TÜBİTAK tarafından desteklenen “Koronavirüs Tedbirleri Döneminde Tüketim Alışkanlıkları ve Kaynaklara Erişimdeki Kırılganlığın Tüketimde Özdenetim ile İlişkisinin Araştırılması” projesi, pandemi süresince bireylerin tüketim alışkanlıklarındaki değişimleri ortaya koydu. Türkiye genelinde 1500’e yakın kişiyle yapılan çalışmada, pandemi nedeniyle artan stresle birlikte bireylerin davranışlarında ve tüketim alışkanlıklarında değişimler gözlemlendi. Araştırma pandeminin birinci dalgasının yaşandığı 20 Temmuz-10 Ağustos ile ikinci dalgasına denk düşen 20 Kasım-10 Aralık 2020 tarihleri arasında iki ayrı dönemde gerçekleştirildi. Ağırlıklı olarak 26-55 yaş arası 1500’e yakın katılımcıyla yapılan araştırmada, toplumun alışkanlıklarının değiştiğini bir kez daha ortaya koydu.

Gıdaya yüklendik

Araştırma sonuçlarına göre, her iki dönemde de en çok tüketilen ürün gıda oldu. Onu sağlık ve hijyen ürünleri izledi. Araştırmanın yapıldığı ilk dönemde gıda ürünlerinin tüketimi tüm ürün gruplarının içinde yüzde 52’lik bir paya sahipken bu oran ikinci dönemde yüzde 43’e düştü. Gıda ürünleri en çok marketlerden, sağlık ve hijyen ürünleri ise eczanelerden satın alındı. Araştırma sonuçlarına göre online kanallardan en çok satın alınan ürün grubu kıyafet ve moda ürünleri oldu. Pandemi ilerledikçe online kanallardan kıyafet alışverişinde bir artış da gözlemlendi. Birinci dalgada yüzde 13 olan kıyafet tüketim oranı, ikinci dalgada yüzde 20’ye yükseldi. Online mağazada en popüler ikinci ürün grubu ise kozmetik ve kişisel bakım ürünleri oldu. Alışverişinin tamamını fiziksel mağazalardan yapanların oranı ilk dalgada yüzde 68,2, ikinci dalgada ise yüzde 67,5 olarak gözlemlendi. Vaka sayılarındaki artışa rağmen tamamen fiziksel mağazadan alışveriş yapanların oranında online’a yönelim açısından ciddi bir değişiklik yaşanmadı. 

Mutsuzluk arttı

Pandemi ilerledikçe sosyal medya bağımlılığının arttığını ve bu durumun kişileri olumsuz etkilediğini belirten Bilgi Üniversitesi İşletme Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Neşenur Altıniğne Ekici, “Bağımlılık, psikolojik esenliği yani iyi hissetme, mutlu olma halini olumsuz etkilediğini tespit ettik. Bireyler diğer insanlarla yüz yüze görüşemedikleri için sosyal medyaya yöneliyor ancak bu durum sosyal ihtiyaçları tam olarak karşılayamadığı için psikolojik esenlikte bir azalmaya neden oluyor” dedi. Pandemide gıda tüketim bağımlılığı artıkça bireylerin iyi hissetme halinin arttığını dile getiren Ekici, “Gıda tüketim bağımlılığının sosyal izolasyon arttıkça, yani birey kendisini daha fazla yalnız hissettikçe bireyin psikolojisinde olumlu yansımalarının olduğunu tespit ettik. Bu pek de beklemediğimiz bir bulguydu. Yaşadığımız stresi, gıda tüketim bağımlılığı ile telafi etmeye, daha fazla gıda tüketerek bir şekilde kendimizi mutlu etmeye çalışıyoruz” diye konuştu. Pandeminin ilerlediği ikinci dalgada bireylerin psikolojik kırılganlıklarında artış olduğunu dile getiren Ekici sözlerini şöyle sürdürdü:

“Kendini çok yalnız hissettiğini, izolasyon şartlarının kendilerine duygusal olarak ağır geldiğini belirten kişilerin toplum yanlısı davranış gösterme eğilimlerinde bir artış gözlemledik. Birey psikolojik olarak kendisini ne kadar yalnız, desteksiz hissederse o denli topluma yöneliyor. Bu durum toplumsal sorunların da farkına varmasına ve daha planlı bir şekilde tüketim yapmasına neden oluyor. Birey, toplum yanlısı davranışların arttığını, herkesin birbirini desteklediğini fark ettiğinde yani sosyal sermayesinde değişim algıladığında tüketimini düzenleme davranışını tam tersine azaltmaya başlıyor.”

Online alışveriş bağımlılığa dönüştü

Araştırmanın ekonomik kırılganlıkları yüksek bireylerin gıda tüketim ve online alışveriş bağımlılığına sahip olduğunu ortaya koyduğuna dikkat çeken Ekici, “Pandemide ciddi gelir kaybettiğini, faturalarını ödemekte zorlandığını, temel ihtiyaçlarını karşılamakta güçlük çektiğini belirten bireylerin bu süreçte psikolojik açıdan iyi hissetme hallerinin azaldığını gördük.  Bununla birlikte ekonomik kırılganlık arttıkça hem gıda tüketim bağımlılığında hem de online alışveriş bağımlılığında bir artış da gözlemledik. Ekonomik olarak zor durumda olmalarına rağmen bu grubun ekonomik açıdan daha rahat koşullarda olan bireylere göre bu bağımlılıkları yüksek çıktı” dedi.

Milliyet