Cuma vakti hatip hutbeye başladıktan sonra mescide giren kimse, Hanefî ve Malikî mezhebine göre, tahiyyetü’l-mescid namazını dahi kılamaz; Şafii ve Hanbeli mezhebine göre, hafif bir şekilde kısa tutarak iki rekat tahiyyetü’l-mescid namazını kılabilir.
Bu nedenle Hanefi ve Malikilere göre, imam hutbeye başladıktan sonra namaza durulmaz. Bir kimse cuma namazı için camiye girdiğinde imam hutbeye başlamışsa önce hutbeyi dinler, kılamadığı cuma namazının ilk sünnetini ise cuma namazının farzından hemen sonra veya son sünnetinden sonra kılar.
Demek ki, hutbeden maksat, imamın minbere çıkması değil, onun hutbe okumaya başlamasıdır. Bu açıdan iç ezan okunurken namaz kılınması mekruh olmaz.
Hatip henüz hutbeye başlamadan cemaatten biri nafile kılmaya başlar da bu esnada hatip hutbeyi okursa, başladığı nafileyi secde ile bağlamamışsa, olduğu yerde keser. Secde ile bağlamışsa iki rek'at olarak kılıp hemen selâm verir. (El-Kınye / Eburrecâ) Kılamadığı veya başlayıp da bitiremediği sünneti de cumanın farzından sonra kılar.
Ancak bazı kimseler o gün sabah namazını kılmamışlar ise bunun kazasını kılmaktadırlar.
Hutbe okunurken cemâat başka bir şeyle meşgul olmayıp yalnız hutbeyi dinleyecektir. Hutbe anında söz söylemek veya söyleyene sus demek yahut namaz kılmak tahrimen mekruhtur. Hutbede hazır bulunanların iki tarafa bakmaları da mekruhtur (el-Fetâvâ'l Hindiyye, Beyrut, 1400,1,146, 147).
Hanefi mezhebinin görüşünün delili şu hadistir:
Ebû Hureyre (ra), Peygamberimiz (asm)'in şöyle dediğini haber vermiştir:
“Cuma günü imam hutbe okurken arkadaşına 'Sus!..' dersen lağvde (yani faydasız bir iş) bulunmuş olursun.” (Buhârî, Cuma 36; Müslim, Cuma 11-12)
Şafii ve Hanbelîler ise şu hadisleri delil getirerek hutbe okunurken bile olsa iki rekâtlık nafile namaz (tahiyyetü’l-mescid namazı) kılınabileceğini söylemişlerdir:
Câbir b. Abdillah (ra) dedi ki:
“Resulullah aleyhissalatü vesselam cuma günü hutbe okurken bir adam geldi. Ona; “Namaz kıldın mı?” dedi. O da “Hayır.” dedi. Dedi ki, “Kalk iki rekât kıl.” (Buhârî, Cuma, 33; Müslim, Cuma, 54-58)
Hz. Câbir’den gelen bir başka rivayet ise şöyledir:
“Sizden biri, cuma günü imam (hutbeye) çıkmışken gelirse iki rekât namaz kılsın.” (Müslim, Cuma, 57)
Sorularla İslamiyet