Yavuz Şahin'in makalesi
Duanın maddî ve mânevî tesirleri vardır. Duanın maddî tesirleri, insanın genellikle sağlık ve vücudunda kendini gösterir. Modern tıp, ilâç ve tedavinin yanında, hastanın mâneviyatını/moralini kuvvetlendirmeye de önem verir.1 Bununla birlikte ilmî çevrelerde, modern tıpta duanın bir tedavi vasıtası olarak kullanılıp kullanılamayacağı tartışılmaktadır. Hastalıklara karşı dua etmek suretiyle Allah'tan şifa dileme, ilk peygamberlerden bu yana süregelen bir inanç ve uygulamadır. Örneklerini Hz. Peygamber'de (sallallahü aleyhi ve sellem) de gördüğümüz şifa niyetiyle dua etme, sağlam bir geleneğe sahiptir.2 Öte yandan Batı dünyasında da dua ve telkin yoluyla tedavi yapan kişiler ile mukaddeslik atfedilen yerler vardır.3
Hastalarda mânevî ihtiyaç
Her insan, dînî uygulamaları yerine getirsin getirmesin, mânevî bir boyuta sahiptir.4 Henderson5 hasta bakımında maksadın, hastayı temel ihtiyaçlarını karşılama hususunda bağımsız hâle getirmek olduğunu belirtmiş ve hastanın "inançları doğrultusunda ibadet etme"sini de temel ihtiyaçlar arasında saymıştır. Buna göre hastanın rûhî ihtiyaçlarının belirlenmesi ve giderilmesi, hasta bakımı/hemşirelik sürecinin önemli bir bölümünü oluşturur.6,7
Hemşireler, hastalara mânevî destek sağlamak istiyorlarsa, huzurlu bir çevrenin yanısıra, onların dua etmelerine, dinî kitap okumalarına da imkân sağlamalıdırlar. Ancak yapılan araştırmalar, hemşirelerin mânevî ihtiyaçları karşılamada yetersiz olduklarını göstermektedir.6,8,9 Dahası, mânevî bakım birçok hemşireyi korkutmaktadır.10 Benzer şekilde Narayanasamy11 hemşirelerin, hastalarının mânevî ihtiyaçlarının yeterince farkında olmadığını belirlerken, Oldnall12 hemşirelerin eğitim sürecinde, hastaların mânevî ihtiyaçlarıyla ilgili yeterince bilgilendirilmediklerini, hemşirelik bakım plânını oluşturmada mânevî bakımla ilgili donanımın yetersiz olduğunu vurgulamıştır. Fish ve Shelly8 de hemşirelerin, hastalarının Allah'la olan münasebetlerini özel bir konu olarak gördüklerinden, mânevî ihtiyaçlarını karşılamalarına yardım etmede kararsız kaldıklarını iddia etmiştir. Bu sebeple hemşirelerin, mânevî ihtiyaçları tanımaları ve değerlendirebilmeleri için kendilerinin eğitime ihtiyacı vardır.
Hakverdioğlu ve arkadaşlarının13 yaptığı bir araştırmada, onkoloji hemşirelerinin % 67'sinin mânevî sağlığın fizikî sağlığa da tesir ettiğine inandıkları ortaya çıkmıştır. Fakat bu hemşirelerin içinde, hastaların dinî vecibelerini yerine getirebilmesi için yardımcı olunması gerektiğini ifade edenlerin oranı ise sadece % 42'dir.
Dua, tedavide tesirli mi?
