Kuran insanlık türünün yaratılışındaki gaye, sır ve gerçeklerin bildiricisi de olduğuna göre acaba insanı nasıl tanımlamıştır?
İlahi felsefeyi ve yüksek bilgiyi (hikmetleri) içinde barındıran Kuran’da Allah’ın beşer, insan ve Âdem kelimelerine nerede ve nasıl yer verdiğine bakarsak, tümüne insan dediğimiz bu yapının farklılıkları ve geçirmiş olabileceği süreçleri kısmen de olsa biraz daha fazla anlamak mümkün olacaktır.
Kuran Allah’ın insanlara hitabıdır, bütün ayetler insanı hedef alır, bu yüzden de hepsi insan ile ilgilidir. Ancak benzerler arasındaki farkı, farklılar arasındaki benzerlikleri görerek hakikati daha iyi anlayabileceğimizden, Risale Akademi için yaptığımız çalışmada Diyanet İşleri Başkanlığının[i] Kuranı Kerim Türkçe mealindeki (beşer-insan-âdem) kelimelerinin yer aldığı ayetler incelenmiştir. Bu ayetlerin Arapçasında aslında hangi kelimenin kullanıldığına bakılmıştır.
Bu çalışma sonucunda beşer, insan ve Âdem’in bazı özellikleri belirginleşmiş ve aşağıdaki grafik ortaya çıkmıştır:
Beşerin Özellikleri
- Topraktan yaratılmıştır
- Ölümlüdür
- Farklı bir varlık türüdür ama hepsinin bedeni, cesedi, görüntüsü birbirine benzer ve beşer bu suretin adıdır
- Herhangi biridir, sıradandır, farkı yoktur ya da fark gözükmez,
- Başlangıç seviyesidir, hard disktir, maddi donanımdır, üstün(lüğü) görülmez
- Çoğalıp yayılmıştır
- Cehenneme müstahak olabilir ya da ileri geçebilir
- Yapabileceklerinin sınırları vardır
- İnsanlar ve âdem dahi beşer surettedir
- Peygamberlerin beşere benzerliği insaniyette değil beşeriyettedir
- Yeryüzünde yaşayanlar beşerler olduğu için Peygamberler beşer suretli gelmişlerdir, yeryüzünde yaşayanlar melekler olsaydı Peygamberler melek olarak gelirdi
- İblis Âdem’in sadece beşeriyetini/suretini/cismini görmüştür; Allah’ın aktardığı ruhu görememiştir
- Allah beşerden dilediğini nimetlendiriyor
İnsanın Özellikleri
- Maddi yaratılış itibariyle beşerle aynıdır; Sureten beşerdir
- Söylendiğinde Beşeri de Âdemi de kapsar
- Allah’ın ve Peygamberin hitabı tüm insanlığadır
- Beşerin standart sapması düşüktür (hayvanların ki gibi), insanın ki yüksektir
- Mücahitler de müşrikler de insandır
- Cin; beşer ve âdem ile değil de hep insanla anılmıştır
- İnsan ve Cin’in kapasitesi vardır, kullanmazlarsa hayvanlar gibi hatta daha aşağıdadır
- İnsan Allah’ı bırakıp ona ortak koşabiliyor ama müminin Allah’ı sevmesi daha fazla
- Allah şeytana uyanlardan dilediklerini affedecek diğerleri ebedi ateşte kalacaktır
- Apaçık düşmanı olan şeytanın izinden yürümemeli, helal ve temiz olanlardan yemeli
- Kuran insanlar için bir hidayet rehberidir
- Allah ayetlerini insanlar takva sahibi olsunlar, korunabilsinler diye açıklar
- İnsanlara yarar sağlayacak şeylerde düşünen topluluklar için deliller vardır
- Örtünme Âdemoğullarınadır, öğüt alsın diye insanlığa nasihattir
- İlk ibadet evi -Kâbe- insanlar içindir
- Hac Allah’ın insanlar üzerindeki hakkıdır
- “Yüzünüzü Mescidi Haram’a çevirin ki insanların elinde size karşı bir koz olmasın”
