Her ne kadar birbirine benziyor olsalar da hırs ile azim farklı şeylerdir.
Azim; çalışmak, çabalamak ve nasip deyip hakkına razı olmaktır. Azimde sabır, itina, çalışmak, gayret ve sonuca kanaat etmek esastır.
Hırs ise, hakkımız olup olmadığına bakmadan, kimden alıp almadığımızı düşünmeden, sonuçlarıyla hiç ilgilenmeden, daima daha fazlasını istemek ve sonuca kanaat etmemektir.
Bu yüzden azim yapıcı, hırs yıkıcıdır.
Bir başka ifade ile hırs, bir şeyi ihtirasla, haram helal demeden isteme güdüsü iken, azim ise zorluklara karşı metanetli, sabırlı ve kararlı olma durumudur.
İslam azmi emrederken hırsı men ediyor.
Azim, Allah’ın kainata koymuş olduğu sebepler basamaklarını teker teker çıkarak sonuca ulaşma sabrı ve itinası iken, hırs bu sebepleri baypas ederek direkt sonucu elde etme arzusu ve hastalığıdır.
Mesela, sınavı geçmek için çok çalışmak azim iken, kopya çekerek sınav geçmek hırstır. Ticaret, zanaat, ziraat, sanayi gibi yollar ile zengin olmak azim iken, kumar, hırsızlık, rüşvet, yolsuzluk, şans oyunları gibi yollar ile zengin olmaya çalışmak hırstır.
Azim helal, hırs ise haramdır.
Azim ile hırsın farkı, ibadet ve marifet ile ölçülür. Yani hırs insanı harama götürürken, azim harama götürmez, bilakis marifet ve helale daha da şevklendirir. Nasıl tutumlu olmanın alt sınırı mali ibadetler ise, azmin sınırı da gaflet ve haramlardır. Bir şeye olan istek ve gayret helal sınırını aşıyor, harama gidiyor ise, o şey azim olmaktan çıkıp menfi olan hırs sınırına girmiş demektir.
Hırs ile hareket eden adam maksada ulaşmada haram ve helale dikkat etmez, onun için önemli olan maksada ulaşmaktır. Azimde durum aksinedir. Maksada ulaşmada sadece helal noktasında hırs gösterir. Hırs ile azim zahirde birbirine çok yakın olduğu için, böyle bir hat çizmek mecburidir. Yani bir kişinin hırsla mı, yoksa azimle mi hareket ettiğini ancak helal ve haram parametresi ile ölçebiliriz.
Risale-i Nur'da hırs şu şekilde tarif ediliyor:
"Hem mala ve câha karşı şiddetli bir hırs gösterir. Bakar ki, muvakkaten onun nezaretine verilmiş o fâni mal ve âfetli şöhret ve tehlikeli ve riyaya medar olan câh, o şiddetli hırsa değmiyor. Ondan, hakikî câh olan merâtib-i mâneviyeye ve derecât-ı kurbiyeye ve zâd-ı âhirete ve hakikî mal olan a'mâl-i salihaya teveccüh eder. Fena haslet olan hırs-ı mecazî ise, âli bir haslet olan hırs-ı hakikîye inkılâp eder." (Mektubat, 9. Mektup)
Sorularla Risale