Duanın iyileşme sürecindeki tesiri, bilim dünyasının en çok tartışılan konularından biridir. Birçok bilim adamı duanın ilmî olarak araştırılamayacağını ileri sürerken, birçok dinî otorite ise, Allah'ın gücünün sorgulanamayacağını söylemektedir. Ancak tartışmalara rağmen bu konudaki araştırmalar devam etmektedir. Yalnızca ABD'de federal hükümet, dua araştırmalarına milyon dolarlık fon ayırmıştır.14 Amerika'da yapılan bir araştırmada, deneklerin % 73'ü, ferdî dua etmenin başkalarının hastalıklarının iyileşmesine yardımcı olduğuna inandıklarını söylemiştir.15
Byrd ve Targ'ın16,17 ayrı ayrı yaptığı çalışmalar, duanın bedenî rahatsızlıklara müspet tesirleri olduğunu göstermiştir. Yine araştırmalar, inanç ve dinî faaliyetlerin, hastalıkların önlenmesi ve tedavi edilmesinde, ağrı, kaygı, endişe ve depresyonun azaltılmasında, hayat kalitesinin geliştirilmesinde ve hayatta karşılaştığımız problemlerle başa çıkmada yararlı olduğunu göstermiştir.18-20
Dinî vecibelerden biri olan duanın kalb, mide ve bağırsakla ilgili hastalıklarda iyileşmeye vesile olabileceği ortaya konmuştur. Dua, zihnî sükûnetin sağlanmasında ve hastalık acılarının azaltılmasında tesirli olabilmektedir. Özellikle İslâmî muhtevaya sahip duaların modern fizikçiler tarafından tavsiye edilmesi dikkat çekicidir.21
ABD'de yayımlanan ünlü haber dergisi Newsweek bir sayısında, "Allah ve sağlık: Din iyi bir ilâç mı? Bilim neden inanmaya başlıyor?" başlığı altında dinin hastalıkları iyileştirici tesirini kapak konusu yapmıştır. Allah inancının insanın moralini yükseltip hastalıktan daha kolay kurtulmasını sağladığına temas edilen makalede, bilimin de inançlı insanların hastalıklarını daha kolay ve çabuk atlattığına inanmaya başladığı belirtilmiştir. Newsweek'in anketine göre, insanların % 72'si dua ederek hastalıktan daha çabuk kurtulduklarına, duanın iyileşmeyi kolaylaştırdığına inanmaktadır.22
Tedavide başkasının duası
Kişinin kendisine yaptığı dua fayda verebileceği gibi, başkasına yapacağı dua da faydalı olabilir. Şefaat duası adı verilen ve başkası tarafından yapılan duanın San Francisco General Hospital'da Koroner Kalb Bakım Ünitesi'ndeki 393 kalb hastasına nasıl bir tesirde bulunduğu Dr. Byrd23 tarafından araştırılmıştır. Hastanenin dışında bulunan duacılar, hasta taburcu oluncaya kadar duaya devam etmişlerdir. Dua edilen grubun diğer gruba göre daha az kalb tıkanıklığı gösterdiği, daha az antibiyotik tedavisine ve idrar söktürücüye ihtiyaç duyduğu, daha az zatürreye yakalandığı ve daha az oksijene ihtiyaç duyduğu ortaya konmuştur.
Seul'de (Kore) bir hastanede aşı ile dölleme tedavisi gören 199 kadın üzerinde bir çalışma yapılmıştır. Kadınların yarısına Kanada ve Avustralya'da bulunan Hristiyan dua grupları tarafından dua edilmesi sağlanmıştır. Bu araştırmadan ne kadınların ne de onlara tıbbî destek veren personelin haberi olmadığı gibi hastalara kendileri için dua edildiği de haber verilmemiştir. Neticede dua edilen grupta daha yüksek oranda gebelik gelişmiştir.24
Duke Üniversitesi'nde yapılan bir araştırmaya anjiyo operasyonu geçiren kalb hastaları katılmış, bunların bir kısmı için gıyaplarında dua edilmiştir. Komplikasyon oranları, dışarıdan dua edilmiş hastalarda, kendilerine dua edilmemiş hastalara göre daha az; hastaneden çıktıktan sonraki altı ay içinde ölüm nispeti de daha düşük çıkmıştır.25 AIDS hastalarında da kendilerine uzaktan gıyabi dua edilen grupta, ölüm daha az görülmüştür.26
Akıl hastalıklarının tedavisinde dua
Dinî ve mânevî çöküntülerin önüne geçilmesinin, ruhî rahatsızlıkların tedavi sürecini hızlandıracağı ve olumlu tesirde bulunacağı yönünde araştırmalar vardır. Bunlardan biri, David ve Susan Larson'un27 Los Angeles'de 400 hasta üzerinde yaptığı araştırmadır. Buna göre, % 60'ı dua olmak üzere dinî hayatın güçlendirilmesiyle, obsesif-kompulsif (takıntı-saplantı), aşırı hassasiyet, fobik anksiyete (korkuya dayalı endişe), paranoyak düşünceler, psikotik durumlar ve genel hastalık belirtilerinin azaldığı tespit edilmiştir.
