Bütün yaratılış insanla birlikte düşünülmüştür, bizim hayatımıza hizmet eden veya uzakta da olsa bizimle alakadar her şey bizimle birlikte düşünülmüştür. Biz hava ile birlikte düşünülmüşüz, su ile birlikte düşünülmüşüz, arı ile birlikte düşünülmüşüz, koyun ile birlikte düşünülmüşüz, böceklerle, birlikte düşünülmüşüz, onlardan birinin olmayışı bizim hayatımızı sonlandırır. Demek insan demek aslında bütün varlık demek, çünkü onlardan birinin eksikliği insanın hayatını bitirir. Bizim hayatımızın en önemli öğelerinden biri dağlardır. Dağlar Bediüzzaman’ın en çok okuduğu kainat sahifelerinden biridir, mukaddes kitapların da öyledir, bilimin, sanatın, resimin vazgeçemediği bir varlıktır. Otomobilin tekerleği dağlara muaraza etmek için dönmeye başladığından beri insanların hayatında dağın heybet ve azameti kısmen sona erdi.
Sevdiğine ulaşamayan aşık dağları engel gördü, askerde koşturan er dağların engel gördü, hastaneye, kasabaya at sırtında koşturduğu eşinin yarı yolda ölmesi karşısında
“Dağlar seni delik delik delerim
Kalbur alıp toprağını elerim” demiş, ya ne deseydi.
Hasret ve özlemin en önemli engellerinden biridir dağlar. Dağların engel olduğunu gören Barış, “Dağlar dağlar kurban olam yol ver geçem
Sevdiğimi son bir olsun yakından görem” demiş.
Allah mukaddes kitabında “biz emaneti dağlara yüklemeye kalktık onlar yapamayız diye vazgeçtiler” mealinde konuşur. O kadar azametine rağmen kulluk ve emaneti kübrayı yüklenmekten geri durur, o dik durmanın sembolü dağlar.
Peygamberler dağlardan hoşlanırlar, dağlar onların ruhlarının ümmetlerinin belalarına tahümmülü gibi, onlar da hayata dağlarda tahümmül ederler. Onların ruhları ile dağlar arasındaki psikolojik bağ nedir, bilen varsa söylesin. Nebiyyi Zişan Hira’ya gider bir mağaraya sığınır, orada Rabbi ile muhavere eder, “artık yeter Allah’ım bu evrenin sırrını bana bildir, nedir bunun tılsım-ı muğlakı, muammayı müşkül küşası, nereden, nereye, necisin, güneşinden bir ışık ver, ışıksız güneş bilinmez, biz insanlar zaifiz güneşe ışık kadar nebiler gerekli, ama senin vahyin ışığı değmeyince ben ne yapabilirim “mealinde şeyler söyler, günlerce orda, durur Hz Hatice o da bir dağ gibi eşinin direncini artırır, bir dağ gibi ona arka olur.
Hiç kimse Resullullaha onun kadar direnç ve mukavemet bilinci vermemiştir. Hatice çile demektir, bu yüzden işler kolaya binince Allah onu dünyadan öteye alır. Eşine getirdiği azıklarla Peygamberimiz onun mağaranın kapısında görünce “gel Hatice“ diyordu değil mi, mağarada oturup hasbıhal edip bir sürelik hasretlerini muhakkak giderdiler. Neler anlattı Hz Muhammed ona, günlerinin nasıl geçtiği konusunda ne dedi, mağaranın duvarları, konuşun artık neler duydunuz. Sonra eşini mağaradan gönderdi, arkasından bakakaldı muhakkak. Bastığınız topraklar, üzerinden geçtiğiniz yollar olaydık, Cennet de bu sahneleri isteriz kainatın büyük sinemasından, koltuklarda yer kalmaz bu sahneyi seyretmek için, biletler karaborsaya düşer mi maksat manaları çağrıştırmak. Romanımız olmamış anlatamamışız bunları, belki de anlatan vardır. Zavallı Osmanlının torunları yüz yıldır dini okul kapısına sokmamışız, ne büyük milletmişiz ki bizi dinden uzak, heveseta mahkum, Allah’tan gafil hale getirmişler, modernizm yaftası . Çünkü hiç kimseyi değil bu Anadolu toprağından atalarının torunları yeni bir ruhla çıkarsa yine biz bittik derler. Bediüzzaman “Kardeşlerim çok ileri gideceğiz“ derken bunu kasteder.
