylerdir, ama atalarımız yek vücud ve yek gaye uğruna öldüler, biz birbirimize düşersek onları üzer ve lanetlerine layık oluruz. Bu vatanı bizden öncekiler öldüler ve kimseye vermeyip bize bıraktılar bizim de üzerimize hakdır ki o toprakları korumak, üstelik cenneti kazanan ve cennet olan toprakları korumalıyız. Bize dünyaları da verseler bizim dünyamız ecdadımızın yaşadığı hatıralarımızın kaynağı olan bu topraklardır, onu dünyalara değişmeyiz. Biz ancak bayrağımızın dalgalandığı ve ecdadımızın kemiklerinin altında olduğu bizim toprağımızda mutlu olabiliriz.

7.Kıta

Kim bu cennet vatanının uğruna olmaz ki feda?
Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!
Canı, cananı, bütün varımı alsında Huda,
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Akif bir ruhun tercümanı oluyor, bu vatan cennettir, çünkü cennet bu vatanda kazanılıyor, burasını cennet yapan bütün atalarımızın mezarları, hatıraları, milletimizin zaferleri, kendi tabiatımızdır, onlara ruhen bağlıyız. Çok yönlü psikolojik, tarihi ve dini gerekçelerle bağlı olduğumuz toprak bizim cennet vatanımızdır, bu yüzden o vatana ruhunu feda etmeyen olamaz, etmeyen ruhen vatanla bağlantı kuramayan nadanlardır. Bu bağlantıyı kuramayanlar hainlerdir. Kendinin ve binlerce yıl bu topraklarda yaşayan atalarının ruhundan kopmaktır. Bir insan değil bir ucubedir.

Öyle ki Anadolu toprağında o kadar mukaddes cihatlar olmuşki hakikaten belli metrekareye büyük oranda kan düşmüştür, toprağı sıksan o şehitler fışkıracaktır. Şehit mukaddestir, onun toprağı da aynı değerdedir. Akif yine hem kendi hem de milleti adına vatanın önemini vurgular o toprak bizim canımızdan her türlü sevgilimizden daha önemlidir, can ve cananımız onun varlığı ile kaimdir, canımız onun tabiatı ile ayakta, cananımız da öyle, onları alsın ama Hüda bizi vatandan mahrum etmesin.

8.Kıta

Ruhumun senden, ilahi, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli.
Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli,
Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli.

Akif kendisi milleti adına Allah’a dua eder, ricada bulunur. Bu vatan bizim mabedimizdir, çünkü İslam dininde toprak mesciddir, her yerinde secde edilebilir, secdenin tahsisi belli yere inhisarı şart değildir. Ordularımız savaş sırasında her yerde secde etmiştir, hatta savaş meydanlarında cemaatle namazı bile terk etmemiştir bizim atalarımız. Bu yüzden bu topyekün mabed olan vatanımıza yabancıların elinin değmemesini rica eder Allah’tan. Bu dua kabul olmuş, bir süre sonra savaş kazanılmış ve zafer ilan edilmiştir.

Metnin beyin cümlelerinden biri Bu ezanların şehadetlerinin dinin temeli olmasıdır. Ezanda iki yerde şehadet kelimesi geçer, Eşhedüenlailahe illallah, eşhedü enla Muhammeden Resululullah. Kainat kendisi Allah’ın varlığına şahittir, ben der onun eseriyim, eserin sanatçısı olur. Nasıl Picasso’nun eseri onun şahidi ise kainatta Allah’ın varlığının şahididir, ve bağırır, ben Allah’a şahidim ey ezanı dinleyen ve duyanlar. Sonra Peygamber varlığın esrarını ve Allah’ı anlatan bir büyük öğretmendir, o da Allah’ın varlığına şahittir, hem de öğretici şahit. Bu iki ifade her ezanda dört defa tekrar edilir. Allah ve Muhammed ikisi dinin temelidir ve Allah onları ezanla insanlara ilan eder, dinin temeli bunlardır der. Bunlar semadan eksilirse vatan da olmaz çünkü Allah’ın dini ezan ve namaz üzerine kuruludur. Namaz da zaten Peygamberimizin ifadesi ile dinin direğidir. Ezan ve namaz dinin temelidir. Akif bunu anlatır, Mehmet Kaplan din ve devlet birbirinden ayrılmaz,  birini yıkan ötekini yıkar der. Bu yüzden dinin temeli olan ezanın ebedi yurdumun üstünde inlemesi gerektiğini Akif söyler.

9.Kıta

O zaman vecd ile bin secde eder varsa taşım,
Her cerihamdan, ilahi, boşanıp kanlı yaşım,
Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden na’şım;
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

İstiklal Marşı estetik bir vaka örgüsüne dayanır. Baştan sona birbirini tamamlayan ve gittikçe gelişen bir yapısı vardır. Dokuzuncu kıtada şair artık mutludur, çünkü sorumlu bir gençlik ve ülke insanları, atalarına karşı kalben bağlı, dinine ve ezanına saygılı ve gereklerine uyan, vatanını hiçbir süfli ve maddi değerle değiştirmeyen bir nesil orta yerdedir, idealdir. Bu mutluluğu yukarıdaki mısralarla ifade eder. Secde memnuniyetin ifadesidir ve Allah’a karşı yapılır,  bu secde gönülden yapılan ve bin ile ifade edilen birçoklukla ortaya konur. Memnuniyetin ve teşekkürün sonucudur. Secdeyi şehidi temsilen mezar taşı yapar, vücudunun her cerihasından kanlı yaşı boşanır, memnuniyetten yerden mücerred naşı fışkırır, yükselerek arşa değer başı. Yeniden dirilmiştir, yaşadığı toprakların mensupları gerekeni yapıp, sorumluluklarını yerine getirirse elbette şehit de buna karşılık olarak bütün şehitlik belirtilerini terkedip memnuniyetten başı arşa vurur. İman o kadar apokaliptik ki davranılması imkansız gibi. Eğer bu yapıcı gelişmeler olmazda insanlar behimi ve beşeri yaşar değerleri kulaklarını ve ayaklarını kaparlarsa o zaman toprağın altındaki şehitler de memnun olmaz.

10.Kıta

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal!
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal.
Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlal:
Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet;
Hakkıdır, Hakk’a tapan, milletimin istiklal!

Memnuniyet hilale uzanmış. Dökülen kanlar helal edilmiş, ırk başarmış ve kanları helal olmuştur. Millete ve ırka çöküş ve kaybediş yoktur. Ve Hür yaşamış bayrağın hakkı hürriyettir, hakka tapan milletin de hakkıdır, istiklal. Bağımsız yaşamak.

Türk edebiyatının Türk milletini yansıtan büyük şiirler milletin bütün özelliklerini taşır, din, millet, milliyet, estetik, birlik, vahdet, ortak yaşama, tarih, cesaret, başarı, ölüm ve şehitlik vb. Bunların bir bütünlük içinde izahı gerekir. Tarih-din–millet–sanat bir bütünlük içinde verilmelidir, yoksa bugünkü kültür dejenerasyonu, kimlik bunalımı ortaya çıkar. Tarihçi edebiyatı bilmez, din adamı edebiyatı bilmez, edebiyatçı dini bilmez. Halbuki tarihin içinde yüzde on edebiyat, edebiyatın içinde yüzde on tarih, yani hakim ağırlıkların yanında birbirine kapılar açan bir eğitim nesli daha etkili ve dengeli yapar.

Akif bunları bir arada anlatmış ve dokuyu eklektik değil estetik olarak kurmuştur.