Carson ve Huss'un28 dua ve şizofreni arasındaki münasebeti belirlemek için yaptıkları çalışma, duanın tesirlerini görmek bakımından mânâlıdır. Onlar, 20 kronik şizofren hastaya birer yardımcı vererek iki gruba ayırdı. Grubun biri bakıcılarıyla beraber dua etmeye ve mukaddes kitaplardan okumalar yapmaya gönüllü olurken, diğer grup duasız bir tedavi aldı. On hafta sonrasında dua eden ve edilen grupta duygularını belli etme kabiliyetinde artma, hayatlarındaki değişimler hakkında daha pozitif bir bakış açısı ve bedenî şikâyetlerinde azalmalar gözlendi. Benzer bir çalışmada şizofrenik halüsinasyonlarla başa çıkma ile dinî faaliyetler arasındaki münasebet incelenmiş; dua eden, dinî kitaplardan bölümler okuyan ve dinleyen Suudi hastaların, diğer başa çıkma metodu kullanan İngiliz hastalardan daha mantıklı bir tutum içinde oldukları tespit edilmiştir.29
Duanın ruh sağlığına olumlu katkıda bulunması, duanın samimiyet derecesine de bağlıdır. Duanın, kabul edilme şartlarından birisi olan samimiyetle ve Allah'a yakın olmakla alâkalı olduğunu gösteren önemli bir çalışmada, Allah'a bağlılığı zayıf olan kişilerin sık dua etmesi psikopatolojik belirtileri azaltmazken Allah'a sevgiyle bağlı olan kişilerde sık dua etmenin psikopatolojik belirtileri azalttığı tespit edilmiştir. Bu araştırmalar, Allah'a içtenlikle bağlanan, samimi olarak dua ve ibadet yapan insanların, bedenen ve ruhen daha sağlıklı olduğunu göstermektedir.31 Daha sık dua edenlerin akıl ve ruh sağlığının daha iyi olduğu başka araştırmalarda da ortaya konmuştur.32,33
Mânevîyatın, ağır ruhî bozukluklarla muzdarip birçok insanın hayatında önemli yeri olduğu, fakat buna rağmen birçok klinisyenin hastalarının dinî durumlarını ihmal ettikleri tespit edilmiştir. İsviçre ve Quebec'te 221 poliklinik ve 57 klinisyenle din ve mânevîyat üzerine bir değerlendirme yapılmış; hastaların çoğunluğu, dinin, hayatlarında önemli bir yer tuttuğunu belirtmiştir. Klinisyenlerin çoğunun ise, hastalarının dinî yönünden haberdar olmadığı, hattâ hastalar mânevî konularla rahatladıklarını ifade etseler bile ilgilenmedikleri ortaya çıkmıştır.34
Kronik ve cerrahî hastalıkların tedavisinde dua
Yüksek tansiyon: Geleneksel veya mânevî inanç ve faaliyetlerin hipertansiyonla münasebeti, klinik deneylerle tespit edilmeye çalışılmıştır. Duanın kan basıncının normalleşmesini sağladığına ve ağrıyı azalttığına dâir çalışmaların olduğu ifade edilmektedir.35 Meselâ, Brown'ın[36] araştırması, duanın hipertansiyon tedavisindeki olumlu katkısına dikkat çekmektedir. Benzer şekilde dua ile kas geriliminin de azaldığı tespit edilmiştir.37
Kanser hastaları: Kanser hastalarının iyileşmesinde önemli bir unsur olarak görülen moral ve motivasyon, hastanın inancı ve dindar çevresi tarafından sağlanabilir. Buna göre, iyimser duygulara sahip olan hasta, depresyondan ve stresten uzak duracak, böylece hastalığın iyileşme hızı da artacaktır. Son dönemde, 162 AIDS ve kanser hastası ile yapılan bir araştırmada19 mânevî ihtiyaçlarının farkında olan ve dinî vecibelerini düzenli olarak yerine getirenlerde, daha az depresyon belirtisi görülmüştür. Bir başka araştırmada38 da dua edenlerde kanserin tesirlerinin azalabileceği gözlenmiştir.