Bediüzzaman etrafı dağlarla muhat Barla’da sekiz buçuk yıl yaşar, dört bir yanı dağ olan bir belde, inançsızlığın önünde sıradağlar gibi duran adamın arkadası ruhuna mümasil dağlardır. Çam dağına çıkar, o dağ ona ne sırlar söyledi, “Buraları yıldız sarayına değişmem “ diyen. Bediüzzaman. Çam dağının tepesinde evreni gözetleme ve kulesinde etrafını seyrederken dağlardan neler aldı, konuşun çam dağının tabiatı , neler söyledi size onlar da bize işte size söyledikleri onları gördü söyledi derler herhalde. Peygamberin davasının vekili , peygamberin dağlarla sır alışverişi gibi dağlarla konuşur, aylarca dağlarda kalır. Nasıl durur oralarda yaşlı adam, hasta adam, senin aklın kesmez yazar, sussana.O fersude beden nasıl o dağlara yürüyerek çıkar, sana sus demedim mi sayın yazar. Nereye giderse arkadaşı olan dağları arar, İstanbul’a gider Yuşa tepesine, Van da iken Van kalasına, yüksek yer bulamazsa minarenin şerefesinde yürür. Yüksekliklere aşina yüksekliklerle yüksek düşünceler üreten yüksek ruhlu, yüksek himmetli adam.
Allah kitabında “ dağları size kazık, yeryüzünü döşek yapmadık mı? “ derken üslubu ile artık düşünün der değil mi ?Bir gemimin dengesini sağlamak için onun direği gibi hayatın ihtiyaçlarını dağlara depolayan ihtiyatkar bir ilah dağlar ile hayatımıza destek olur. Suyun istilasından bizi kurtarır dağlar.Meleklerin ruhanilerin güzelliklerini seyrettiği bir Rabbani sinema dağlar. Biz kainat güzel sanatlar galerisinin çok az şeyine bakıyoruz, ama dünyadaki binlerce dağlardaki güzellikler, çiçekler, böcekler bunların seyircisi melekler, Allah adına onun sanatını seyrederler. Dünya sinemasında Allah ‘ın eserlerini ve olayları seyretmeye biz yetmeyiz sahne boş kalır Allah eserini seyretmek için meleklerini sahneye doldurur, onlar maşallah barekallah, fetaberekallah derler.Biz dağların içine yığılmış çeşitli madenleri kullanır hayatımızı kolaylaştırırız, melekler ise o azametli sayfaları seyrederler.Tesbih ederler.
Kuran’ın binbir hikmetli ayetini farklı perspektiflerden izah eder Bediüzzaman "Dağları zemininize kazık ve direk yaptım" bir kelâmdır. Bir âmînin şu kelâmdan hissesi: Zâhiren yere çakılmış kazıklar gibi görünen dağları görür, onlardaki menâfiini ve ni’metlerini düşünür, Halıkına şükreder. Bir şâirin bu kelâmdan hissesi: Zemin bir taban; ve kubbe-i semâ, üstünde konulmuş yeşil ve elektrik lâmbalarıyla süslenmiş bir muhteşem çadır; ufkî bir daire sûretinde ve semânın etekleri başında görünen dağları o çadırın kazıkları misâlinde tahayyül eder, Sâni-i Zülcelâline hayretkârâne perestiş eder. Haymenîşin bir edibin bu kelâmdan nasîbi: Zeminin yüzünü bir çöl ve sahrâ, dağların silsilelerini pek kesretle ve çok muhtelif bedevî çadırları gibi, güyâ tabaka-i turâbiye yüksek direkler üstünde atılmış, o direklerin sivri başları o perde-i turâbiyeyi yukarıya kaldırmış, birbirine bakar pekçok muhtelif mahlûkatın meskeni olarak tasavvur eder. O büyük, azametli mahlûkları böyle yeryüzünde çadırlar misillü kolayca kuran ve koyan Fâtır-ı Zülcelâline karşı secde-i hayret eder. “(Sözler) Dağlara böyle bakılır, Bediüzzaman gibi, muhtelif idrakte insanlara bir coğrafya dersidir. Medreset ü z Zehra’nın kitabının dağ sahifesidir.Hadi coğrafyayı böyle nurlandıralım coğrafyacı arkadaşlar.Bediüzzaman coğrafyasına çalışalım, bir gün ömür elden gider..Azrail kapıyı çalmadan … rahatı yere çalalım satırlara dalalım, hey gibi ehli ilim.
