Günlük hayatın içinde çokça kullandığımız ifadelerdir: “Öyle yapmasa idim bu olmazdı” veyahut “falanca kişi öyle yapmasa idi böyle olmazdı…”

Halbuki bu ifadeler Ehl-i sünnet ve’l-cemaat akidesine muvafık gelmiyor. Bâtıl bir mezheb olan mutezile mezhebine muvafık bir nazardır.

Risale-i Nur Külliyatından Sözler mecmuasının “Yirmialtıncı Söz”ü kader bahsine dâirdir ve bahsettiğimiz meseleyi vuzuha kavuşturacak güzel bir misal burada vardır. Misal budur ki: Bir adam tüfek atarak bir adamı vuruyor ve adam ölüyor. Eğer tüfek atan adam tüfek atmasa idi ne olurdu? Vurduğu adam ölür müydü ölmez miydi?

Mutezile bu suale adam ölmezdi şeklinde cevap verirken cebriye mezhebi ise (her iki mezheb de bâtıl mezheblerdir) adam yine de ölürdü şeklinde cevap veriyor. Mutezile mezhebi tüfek atmak olmasa idi adamın ölmeyeceğine hükmediyor. Cebriye mezhebi ise yine de öleceğine hükmediyor.

Ehl-i sünnet ve’l-cemaat itikadına göre ise tüfek atan adam tüfek atmasa idi ne olacağı meçhuldür. Zira kaderin sebeb ile müsebbebe bir taalluku vardır. Yani, kader onun ölmesini diğerinin tüfek atması ile tayin etmiştir. Eğer tüfek atmasa idi ne olacağı bizce meçhuldür. Cebriye mezhebi sebebe ve müsebbebe ayrı birer kader tasavvur ettiğinden “tüfek atmasa idi de ölecekti” derken mutezile mezhebi kaderi inkar ederek “ölmeyecekti” der.

İşte bu misale kıyasen bizim bütün fiillerimizde de sebeb ile müsebbebe bir taalluk olduğundan kader bizim bir fiilimiz ile (yani sebeb ile) zahire göre bu fiil ile bağlı görünen neticeyi (müsebbebi) tayin etmiştir. Dolayısıyla bizim için bu fili işlemese idik neticenin ne olacağı meçhuldür, mâlum değildir.

Günlük hayattaki konuşmalarımıza dikkat ettiğimizde bazen mutezile bazen de cebriye gibi düşündüğümüzü rahatlıkla (ve maalesef) görebiliriz. Çünkü bazen “keşke bunu yapmasa idim böyle olmazdı” diyoruz. Halbuki bu söz mutezile mezhebine yaraşır. Bazen de kendimizi teselli etmek için “demek olacağı varmış ben ne yapsam da netice bu olacakmış” diyoruz. Bu değerlendirme ise cebriyeye yaraşır.

Allah her hâl ve düşüncemiz ve yorumumuz ile ve nokta-i nazarımız ile el-i sünnet ve’l-cemaat dairesi içinde olmayı nasib etsin bizlerle inşallah.