Ameliyat sonu iyileşme: Dindarların cerrahî müdahalelerden sonra iyileşme nispeti, dindar olmayanlara göre daha fazladır. Kalbinden cerrahî operasyon geçiren yaşlı erkek hastalar üzerinde yapılan bir çalışmada, dinî vazifelerini düzenli yerine getirenlerde, getirmeyenlere göre ameliyat sonrası hastanede kalma süresinin % 20 daha az olduğu, başka bir çalışmada da, kalça kırığı operasyonu sonrası, ibadethaneye düzenli devam eden kadınların, etmeyenlere nispetle daha kısa sürede ayağa kalktıkları ve daha az depresyon yaşadıkları bulunmuştur.20,30 Ülkemizde Kılıç'ın39 araştırmasında, hastaların endişelerinin giderilmesi için hemşireden yardım istedikleri, buna göre hemşirelerin bakım verirken mânevî yönü dikkate almaları gerektiği vurgulanmıştır.
Kalb hastaları: Anjiyoplasti operasyonu boyunca kendileri için dua edilen hastaların daha az komplikasyon geçirdikleri, altı ay içinde ölüm nispetinin daha düşük olduğu tespit edilmiştir.40 Kansas St. Luke's Hastanesi'nde beş din adamınca, hastanede tedavi gören 990 kalb hastasının 466'sına dua edilmiş, kendileri için dua edilen hastaların dua edilmeyenlere nazaran % 11 nispetinde daha çabuk iyileştiği ve rahatsızlık belirtilerinin azaldığı gözlemlenmiştir. Hastalar kendilerine dua edildiğini bilmiyordu ve dua edenler de hastaları tanımıyordu ve hiç karşılaşmadılar. Bu netice, gıyabi duanın standart tıbbî bakım için tesirli bir yardımcı unsur olabileceğini düşündürmektedir.41 Yıl boyunca koroner bakım ünitesine başvuran 393 Yahudi-Hristiyan hastanın 192'sine gıyaben dua edildi, 201'ine ise edilmedi. Hastanede iken dua edilen grupta hastalığın seyri çok daha hafifti. Dua edilmeyen grupta ise, dua edilenlere göre daha sık solunum desteği, daha çok antibiyotik ve diüretik (idrar söktürücü) ilâç gerekli oldu. Bu veriler de, koroner bakım ünitesine başvuran hastalarda duanın iyileştirici rolünü ortaya koymaktadır.16
Engelli hastalar: Johnstone ve arkadaşlarının22 bir araştırmasında engeli/sakatlığı olanlar için de, problemleriyle baş etmede dinî duygu ve mânevîyatın çok önemli bir faktör olduğu ortaya konmuştur. Neticede, rehabilitasyon profesyonelliği ile ilgili olarak dinî başa çıkma stratejilerinin geliştirilmesi, dinî konularla ilgili rehabilitasyon uzmanı yetiştirilmesi gibi pratik teklifler sıralanmıştır.