Nehirler dağlardan kaynar, tantanalı bir bahane dağlardan çıkan suları biriktirsen bir süre sonra dağdan daha büyük olur, ama insanın sebeb ile müsebbeb araında düşünen bir insan yapmak için zahiren sular , nehirler dağlardan kaynar, ama asıl Rahmeti ilahiden kaynar o sular. Her bir dağ bir çeşme musluğu gibi akar akar akar.Dağlar yeryüzü denilen aynen insan gibi yaşayan bu büyük atamızın nefes borusudur, bazen celallenir ateşler saçar , bazen dumanlıdır, efkarlanır, sürekli büyük babamız ondan nefes alır, teneffüs eder.
Dağlar büyüklüklerine rağmen Allah’ın haşmeti önünde eğilirler.” Halbuki, taşlardan ibâret olan dağlar, Onun haşyetinden ezilip dağılıyor ve sizden ahz-ı misâk için üstünüzde Cebel-i Tûr’u tuttuğunu, hem taleb-i rüyet hâdisesinde dağın parçalanmasını bilip ve gördüğünüz halde, ne cesâretle Onun haşyetinden titremeyip kalbinizi katılık ve kasâvette bulunduruyorsunuz. Bu fıkra ile, dağlardan nebeân eden Nil-i mübârek, Dicle ve Fırat gibi ırmakları hatırlatmakla, taşların evâmir-i tekviniyeye karşı ne kadar hârikanümâ ve mu’cizevârî bir sûrette mazhar ve musahhar olduğunu ifham eder. “ Taşları dağlara çevirip bize hem heybetli süsler hem de hayatımızın dayanağı yapar. Herşey ona münkad, her şey ona eder inkıyad. Dağ büyüklüğüne güvenip ona edemez isyan, sen nesin ey kendini beğenmiş dağlar gibi yürüyüp kendini küçülten insan.
Tur-ı Sina’da Hazreti Musa, Şam dağlarından Hazreti İsa,Resullullah Hira dağlarında Allah ile uluhiyyet ilişkilerini pekiştirmişler. Allah , dağ ve peygamber bir imajın üç büyük halkası .
Sina dağına gider Musa Aleyhisselam , on emiri almak için döndüğünde işe bak ki ümmetini bir buzağıya tapar görür, celallenir ama peygamber sabrı ile siz nefsinize zulmettiniz der, yoksa istese hepsini helak ettirir , defteri kapatır dı ama yok, peygamberler böyle yapmazlar, en olmadık anlarda en büyük sebatı gösterirler. Varisleri de öyle .
Bediüzzaman dağlardaki bazı hislerini arkadaşlarına ortak eder.” Şu iki üç aydır pek yalnız kaldım. Bazen on beş yirmi günde bir defa misafir yanımda bulunur. Sair vakitlerde yalnızım. Hem yirmi güne yakındır dağcılar yakınımda yok dağıldılar.
İşte gece vakti, şu garibâne dağlarda, sessiz, sadasız, yalnız, ağaçların hazinâne hemhemeleri içinde, kendimi birbiri içinde muhtelif renkli gurbetlerde gördüm.
İhtiyarlık sırrıyla, hemen ekseriyet-i mutlaka ile, akran ve ahbabım ve akaribimden yalnız ve garip kaldım. “(Mektubat) O koca dağlar birer kuldur, büyük kul Bediüzzaman’a arkadaşlık ederler, birlikte tesbih ederler hayatın sahibini .
Bediüzzaman Barla’nın dağlarını evliyanın halvethanelerine benzetir, bütün Nurlar o halvetin sonucudur. “Siyaseti terk ve dünyadan tecerrüt ederek bir dağın mağarasında âhireti düşünmekte iken, ehl-i dünya zulmen beni oradan çıkarıp nefyettiler. Hâlık-ı Rahîm ve Hakîm, o nefyi bana bir rahmete çevirdi. Emniyetsiz ve ihlâsı bozacak esbaba maruz o dağdaki inzivayı emniyetli, ihlâslı, Barla dağlarındaki halvete çevirdi. Rusya’da esarette iken niyet ettim ve niyaz ettim ki, âhir ömrümde bir mağaraya çekileyim. Erhamürrâhimîn, bana Barla’yı o mağara yaptı, mağara faydasını verdi. Fakat sıkıntılı mağara zahmetini zayıf vücuduma yüklemedi” Peygamberlerin mağaraları gibi Barla da peygamber davasının naşiri bir zatın mağarasıdır.
