En zengin ile en fakir ailelerin zorunlu tüketim harcamalarında fark açılıyor. Buna karşın en fakirlerin sigara, araç alımı gibi harcamalarının artışı zenginlerinkinden fazla.
Türkiye'de 6 yıl önceki ile bugünkü tüketim piramidi kıyaslandığında en yoksul ile en zengin arasındaki harcama makası zorunlu kalemlerde açılırken, sigara, mobilya, araba alımı gibi harcamalarda kapanıyor. En yoksul kesimin ailelerin bu mal ve hizmetler için yaptığı harcamalardaki artış, en zengin aileleri geçti. Buna karşın gıda, temel eğitim ve sağlık hizmetlerinde uçurum daha da büyüyor.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) 2002'den bu yana yaptığı yoksulluk, gelir dağılımı ve tüketim harcamalarının oluşturduğu veritabanından derlenen bilgiler, tüketimde son 6 yılda yaşanan değişimde ilginç sonuçlar ortaya koydu. Türkiye'de temel mal ve hizmetlere ailelerin bir yıldaki harcaması iki kat artarak 14 milyar liradan 28 milyar liraya çıktı. Aile bütçelerinde gıda, konut ve ulaştırma en yüksek paya sahip. Her 100 liranın 23 lirası gıda, 29 lirası konut 14 lirası ise ulaştırmaya harcanıyor. Nitekim 2002'ye göre konut eğitim ve ulaştırma dışındaki tüm kalemlerde düşüş yaşandı. 2002 ile 2008 karşılaştırıldığın¬da toplam tüketimde en zengin aileler ile en yoksul aileler arasındaki fark hâlâ 4 katı buluyor.
Sigara harcamasında rekor yükseliş oldu
Ancak zorunlu ihtiyaçlar dışında yer alan mal ve hizmetlerde yoksul ailelerin harcama hızının, zengin aileleri geride bırakması dikkat çekici. En yoksul ailelerin sigara, mobilya, konut, araba alımı, kişisel bakım, telefon alımı harcamalarına bütçelerinden ayırdıkları paylar, kendi üstünde bulunan diğer harcama gruplarından daha fazla. Özellikle gıda harcamasının bütçedeki payının yüzde 13 azaldığı en yoksul kesim,alkol ve sigarada kısıntıya ya girmek bir yana, harcamasını 6 yıl önceye göre yüzde 18 artırdı. Bu harcamalarda en zengin kesimle aralarındaki makas, sigarada yüzde 21, alkolde yüzde 25 kapandı. Oysa en zengin ailelerin bu iki ürüne harcaması yüzde 9 daraldı.
Yoksulların otomobil alımı da arttı
Benzer bir eğilim araç ve telefon alımı ile kişisel bakım gibi dikkat çeken bir kalemde de görülüyor. En fakir ve en zengin arasındaki makas araç alımında yüzde 82, telefon alımında yüzde 63, kişisel bakımda yüzde 38 oranında azaldı.
Zorunlu kalemlerden sadece iki harcama grubu öne çıkıyor. Son yıllarda dar gelirli kesime yönelik projelerin ve elektrik, gaz, su gibi hizmetlere yapılan yüksek zamların etkisiyle konut harcaması en yoksul ke simde yüzde 10 büyüdü. Bu artış en tepedeki ailelerde yüzde 4. Bir başka öne çıkan harcama da üniversite eğitimi. Zengin-yoksul makası bu alanda yüz de 86 daraldı. Ancak bunda üniversite eğitiminin pahalı hale gelmesinin payı büyük. Nitekim zorunlu eğitim harcamasında yoksul-zengin makası yüzde 28 daha fazla açılmış durumda. Uçurumun arttığı bir başka zorunlu harcama grubu da gıda oldu. Gıdada fark yüzde 5 daha açıldı.
Zorunlu harcama dışında fark azaldı ( % )
2002'ye göre 2008'de gelirde en alt kesim ile en yüksek kesim arasındaki farklarda ilginç değişimler oldu. Zorunlu harcamalarda fark hala yüksek olsa da, sigara, alkol ve eğitimin bazı kademeleri ile ulaşıma yaptıkları harcamalarda yüksek artışlar dikkat çekiyor. Makasın en fazla kapandığı kalem yüzde 86 ile üniversite eğitimi olurken, araç ve telefon alımında da aradaki uçurum 6 yılda daha fazla azaldı.Sağlık ve gıdada ise artış yaşanmadı.
Gıda 5
İçecek -7
Sigara -21
Konut -8
Mobilya -32
Ulaşım -20
İlköğretim 28
Üniversite -86
Lise -40
Ayakta tedavi 20
Yatakta tedavi 528
Araç alımı -82
Kişisel bakım -38
Telefon alımı -63
Telefon hizmeti -14
Gazete/kitap -22
Gıdada en çok artış meyve suyunda ( % )
Türkiye'de gıda tüketiminde en yüksek artış meyve suyu harcamasında oldu. Balık tüketimine yönelik harcamada da önemli bir yükselme var. Bunun dışında ekmek, yağ ve et tüketiminde artışın 6 yılda diğerlerine göre daha düşük olması dikkat çekici.
Ekmek 135
Et 155
Balık 213
Süt Yumurta 129
Katı-sıvı yağ 102
Meyve 185
Sebze 146
Kahve-çay 131
Meyve suyu 289
İllerde tüketim nasıl değişti
GIDA
Kastamonu, Çankırı, Sinop, Erzurum ve Erzincan, Türkiye'de gıda harcaması en fazla düşen 5 İL Bu illerde gıda harcaması ortalama % 30 azalmış.
SİGARA
Sigaraya ayrılan paradaki yükselişte Şanlıurfa, Diyarbakır, istanbul, Kırıkkale, Aksaray üst sıralarda. Bu illerde ortalama artış yüzde 20 civarında.
KONUT
Hatay, Maraş, Osmaniye, Bursa, Eskişehir'de konut harcaması artışı yüzde 10. Konut giderindeki yükselme aynı zamanda konut ihtiyacını da gösteriyor.
EĞİTİM
Eğitimde Doğu Anadolu sınıfta kaldı. Ağrı, Kars, İğdır, Ardahan, Sırnak'ta toplam eğitim harcamaları ortalama yüzde 25 oranında azaldı.
SAĞLIK
Saglıkta'da yine Doğu illerinde önemli bir erozyon söz konusu. Erzurum, Erzincan, Bayburt, Sanlırfa ve Diyarbakır'da sağlık harcaması ortalama yüzde 40 düştü.
Referans