Migren: Mânevî telkin yapılan migren hastalarında diğerlerine göre iki aylık müdahale ve takip boyunca hem migren baş ağrısı, anksiyete ve depresyon sıklığının daha fazla azaldığı, hem de ağrıya toleransın daha fazla arttığı gösterilmiştir.42
Netice
Tıp dünyasında yapılan objektif araştırmalar, duanın insan psikolojisi ve fizyolojisi üzerinde birtakım pozitif değişiklikler meydana getirdiğini göstermektedir. Ayrıca duanın hiçbir olumsuz yan tesiri de yoktur. Araştırmaların hiçbirinde dua edilen grup, edilmeyenlerden daha kötü netice göstermemiştir. Burada dikkat çekmek istediğimiz husus, hastalık, sağlık gibi insanların tamamen söz sahibi olamadığı ve çoğumuzun alın yazısı olarak tabir ettiği durumlarda dua edilmesinin, Yüce Allah'ın izniyle bazı müspet değişmelere vesile olabilmesidir. İmanın ve duanın hastaların üzerindeki olumlu tesiri ve tedavi sürecini hızlandırması doktorların da dikkatlerini çeken ve tavsiye ettikleri bir konudur.
Dipnotlar
1. Ökçesiz M. Kader-dua ilişkisi. Selçuk Üniversitesi [Yüksek Lisans Tezi]. Konya, 2007.
2. Pazarlı O.Din Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1968.
3. Carrel A. Dua (Çev: M.A. Yücetürk). İstanbul: Yağmur Yayınları; 1961.
4. Akgün Kostak M. Hemşirelik bakımının mânevî boyutu. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2007;2:105-15.
5. Henderson V, Nite G,Harmer B. Principles and practice of nursing. USA: Macmillan, 1997.
6. Salladay SA, McDonnell MM. Spiritual care, ethical choices, and patient advocacy. Nurs Clin North Am 1989;24:543-9.
7. Vlasblom JP, van der Steen JT, Knol DL, Jochemsen H. Effects of a spiritual care training for nurses. Nurse Educ Today. 2010; doi:10.1016/j.nedt.2010.11.010
8. Fish S, Shelly JH. Spirituel Care: The Nurse's Role. IL: Intervarsity Press, 1978.
9. McSherry W, Ross L. Dilemmas of spiritual assessment. considerations for nursing practice. J Adv Nurs 2002; 38:479-488.
10. Ergül Ş, Bayık A. Hemşirelik ve manevi bakım. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2004;8: 37-45.
11. Narayanasamy A. A critical incident study of nurses' responses to the spirituel needs of their. J Adv Nurs 2001;33:446-55.
12. Oldnall A. A critical analysis of nursing: meeting the spiritual needs of patients. J Adv Nurs. 1996;23(1):138-44.
13. Hakverdioğlu ve ark. Onkoloji hemşirelerinin mânevî bakım ve spiritüalite ile ilgili görüşleri. 11. Ulusal Hemşirelik Kongresi, 5-8 Eylül 2007, Ankara.
14. Meisenhelder JB, Chandler EN. Frequency of prayer and functional health in presbyterian pastors. J Sci Study Religion 2001;40:324-6.
15. Poloma MM, Gallup GH. Varieties of prayer: A survey report. Philadelphia PA: Trinity Press Int., 1991.
16. Byrd RC. Positive therapeutic effects of intercessory prayer in a coronary care unit population. Southern Med J 1988; 81:826-29.
17. Targ E. Research methodology for studies of prayer and destant healing. In: Clinical research in complementary therapies: Principles, problems and solutions, Ed. Lewith GT, Jonas WB, Walach H. London: Churchil Livingston, 2002.
18. Matthews DA. Prayer and spirituality. Rheum Dis Clin North Amer 2000;26:177-87.
19. Nelson JC, Rosenfeld B, Breitbart W, Galietta M. Spirituality, religion, and depression in the terminally ill. Psychosomatics 2002;43:213-20.