Risaleli Nur dağlar büyüklüğünde duvarları olan bir büyük din kalesini tamir ediyor, hüccetleri dağlar gibi, önüne çıkan münkirleri geri püskürtüyor.
Dağlarda ne tür tasarruflarda bulunur Allah “Yem yeşil gömleklerini dağlarına giydirir. O dağların şahikalarının başlarına beyaz sarıklarını sarar. Ve bu güzel inkılap ve manzaralarıyla kudret-i İlahiyenin mucizelerini hikmet-i İlahiyenin nazarına arz eder. Buna karşı cevv-i sema dahi azamet-i İlahiyeyi izhar etmek için koca koca dağları, tepeleri, dereleri ve pek çok garip ve acip şeylerin şekillerini ve sanki beyaz, siyah, kırmızı boyalarla boyanmış pamuk yığınlarını andıran bulut kafilelerini ileri sürer, nazar-ı hikmete takdim eder. İşte bu iki alem arasındaki hayali müşabehetten dolayı, bilhassa yaz mevsimindeki bulutlar, Araplar tarafından dağlara, gemilere, bostanlara, derelere, deve kafilelerine yapılan teşbihler, üsluplar, nazar-ı belağatte pek güzel görünür”(İ i caz)Dağlara bu kadar farklı noktalardan bakan bir kainat kitabı okuyucusu Bediüzzaman.Allah Peygamberlerini de dağlar gibi ümmetlerine gelen belalara engel yaratmıştır. “Enbiyaya yükletilen risalet ve teklif yükünün pek ağır olduğuna ve sahraları faydalandırmak için yağmur, kar ve fırtınaların şedaidine maruz kalan yüksek dağlar gibi, peygamberlerin de ümmetlerini feyizlendirmek için risalet zahmetlerine maruz kaldıklarına işarettir. “(İ İcaz)Dava adamı da peygamberlere benzer, o da davasına gelen belalara dağlar gibi göğüs gerer, nerde …
Bediüzzaman hem tefekküründe hem hayatında dağlar ile iç içedir. Umumi Harpte Kafkas ın karlı dağlarında kahraman askerlerimiz arasında gönüllü alay kumandanı olarak mücahede ve irşad için dolaşıp büyük bir harp madalyası almıştır.Normal zamamda da dağlardaki sanatı ilahiyeyi temaşa eder. Neden dağları seçtiğini anlatır, ruhu ile onların uzlaşmasının nedenlerini anlatır. “Hürriyet-i mutlakanın meydanı olan yüksek dağlarındaki bedeviyet ve vahşet çadırlarını tercih ediyorum. Zîra bu "mim’siz medeniyet"te görmediğim hürriyet-i fikir ve serbestî-i kelam ve hüsn-ü niyet ve selamet-i kalb, Şarkî Anadolunun dağlarında tam manasıyla hükümfermadır. Bildiğime göre edibler edepli olurlar. Edepsiz bazı gazeteleri naşir-i ağraz görüyorum. Eğer edep böyle ise ve efkar-ı umûmiye böyle karma karışık olsa, şahit olunuz, böyle edebiyattan vazgeçtim; bunda da dahil değilim. “ Sahte hürriyet ve sahte edebiyattan dağların kucağına sığınır. Onun arkadaşıdır dağlar, zişuur ibadından başka hali dağlar boş sahralar cenabı Hakkın ibadı ile doludur. Üstad onlar ile ülfet eder, biz ne bilelim bu mahrem fıkrayı .
