1655-1734 yılları arasında Siirt’in Tillo ilçesinde yaşamış olan büyük İslam alimi ve mutasavvıf İsmail Fakirullah Hazretleri tarafından çocuk yaştan itibaren yetiştirilen ve matematik, geometri, coğrafya, astronomi, biyoloji, tıp, edebiyat gibi pek çok ilimlere ışık tutan meşhur Marifetname isimli geniş hacimli eserin müellifi büyük alim İbrahim Hakkı Hazretleri, zamanının fen ve dini ilimlerinde oldukça ileri seviyelere yükselmişti.

İlahi marifetin ışığını kalbine düşüren ve ardından tutuşturan hocası İsmail Fakirullah için inşa ettiği türbeye "ışık düşürme" düzeneği ile ona olan hürmetinin, muhabbetinin ve aşkının harika ve ölümsüz bir örneğini göstermiştir.

Hocası ve aynı zamanda hanımının dedesi olan İsmail Fakirullah Hazretlerinin vefatının ardından çok üzülen İbrahim Hakkı Hazretleri, “Hocamın kabrinin başucunda doğmayan güneşi neyleyim” diyerek 18. asrın ortalarında, zirvesinde olduğu astronomi ve geometri bilgilerini kullanarak tasarladığı harika bir düzenekle bu planını gerçekleştirir.

İbrahim Hakkı Hazretlerinin kurduğu bu sistemle, “ekinoks” denilen gecenin gündüzle eşit olduğu (21 Mart-23 Eylül) günlerde, günün ilk ışıkları ve sabah güneşinin taze en aydınlığı Tillo'nun doğu yönünde ve yaklaşık 3 km uzağındaki tepe üzerine bir duvar gibi örülmüş "Kal'at-ul Üstad" adını verdiği taş duvarın orta yerindeki boşluktan geçer.

Hocası için yaptırdığı türbenin bitişiğindeki kule biçimli yapının penceresine yerleştirdiği prizmada kırılan ışık huzmeleri süzülerek İsmail Fakirullah Hazretlerinin medfun bulunduğu türbenin kubbesindeki pencereden hocası kabri başucuna düşer. Birkaç dakika süren bu ışıma şöleninde sabahın ilk ışıltıları şeyhinin sandukasını okşarcasına aydınlatır.

Marifetname müellifi İbrahim Hakkı Hazretleri, “Ben semayı, gökleri, felekleri, yıldızları ve aralarındaki münasebetleri, Tillo’nun sokaklarını bildiğim gibi bilirim” demişti. Nitekim eserleri Hazretin bu sözünü tasdik ediyor.

Bahsedilen bu mühendislik harikasının inşa edildiği 1700’lü yıllarda yöreye mahsus “cas” denilen yumuşak bir taş cinsiyle inşa edilen yapı zamanla gevşeyip tamir ve bakıma muhtaç hale gelmişti. 1960'lı yıllarda, Kültür Bakanlığı tarafından yaptırılan restorasyon sırasında, bir hesap hatası neticesinde ışığın kabre düştüğü pencerenin yerinin değişmesiyle düzenek bozulmuş ve o zamandan beri ışıma izlenemez hale gelmişti.

Hazretin torunları sistemi yeniden görünür hale getirmek için kolları sıvayıp bir bilim adamı heyetini Tillo’ya davet etmişler. Gelen heyet, yapıyı uzun uzun inceler ve dikkatle yaptıkları çalışmalarla mevcut yapının inşası sırasında yapılan bir hesap hatasını tesbit eder. Restorasyon için eski yapı henüz yıkılmadan röleve ölçümleri yapılırken pencerelerden birinin yeri yanlış ölçülmüş meğer.

Yanlış hesap Bağdat’tan dönmüştür: Türbenin kubbesinde yeni bir pencere açılarak bu muhteşem “ışık hadisesi” ihya edilmiş ve ancak 2011 yılında yeniden izlenmesi sağlanmıştı. Işık hadisesini merak edip görmek isteyenler, o yıldan beri kimi günler öncesinden gelir, kimi de günün sabahında güneş henüz doğmadan kafileler halinde Tillo’da hazır bulunarak İlahi kudretin tecellisine ve insana ihsan edilen ilimle, dakik ve hassas hesaplarla yapılmış olan bu görsel şölene hayranlıkla şahit olurlar.

Bu şaheser ve harika düzenek 2015 yılında UNESCO’nun Dünya Mirası Geçici Listesinde kayıtlı vaziyettedir.