20. Baker DC. Studies of inner life: The impact of spirituality on quality of life. Qual Life Res 2003;12(Sup.1):51-7.
21. Husain SA. Religion and mental health from the Muslim perspective. Handbook of religion and mental health, Ed. Koenig H. New York: Academic Press, 1998.
22. Johnstone B, Glass BA, Oliver RE. Religion and disability: Clinical, research and training considerations for rehabilitation professionals. Disab Rehab 2007;29:1153–63.
23. Byrd RC. Positive therapeutic effects of intercessory prayer in a coronary care unit population. In: Psychological perspectives on prayer a reader, Ed. Leslie JF, Astley J. Leominster: Gracewing Press, 2001. s.156-63.
24. Cha KY, Wirth DP. Does prayer influence the success of in vitro fertilization-embryo transfer? Report of a masked, randomized trial. J Reprod Med 2001;46:781-7.
25. Krucoff MW, Crater SW, Green CL, et al. Integrative noetic therapies as adjuncts to percutaneous intervention during unstable coronary syndromes: Monitoring and actualization of noetic training (MANTRA) feasibility pilot. Am Heart J 2001;142:760-7.)
26. Sicher F, Targ E, Moore D, Smith HS. A randomized double-blind study of the effect of distant healing in a population with advanced AIDS: Report of a small scale study. West J Med 1998;169:356–63.
27. Larson DB, Larson SB. Spirituality's potential relevance to physical and emotional health: A brief review of quantitative research. J Psychol Theol 2003;5(31):37-51.
28. Carson V, Huss K. Prayer: An effective therapeutic and teaching tool. J Psychiatric Nurs Mental Health Serv 1979;17:34-37.
29. Koenig HG. Faith and mental health. Philadelphia PA: Templeton Found. Press, 2005.
30. Bradshaw M, Ellison CG, Flannelly KJ. Prayer, God imagery and symptoms of psychopathology. J Sci Study Religion 2008;47: 644–59.
31. Güzel S. Telkin ve terapide duanın önemi. Selçuk Üniversitesi [Yüksek Lisans Tezi]. Konya, 2009.
32. Meisenhelder JB, Chandler EN. Faith, prayer, and health outcomes in elderly native Americans. Clin Nurs Res 2000;9(2):191-203.
33. Meisenhelder JB, Chandler EN. Prayer and health outcomes in church members. Altern Ther Health Med 2000;6(4):56-60.
34. Borras L, Mohr S, Gillieron C, et al. Religion and spirituality: How clinicians in Quebec and Geneva cope with the issue when faced with patients suffering from chronic psychosis. Community Ment Health J 2010;46:77–86.
35. Cohen CB, Wheeler SE, Scott DA, et al. Prayer as therapy: A challenge to both religious belief and professional ethics. The Hastings Center Report 2000;30(3):40-47.
36. Brown CM. Exploring the role of religiosity in hypertension management among african americans. J Health Care Poor Underserved 2000;11: 19-32.
37. Elkins D, Anchor KN, Sandler HM. Relaxation training and prayer behavior as tension reduction techniques. Behavioral Engineering 1979;5:81-7.
38. Meraviglia MG. Prayer in people with cancer. Cancer Nursing 2002; 25:326-31.
39. Kılıç S. Cerrahi hastasının ameliyat öncesi dönemde hemşirelik bakımına ilişkin beklentileri. Hemşirelik Bülteni 1993;7(30):111-22.
40. Krucoff MW, Crater SW, Gallup D, et al. Music, imagery, touch, and prayer as adjuncts to interventional cardiac care: the monitoring and actualization of noetic trainings (MANTRA) II randomised study. Lancet 2005; 366: 211–17.
41. Harris WS, Gowda M, Kolb JW, et al. A randomized, controlled trial of the effects of remote, intercessory prayer on outcomes in patients admitted to the coronary care unit. Arch Intern Med. 1999;159:2273-78.
42. Wachholtz AB. Does spirituality matter? Effects of meditative content and orientation on migraineurs. Bowling Green State University [Dissertation]. Ohio, 2006.
Sızıntı