- Kâbe insanların toplandığı ve güvenli bir yerdir
- Aklı vardır (şuur sahibidir, idraklidir)
- İnanabilir ya da inanmayabilir; inanmadığı halde inandım diyebilir
- İman ve hidayet Allah’ın lütfudur, insanlar zorlanmamalıdır
- Allah insanlara şefkatli ve merhametlidir
- İnsanların içlerinden Allah’ın ayetlerini anlatan Peygamberler geldi
- “Resul size şahitlik siz de insanlara şahitlik yapasınız diye Biz sizi vasat ümmet kıldık”
- Peygamberler insanlar üzerine seçilmişlerdir / Âdemdirler
- Rab Âdemi insanlara önder eyliyor, Peygamberler Âdem ve İbrahim’in soyundan geliyor ama Âdemin soyundan gelen her beşer/insan âdem olmuyor, zalim olanı da var
- Rab insanlara hitap ederken “sizi ve sizden öncekileri yaratan” ibaresini kullanmaktadır
- Putlara tapan insanlardır, beşer ve âdem zikredilmiyor
- Ahiret yurdu (cennet) insanlar içindir
- Kâfirler için hazırlanan ateşin taşlarla beraber yakıtıdır
- Şirk koşanlardan bile daha fazla dünyaya düşkün olanları vardır
- Allah insanlara zulmetmez ama insanlar kendilerine zulmeder
- Her insan zulmediyor, Allah hemen cezalandırsa yeryüzünde canlı kalmazdı; canlıların hayatlarını devam ettirişi merhamet ve af iledir
- Acelecidir, hayır zannederek şerri ister
- İnsanlar sihri şeytandan öğreniyor
- Allah’ın, meleklerin ve insanların hepsinin laneti (keferu - كَفَرُوا) inkar etmiş, küfre batmış, hakikati ve kendilerindekini (ruhu) örtmüş olanların üstünedir.
Âdemin Özellikleri
- Topraktan yaratılmıştır “Ol” emriyle olmuştur
- Allah katında durumu Hz. İsa gibidir
- Değil beşer, meleklerin dahi bilmediği bütün varlıkların isimlerini bilir (Allah öğretmiştir)
- Allah kendisi dışında sadece Âdeme secde edilmesini emretmiştir, Âdeme secde etmeyen iblise uyar
- İblisin Âdeme secde etmemesinin sebebi dış görünüşe aldanması ve kendini üstün görmesidir (beni ateşten yarattın. Onu ise çamurdan yarattın)
- Âdem ve diğer peygamberler aynı nesilden gelmiş olup âlemlere üstün kılınmışlardır
- Rabden aldığı kelimeler ile tövbe etmiş ve tövbesi kabul edilmiştir
- “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” ve “Evet, şahit olduk (ki Rabbimizsin)” konuşması Allah ile Âdemoğullarının soyundan gelenler arasında geçmiştir
- Âdem için fiziki örtü ve takva örtüsü vardır ve hayırlıdır; aksi şeytana uymak olur
- İblis Âdem ve eşi için düşmandır
- Eşiyle birlikte Cennette yaşamıştır. Cennete dilediğini yiyebilen ancak emre uymadığında zalim olabilmektedir
- Âdem yemeli-içmeli ama israf etmemelidir. Çünkü Allah israf edenleri sevmez
Beşer, insan ve Âdem’i genellikle aynı manaya gelecek şekilde kullanıyor olsak da ayetlere baktığımızda aralarında hayati derecede önemli farklar olduğunu görmekteyiz.
Her beşer suretli insan, her insan da Âdem olmadığına göre bu noktadan sonraki sorumuz:
“Beşer, insan ve Âdemi nasıl ayırt edebiliriz? Göstergeleri nelerdir, bir anlama kılavuzu oluşturulabilir mi?”
[i] Diyanet İşleri Başkanlığının web sayfasında yer alan Kuranı Kerim: Doç. Dr. Halil ALTUNTAŞ ve Dr.Muzaffer ŞAHİN’in hazırladığı DİB/542; Kaynak Eserler/30.