Münacaatta dağları başka bir versiyondan anlatır. ”Dağları sahrâları çiçekleriyle süslendiren ve meyveleriyle şenlendiren nebatatın esnafından hiçbirisi yoktur ki, tesadüfe havalesi mümkün olmayan hikmetleriyle, intizamıyla, hüsn-ü hilkatiyle, faydalarıyla, hususan madeniyatın tuz, limon tuzu, sulfato ve şap gibi sureten birbirine benzemekle beraber, tatlarının şiddet-i muhalefetiyle ve bilhassa nebatatın basit bir topraktan çeşit çeşit envâlarıyla, ayrı ayrı çiçek ve meyveleriyle, nihayetsiz Kadîr, nihayetsiz Hakîm, nihayetsiz Rahîm ve Kerîm bir Sâniin vücub-u vücuduna bedahetle şehadet ettikleri gibi, heyet-i mecmuasındaki vahdet-i idare ve vahdet-i tedbir ve menşe ve mesken ve hilkat ve san’atça beraberlik ve birlik ve ucuzluk ve kolaylık ve çokluk ve yapılmakta çabukluk noktalarından, Sâniin vahdetine ve ehadiyetine şehadet ederler. Hem nasıl ki dağların yüzünde ve karnındaki masnular, zeminin her tarafında, her bir nevi aynı zamanda, aynı tarzda, yanlışsız, gayet mükemmel ve çabuk yapılmaları ve bir iş bir işe mâni olmadan, sair nevilerle beraber karışık iken karıştırmaksızın icadları, Senin rububiyetinin haşmetine ve hiçbir şey ona ağır gelmeyen kudretinin azametine delâlet eder. Öyle de, zeminin yüzündeki bütün zîhayat mahlûkların hadsiz hâcetlerini, hattâ mütenevvi hastalıklarını, hattâ muhtelif zevklerini ve ayrı ayrı iştahlarını tatmin edecek bir surette, dağların yüzlerini ve içlerini muntazam eşcar ve nebatat ve madeniyatla doldurmak ve muhtaçlara teshir etmek cihetiyle, senin rahmetinin hadsiz genişliğine ve hâkimiyetinin nihayetsiz vüs’atine delâlet ve toprak tabakatı içinde gizli ve karanlık ve karışık bulunduğu halde, bilerek, görerek, şaşırmayarak, intizamla, hâcetlere göre ihzar edilmeleriyle Senin herşeye taallûk eden ilminin ihatasına ve her bir şeyi tanzim eden hikmetinin bütün eşyaya şümulüne ve ilâçların ihzârâtı ve madenî maddelerin iddihârâtıyla rububiyetinin rahîmâne ve kerîmâne olan tedâbirinin mehâsinine ve inâyetinin ihtiyatlı letâifine pek zâhir bir surette işaret ve delâlet ederler. Hem bu dünya hanında misafir yolcular için koca dağları levazımatlarına ve istikbaldeki ihtiyaçlarına muntazam ihtiyat deposu ve cihazat ambarı ve hayata lüzumu olan çok definelerin mükemmel mahzeni olmak cihetinde işaret, belki delâlet belki şehadet eder ki, bu kadar kerîm ve misafirperver ve bu kadar hakîm ve şefkatperver ve bu kadar kadîr ve rububiyetperver bir Sâniin, elbette ve herhalde, çok sevdiği o misafirleri için, ebedî bir âlemde, ebedî ihsânâtının ebedî hazineleri vardır. Buradaki dağlara bedel, orada yıldızlar o vazifeyi görürler.“
Ayet ül Kübra’da kainattan Halıkını soran seyyah dağlar tarafından onlardan da Halıkını sormak için çağrılır.” Dağlar ve sahralar, seyahat-ı fikriyede bulunan o yolcuyu çağırıyorlar "Sayfalarımızı da oku" diyorlar. O da bakar, görür ki: Dağların küllî vazifeleri ve umumî hizmetleri o kadar azametli ve hikmetlidirler; akılları hayret içinde bırakır. Meselâ, dağların zeminden emr-i Rabbânî ile çıkmaları ve zeminin içinde, inkılâbat-ı dahiliyeden neş’et eden heyecanını ve gazabını ve hiddetini, çıkmalarıyla teskin ederek, zemin o dağların fışkırmasıyla ve menfeziyle teneffüs edip, zararlı olan sarsıntılardan ve zelzele-i