Günlük hayatımızda bizler karşımızdakinin veya televizyonda izlediğimiz birinin davranışlarından, konuşmalarından, jest ve mimiklerinden etkilenebilir, empati yaparız ve onun gibi de düşünebiliriz. Hatta bazen farkında bile olmadan onun sık kullandığı kelime veya cümleleri de taklit ederiz. Uykusunun geldiğini ifade eden birinin yanında biz de esneriz. Ağlayan birini gözlemlerken istemesek bile bazen biz de ağlarız. Bir anne çocuğuna mama yedirirken, çocuğunun ağzını açmasını isterken çoğu zaman kendisi de bilinçsizce ağzını açmaktadır. Bunları da empatinin biyolojik göstergelerine örnek gösterebiliriz.
Biz büyükler böyle olursak çocuklar etkilenmez mi? Hepimiz çok iyi biliyoruz ki çocuklar en iyi taklitçilerdir, en yakınında gördüklerini taklit ederler.
Bütün bu olaylar nasıl oluyor? Beynimiz mi yapıyor? Evet bunların sebebi beyinde bulunan “ayna sinir hücreleri”. Beş duyumuzla yaptığımız her şeyin sinir hücreleri aracılığıyla olduğunu biliyorduk ama bunu hiç duymamıştık.
Ayna sinir hücreleri ilk kez 1996 yılında makak maymunlarının premotor bölgesinde (F5) gösterilmiştir. Daha sonra insanlarda da olduğu anlaşılmış ve premotordan başka motor ve sensori-motor bölgelerde de ayna nöronlarının yer aldığı tespit edilmiştir. Motor hareketlerin yapılması veya gözlenmesi sırasında hatta görsel ve işitsel uyaranlarla da aktifleşebilmektedir. Bulunduğu yere göre farklı işler göstermektedir. Posterior parietal ve premotor bölgedeki ayna nöronlar, gözlenen motor eylemlerin amacını ve arkasındaki niyeti saptamada önemlidir. Broca alanındakiler(sol beyin bölgesindeki konuşma alanı) işitilen sesleri uygun motor formatta çıkarmak için gereklidir.
Ayna sinir hücrlerinin dili işleme ve anlama, öğrenme, sosyal etkileşim ve empati gibi çok önemli fonksiyonları vardır. Mesela otistik kişilerde ayna sinir hücrelerinin aktivitesinin azalmış olduğu ve bu yüzden empati kabiliyetlerinin de bozulduğu tespit edilmiştir.
İnsan ayna nöronlarınının aktivitesi sırasında beyin korteksi üzerinde izlenen alfa ve beta mu ritm dalgalarında bir baskılanma ortaya çıkmakta, bu da EEG’de (beyin elektrosu) gösterilebilmektedir. Bu değişimler sıklıkla sağ beyin küresinde gözlenmiştir. Kadınlarda, erkeklere oranla daha baskın olarak izlenmiştir.
Günümüzde bunların ne önemi var? Çok önemi var hem de çok. Aile terbiyesinden, çevre etkilerinin insanlar üzerindeki etkilerine kadar her şeyin temelinde bu var. Öyleyse bu hücreleri doğru yönetmek lazımdır. Aile içinde çocukların terbiyesi üzerinde annelerin etkisi daha fazla olduğundan anneler daha bilinçli olmalıdır.
“Çocuklarınız 7 yaşına gelince namaz kılmasını emrediniz” hadisinin sırrı şimdi daha iyi anlaşılıyor. Çocuk bunu aile içinde küçükken önce taklitle öğrenecek, 7 yaşına gelince de öğrenmiş olduğu namazı artık tek başına kılmaya başlayacaktır.
“Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim” diye bir atasözümüz vardır. Kimlerle arkadaşlık yaparsanız, kimlerle oturup kalkarsanız, onların ahlâkından size, sizin ahlâkınızdan onlara bir şeyler geçer. İnsan, beraber bulunduğu kişilerden etkilenir. İşte bu atasözü bunu anlatmak için kullanılır.
Arkadaşlarımızın hayatımızın her dönemindeki etkileri tartışılmazdır. Okul arkadaşları, yurt arkadaşları, ev arkadaşları, askerlik arkadaşları, iş arkadaşları… Eğer arkadaşlarımız iyi huylu, iyi işler yapan kimselerse bizler de onlarla birlikte iyi işlerle uğraşırız.
"Güzel gören güzel düşünür. Güzel düşünen, hayatından lezzet alır.” sözü de baktığımız gördüğümüz şeylerden ne kadar çok etkilendiğimizi anlatır.
Evet mademki beynimizdeki ayna sinir hücreleri sayesinde bu işler oluyor çocuklar ve kadınlar daha çok etkileniyor öyleyse izlediğimiz programlardan işittiğimiz sözlere kadar dikkat etmeli malayani işlerle vaktimizi boş geçirmemeliyiz.
“Dünya madem fânidir. Hem madem ömür kısadır. Hem madem gayet lüzumlu vazifeler çoktur. Hem madem hayat-ı ebediye burada kazanılacaktır. Hem madem dünya sahipsiz değil. Hem madem şu misafirhane-i dünyanın gayet Hakîm ve Kerîm bir müdebbiri var. Hem madem ne iyilik ve ne fenalık cezasız kalmayacaktır. Hem madem "Allah kimseye gücünden fazlasını yüklemez." (Bakara Sûresi, 2:286.) “ sırrınca teklif-i mâlâyutak yoktur. Hem madem zararsız yol, zararlı yola müreccahtır. Hem madem dünyevî dostlar ve rütbeler kabir kapısına kadardır.
Elbette, en bahtiyar odur ki, dünya için âhireti unutmasın, âhiretini dünyaya feda etmesin, hayat-ı ebediyesini hayat-ı dünyeviye için bozmasın, mâlâyâni şeylerle ömrünü telef etmesin, kendini misafir telâkki edip misafirhane sahibinin emirlerine göre hareket etsin, selâmetle kabir kapısını açıp saadet-i ebediyeye girsin.”
Mübarek Berat gecesi hürmetine Allah bizleri güzel gören, güzel düşünen, iyi arkadaşlarla birlikte olan ve güzel şeyler seyreden ve güzel şeyler dinleyen kullarında eylesin amin.