Tarihte, bir toplumun başına gelebilecek en büyük felâkete / semantik intihar'a biz maruz bırakıldık yalnızca: Dilimizin İslâmî muhtevasından arındırılarak, sekülerleştirilmesi cinayetidir bu: Medeniyet dilimizin, dünyamızın ve iddialarımızın yok edilmesi hâdisesi.
Yakın tarihimizde, özünü ve ruhunu Kur'ânî kavramların oluşturduğu medeniyet dilimizi devam ettirmeyi ve yeniden kurmayı başaran tek mütefekkir var: Bediüzzaman.
Bu günlerde, Bediüzzaman'ın Risaleler'inin dilinin -iyi niyetlerle de olsa- "sadeleştirilmesi" gibi bir başka "cinayet"e tanık oluyoruz. 6 yıl önce, bu sütunda yayımladığım ve Risaleler'in dilinin, geleceğimizin, bizim "medeniyet dili"miz üzerinden kurulmasında nasıl anahtar bir rol oynayacağını gösteren "Anahtar, Bediüzzaman/da/dır" başlıklı yazımı -bazı değişikliklerle- yeniden yayımlıyorum.
***
Çağımızda Müslümanların yetiştirdiği iki büyük düşünür var: Biri İkbal, diğeri Bediüzzaman. Ancak Bediüzzaman, İkbal'den daha büyük ve daha esaslı bir düşünürdür.
Bediüzzaman'ın popüler olması, esas itibariyle, iyi bir gelişme değildir. Bilakis, bu, asıl iyi gelişmelerin önünde bir engeldir. Çünkü bu, Bediüzzaman'ın anlaşılmasıyla değil, anlaşılamamasıyla, hatta yanlış anlaşılmasıyla sonuçlanacaktır.
Buradaki problem, Bediüzzaman'ın herkes gibi "okunması", dolayısıyla sıradanlaştırılması ve bitirilmesi tehlikesidir.
Bediüzzaman'ın, herkese söyleyeceği çok esaslı şeyler var; bu muhakkak. Ama muhakkik olmayan herkes üzerinden Bediüzzaman'ın bize söyleyeceği şey, söyleyebileceği şey olmayacaktır.
Fakat yapılması gereken asıl hayatî iş, ıskalanıyor hâlâ: Bediüzzaman'ın havass'a, yani dünyanın düşünce ufkuna ulaştırılabilmesi yükümlülüğü bu. Çünkü Bediüzzaman'ın Türkiye'nin ve dünyanın düşünce dünyasında bir karşılığı yok ve bihakkın anlaşılabilmiş değil henüz: Bu, çok ağır bir vebaldir.
Bediüzzaman'ın "söz"ü, asıl muhataplarına hitap ettiği ândan itibaren, Bediüzzaman'ın düşüncesi ve medeniyet projesi, bihakkın anlaşılabilir ve anlatılabilir. Ondan sonra Bediüzzaman'ın popüler olmasının hiçbir sakıncası olmaz.
***
Peki, Bediüzzaman neden son yüzyılın en büyük düşünürüdür ve Bediüzzaman'ın yaptığı şey nedir?
Bediüzzaman'ın aynı anda dört çağın adamı olması ve iki esaslı dil kurmasıdır. Bediüzzaman, hem Osmanlı'nın son çağının tanığıdır; hem Türkiye çağı'nın tanığıdır; hem İslâm tarihi çağı'nın tanığıdır, hem de dünya çağlarının tanığıdır: Devraldığı nebevî miras'tan ötürü, hem bütün çağları tanıyan ve bütün çağların tanıdığı; hem de bütün çağların tanığı ve kendisine tanık olduğu bir şahsiyet.
İnsana ne olduğunu hatırlatan peygamberî sözü ve soluğu yaşayan ve yaşatan âlim, ârif ve hakîm şahsiyetidir bu.
Bediüzzaman, ancak âlim, ârif ve hakîm şahsiyetlerinin özelliklerini üzerinde barındıran bir kişinin yapabileceği bir şeyi yapmıştır: İki dil geliştirmiştir. Birinci dil, İslâmî tefekkür geleneğinin şifrelerini çözerek günümüze taşıyan, kendine has bir Türkçe'dir: Bu Türkçe, bugün Türkiye'de hiç kimsenin vâkıf olamadığı ama en fazla vukûfiyet kesbetmeye ihtiyaç hissettiğimiz muhteşem ve muazzam bir Türkçe'dir; hem etimolojik, hem lingüistik, hem de semantik yapısı açısından sadece Bediüzzaman'a mahsus, sembolik ve metaforik dünyası son derece derin ve zengin bir dildir ve Türkçe'nin bir anıt-eseri, bir şâhikasıdır.
Bugünkü Türkçe, mânâ ve ruh-köklerinden, dolayısıyla sembolik derinliğinden ve dünyasından arındırılmış, kendisiyle hiçbir özgün çabanın ortaya konulması mümkün olmayan, sekülerleştirilmiş, sığ, hatta "piçleştirilmiş" bir dildir. Oysa bir dil, sembolik ("rûhî") derinliği varsa, varolabilir; yoksa, yokolur gider.
***
Bediüzzaman'ın Türkçe'nin bir anıt-eserini, bir şâhikasını ortaya koymasını sağlayan asıl şey, kurduğu ikinci dildir. Birinci dil, vasıta'dır; ikinci dil, vasat'a aittir. Bu iki dil, birbiriyle kopmaz bir irtibat hâlindedir; biri olmadan, öteki de olmaz ve varolamaz. Bu ikinci dil, bütün bir İslâm medeniyeti birikimini, münhasıran da tefsir, hadis, akaid, fıkıh, kelam, tasavvuf, felsefe, tarih, gramer, mantık, lisan gibi ilimlerden müteşekkil bütün bir İslâm düşüncesi geleneğini harekete geçirerek kurulmuş bir dildir. Dünya ve hayat tasavvurumuzun kaynağını oluşturan kavramlarımızın İslâmî bir düşünce inşası ameliyesi ile deşifre edilerek yeniden şifrelenmesi, kurulması çabasıdır bu.
Bediüzzaman, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş sürecinde düşüncesini kuran, hem İslâmî ilimlere, hem de çağdaş dünyanın bütün dünyayı büyük uçurumların eşiğine fırlatan felsefî sorunlarına derinlemesine ve vukûfiyetle vâkıf, tek ve son düşünürdür: Yani anahtardır. Ve her bakımdan anahtar ondadır: İslâm'ın kapısını, İslâm düşüncesinin kapısını, İslâm medeniyetinin kapısını ve bütün bunları mümkün kılacak, her alanda, İslâmî bir dil (bir varoluş ve söyleyiş biçimi) geliştirebilme çabasının kapısını Bediüzzaman anahtarı'yla açabiliriz ancak.
Medeniyetimizin solmaya yüztutan dilini, bu dile hayatını ve hayatiyetini kazandıran ruhu, ruh-kökünü kavrayabilmek ve yeniden üretebilmek için Bediüzzaman'ı tanımak zorundayız.
Bir dil, tıpkı Bediüzzaman'ın iki dil'i gibi, bir medeniyeti ifade ediyorsa ve bir medeniyetin -bütün boyutlarıyla- ifadesiyse hakîkî bir dildir; ve o dil üzerinden yeni yemişler devşirebilmek için yürünebilir ve yeni koridorlar açılabilir ancak.
Yeni Şafak