muzırradan kurtulup, vazife-i devriyesinde sekenesinin istirahatlerini bozmuyor. Demek, nasıl ki sefineleri sarsıntıdan vikaye ve muvazenelerini muhafaza için onların direkleri üstünde kurulmuş; öyle de, dağlar, zemin sefinesine bu mânâda hazineli direkler olduklarını, Kur’ân-ı Mucizü’l-Beyan, gibi çok âyetlerle ferman ediyor. Hem meselâ dağların içinde zîhayata lâzım olan her nevi menbalar, sular, madenler, maddeler, ilâçlar o kadar hakîmâne ve müdebbirâne ve kerîmâne ve ihtiyatkârâne iddihar ve ihzar ve istif edilmiş ki, bilbedahe, kudreti nihayetsiz bir Kadîrin ve hikmeti nihayetsiz bir Hakîmın hazineleri ve ambarları ve hizmetkârları olduklarını ispat ederler diye anlar. Ve sahra ve dağların dağ kadar vazife ve hikmetlerinden bu iki cevhere sairlerini kıyas edip,dağların ve sahranın umum hikmetleriyle, hususan ihtiyatî iddiharlar cihetiyle getirdikleri şehadeti ve söyledikleri Lâ ilâhe illâ Hû tevhidini, dağlar kuvvetinde ve sebatında ve sahralar genişliğinde ve büyüklüğünde görür, "âmentü Billâh" der”(Ayet ül Kübra)
Muhakemat’ da da dağlardan bahseder. Demek zaman içinde Muhakemattan başlayarak dağlar onun düşüncesinde önemli bir imaj ve öğedir, manayı gittikce derinleştirir , üslubu gittikce sadeleştirir. Demek o da bir müellif gibi eserlerini zamanın değişmelerine göre yeniler, “Demir gibi dağlarıyla irsâ ve ta’mid ederek havayla iştibak ettiğinden, muvazeneti muhafaza olunmuştur. Demek, dağlar o geminin demir ve direkleri hükmündedirler. Saniyen: İnkılâbât-ı dahiliyeden ihtizazat o dağlarla iskât olunurlar. Zira dağlar yerin mesamatı hükmündedir. Dahilî bir heyecan olduğu vakit, arz dağlarla teneffüs ettiğinden, gazabı ve hiddeti sükûnet bulur. Demek arzın sükûn ve sükûneti dağlar iledir. Salisen: İmaret-i arzın direği beşerdir. Hayat-ı beşerin direği dahi, menabi-i hayat olan mâ ve türab ve havanın istifadeye lâyık suretiyle muhafazalarıdır. Halbuki, şu üç şerait-i hayatın kefili dahi dağlardır. Zira dağ ve cibal mehazin-i mâ olduğu gibi, cezb-i rutubet hasiyetiyle havaya meşşata oluyor. Hararet ve bürudeti tâdil ettiği gibi, havaya mahlût olan muzır gazların teressübüne ve havanın tasfiyesine sebep olduğu gibi, toprağa da terahhum ediyor. Çamurluk ve bataklık ve bahrin tasallutundan muhafaza eder.”(Muhakemat) Buradaki üslub daha arkaik bir dil ile ifade edilmiş.
Divan-ı Harbi Örfi’de kendi gibi eazimın dağlar ile irtibatını anlatır. “Hem de İslâmiyet milliyeti denilen mazi derelerinde ve hal sahrâlarında ve istikbal dağlarında hayme-nişin olan ve Salâhaddin-i Eyyubî ve Celâleddin-i Harzemşah ve Sultan Selim ve Barbaros Hayreddin ve Rüstem-i Zal gibi ecdatlarınızdan emsalleri gibi dâhi kahramanlarla bir çadırda oturan bir aile gibi, herkesi başkasının haysiyet ve şerefiyle şereflendiren ve hayat-ı ulviyenin enmuzeci olan İslâmiyet milliyeti size emr-i kat’î ile emrediyor ki: Tâ herbiriniz umum İslâmın mâkes-i hayatı ve hâmi-i saadeti ve umum millet-i İslâmın ferdî bir misâl-i müşahhası olunuz. Zira, maksadın büyümesiyle himmet de büyür. Ve hamiyet-i İslâmiyenin galeyanı ile ahlâk da tekemmül ve teâlî eder.“ (Divan-ı Harbi Örfi)
Şarki anadolunun dağlarını onların mektebi olarak görür Bediüzzaman .İşte onun dünyasında dağlar, ders alsın ölüler ve sağlar.