Her mahallesinde bir ‘sıbyan’ mektebi bulunan Osmanlı mekteplerinde Kur’an ve Hadis gibi derslerin yanında Matematik, Muhasebe, Hikem-i Tabiiye ve Kimya gibi dersler de vardı.

KÜLTÜR SANAT SERVİSİ

Aylık tarih ve kültür dergisi Yedikıta, Şubat sayısında çoğu kimsenin eğilmediği bir konuya eğiliyor. Derginin Şubat sayısında yer alan ‘Osmanlı Mekteplerinde hangi dersler okutulurdu’ başlıklı makalede, Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk-orta ve lise öğretiminde okullarda öğretilen derslerin adı verilerek Osmanlı’nın hem Kur’anî ilimlerde hem de pozitif bilimlerde öğrencilerine gerekli bilgileri verdiği ifade ediliyor.

HER MAHALLEDE SIBYAN MEKTEPLERİ

Dergide Selman Soydemir imzasıyla yayımlanan makalede, “Osmanlı’da aşağı yukarı kuruluş yıllarından itibaren hemen her köy ve mahallede sıbyan mektepleri bulunuyordu. Bu mekteplerde eğitim ve öğretimin esası, din ve ahlaktı. Buralarda Kur’an-ı Kerim, ilmihal bilgileri ve kitabet yani yazı dersi öğretilirdi. Zamanla sıbyan mekteplerinde Türkçe dersi de verilmeye başlamıştı. Tanzimat’a kadar sıbyan mekteplerine kız-erkek hemen her Osmanlı çocuğu devam eder, bu müessesedeki eğitimini tamamlayıp tahsile devam edecek olanlar medreseye geçerlerdi. Medrese haricinde olarak bu dönemlerde, hususi eğitimle yetişenler olduğu gibi, Enderun Mektebi’nde ilim tahsil edenler, askeriye mensubu olup ilim öğrenenler, mesleki yoldan mesela devlet dairelerine devam suretiyle yetişenler de mevcuttu” denilerek Osmanlı’nın her devirde ilim ve ilim adamlarını önemsediği yer aldı.

HEM MANEVİ İLİMLER HEM DE POZİTİF BİLİM

Bahse konu makalede, Osmanlı’nın pozitif bilimleri okullarda okutmadığı şeklindeki propagandanın gerçeği yansıtmadığı dile getirilerek “Osmanlı devrinde ilim denince hemen sadece dini ilimlerin var olduğu sanılır. Hâlbuki Osmanlı medreselerinde yıllar boyu tefsir, hadis, fıkıh gibi ilimlerle birlikte matematik, tıp, astronomi gibi ilimler atbaşı gitmiştir. Zamanla müsbet ilimlerin medreselerde daha az okutulduğu görülüyorsa da bunların Osmanlı ülkesini tamamen terk ettikleri düşünülmemelidir. 18. asrın sonlarında açılan mühendishaneler ve bilahare yaygınlaşan mektepler sayesinde pozitif ilimler Osmanlı âlimlerinin gündeminde bulunmaya devam etmiştir” denildi.

OSMANLI İDADİSİNDEKİ KİMYA DERSİ

19’uncu yüzyılın son dönemlerine ait fotoğrafta Halkalı Ziraat ve Veteriner Mektebi talebeleri Kimya dersinde görülüyor. Tıp Fakültesi Kimya Muallimi Hadi Faik tarafından hazırlanan “Kimya Dersleri” isimli eser İstanbul’da 1331 (1915) yılında Maarif Nezareti tarafından bastırılmıştı. Kitap, mekâtib-i sultaniyenin yani liselerin onuncu senesine mahsustu.
İşte Osmanlı mekteplerinde dersler

İşte; İptidai, rüşdi ve idadi olarak üçe ayrılan Osmanlı eğitim sisteminde okutulan dersler:
İptidailer: 1892 yılında çıkarılan bir talimatta, iptidai mekteplerde şu derslerin okunduğunu görüyoruz:
Elifbâ (Alfabe), Kur’an-ı Azîmüşşân, Tecvid, İlmihâl, Ahlak, Sarf-ı Osmani (Türkçe Gramer), İmla (Türkçe Yazma), Kıraat (Türkçe Okuma), Mülahhas Tarih-i Osmani (Kısa Milli Tarih), Mülahhas Coğrafya-yı Osmani (Kısa Milli Coğrafya), Hesap (Matematik), Hüsn-i Hat (Güzel Yazı).

Rüşdiyeler: Eski ortaokulların Osmanlı devrindeki tam karşılığı olan rüşdiyelerde okutulan dersler, 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’nde şöyle belirtilmiştir:
Mebâdi-i Ulûm-ı Diniye (Dini İlimlere Giriş), Lisan-ı Osmani Kavaidi (Türkçe Gramer), İmla ve İnşa (Türkçe Yazma ve Kompozisyon), Tertib-i Cedid Üzere Kavaid-i Arabiye ve Farisiye (Yeni Usul Arapça ve Farsça Gramer), Tersim-i Hutut (Çizgi Çizme, Resim), İlm-i Hesap (Matematik), Mebadi-i Hendese (Geometriye Giriş), Defter Tutmak Usulü, Tarih-i Umumi (Genel Tarih), Tarih-i Osmani (Milli Tarih), Coğrafya, Jimnastik, Fransızca.
Kız rüşdiyelerinde yukarıdaki bazı derslerin yerine Müntehabât-ı Edebiyat (Seçme Edebi Metinler), Tedbir-i Menzil (Ev Ekonomisi), Nakış’a Yardımcı Olacak Derecede Resim, Ameliyat-ı Hıyâtiye (Biçki-Dikiş Dersi), Musiki gibi dersler programa dâhil edilmişti.

Bazı programlarda Malumat-ı Nâfia/Eşya Dersi’nin de ilave edildiğini görüyoruz ki bu ortaokullar için Fen Bilgisi dersi anlamına geliyordu. Ayrıca Hıfzısıhhat ve Hüsn-i Hat gibi dersler de görülmektedir. Bazı zamanlarda ise dini derslerle Arapça ve Farsça’ya daha ziyade ağırlık verildiği müşahede edilmektedir.

İdadiler: 1899 yılı Maarif Salnamesi’nde yer alan müfredat programında İdadilerde okutulan dersler şunlardır: Maa-Tecvid Kur’an ve Ulum-ı Diniye (Tecvidli Kur’an Okuma ve Dini İlimler), Türkçe, Edebiyat ve Ahlak, Kitabet-i Resmiye (Resmi Yazışma Usulü), Arapça, Farsça, Fransızca, Kavanin (Kanunlar, Vatandaşlık ve Milli Güvenlik), Hesap (Matematik), Usul-i Defterî (Defter Tutma Usulü, Muhasebe), Cebir, Hendese (Geometri), Müsellesat (Trigonometri), Kozmografya, Makine, Hikmet-i Tabiiye ve Kimya (Fizik ve Kimya), Mevalid (Hayvanlar, Bitkiler ve Madenler İlmi, Biyoloji), Coğrafya, Tarih, İlm-i Servet (Ekonomi), Malumat-ı Nafia ve Hıfzısıhhat (Faydalı Bilgiler (daha ziyade Fen Bilgisi) ve Sağlık Bilgisi), Hüsn-i Hat, Resim, ayrıca azınlıklar için kendi lisanları (Rumca, Ermenice, Bulgarca).

Yeni Akit