“Çardaklı ve çardaksız bağları, değişik ürünleriyle hurmaları, ekinleri, birbirine benzeyen ve benzemeyen biçimlerde zeytin ve narları meydana getiren O’dur. Her biri ürün verdiğinde ürününden yiyin; hasat günü de hakkını verin; fakat israf etmeyin; çünkü Allah israf edenleri sevmez.” Enam suresi 141. Ayet
Tabii kaynakları ve çeşitli tabiat güçlerini kullanmamak veya onlardan gerektiği biçimde faydalanmamak da önemli bir israf olayını oluşturur. Zirai alanları gerektiği biçimde işleyip, kullanmamak ve elde edilen ürünlerin her aşamada ziyan olmalarına yol açmakta büyük iktisadi kayıplardandır. Tarladan tutunda evlerimize ve soframıza kadar gelen nimetlerin her aşamada ziyan ve telef olmalarına göz yummak büyük bir israf olayıdır ve burada ayrıca önemli ölçüde el emeği ve alın teri boşa gitmektedir.
Toplumda bazı önemli iktisadi israf alanlarına gelince bunların en başında şüphesiz tabii kaynakların israfı; en başta toprak olmak üzere su kaynakları, madenler, tabii bitki örtüsü, tabii canlı varlıklar ve genel olarak çevre israfı gelir. Bütün bunları akılsızca, hor ve iktisadi olmayan biçimde kullanmak ve yok etmek en ileri boyutta bir israf olayıdır.
Türkiye İsrafı Önleme Vakfı 2020 yılı raporuna göre, Türkiye’de her yıl yaklaşık 26 milyon ton gıda israf ediliyor. İsraf edilen ürünlerin başında ise meyve ve sebzeler geliyor. Meyve ve sebzenin yüzde 53’ü tarladan tüketiciye ulaşana kadar israf ediliyor. Türkiye'de her yıl kişi başına 93 kilogram yiyecek 'çöpe' gidiyor
Gıdalar, tüketilmeden çöpe atılıyor
Gıda israfının altında yatan etkenlere ilişkin konuşan Selen Tokcan, “Ticaret Bakanlığı’nın 2018'de 2 bin 209 katılımcıyla hazırlamış olduğu Türkiye İsraf Raporuna göre gıda israfı; gelir düzeyi, tüketim miktarı, kentleşme oranı ve ev dışı tüketimin yüksek olduğu gelişmiş ülkelerde daha fazla görülüyor. İsrafın en yüksek olduğu alanlarda ise israf sebebi olarak, gıda zincirinde var olan yetersiz teknoloji ve yanlış saklama koşulları öne çıkıyor” diye konuştu.
Gelir düzeyi yüksek olan katılımcıların, satın aldıkları gıdaları tüketmeden çöpe atma oranlarının da yüksek olduğuna vurgu yapan Tokcan, “Tüm katılımcıları kapsayacak şekilde, gıdaların toplam çöpe atılma oranı yüzde 77,2. Yani aslında gelir düzeyi yükseldikçe gereğinden fazla gıda alışverişi yapma ve alınan gıdaları tüketmeden atma gibi davranışlarda artış görülüyor” dedi.
12 ilde 2 bin 400 katılımcı ile “Pandemi Sonrası Yeniden Şekillenen Gıda Tüketim Alışkanlıkları Araştırması”nın sonuçlarına göre; “Gıda israfının başlıca nedenleri olarak katılımcıların yüzde 26,1’i son tüketim tarihinin geçmesi, yüzde 24’ü ihtiyaçtan fazla satın alma, yüzde 24,1’i küflenme, bozulma veya tazeliğini kaybetmesi, yüzde 18,9’u yanlış depolama ve saklama konusunda bilgi eksikliği olduğunu belirtti.
Bunlar da bize gıda alışverişinde etiket okuma, ihtiyaç kadar satın alma, gıda depolama ve koruma yöntemlerinin iyi bilinmediğini gösteriyor. Bu alanlarda toplumun bilinçlendirilmesi ve doğru bilgilerle buluşturulması büyük önem taşıyor.”
Gıda israfı alanında çalışmalar yapan BM kuruluşu UNEP 2021 raporuna göre Türkiye’nin gıda israfında, 214 ülke arasında 15’inci sırada olduğunun ve gıda israfının en fazla yaşandığı ülkeler arasında olduğunun altını çizen Tokcan, “2020 yılında yapılan son araştırma her yıl 18.1 milyon ton gıda israf edildiğini ortaya koyuyor. Çöplerdeki atık miktarının yüzde 52’sini gıdanın oluşturduğu Türkiye’de, günlük 4.9 milyon ekmek israf ediliyor. En çok kayıp ise meyve sebzede yaşanıyor.
Türkiye’nin israf karnesinde üretilenin yaklaşık yüzde 50’sinin kayıp olduğu meyve ve sebze tüketiminden sonra yılda 2 bin litre ile içecek sektörü, 4.2 ton kayıp ile de hizmet sektörü başı çekiyor. Türkiye’deki evsel gıda atığı ise yılda tahmini 7 milyon 762 bin 575 ton. Bu oran yılda kişi başı 93 kilograma denk geliyor” dedi.
Gıdalar ihtiyaca göre alınmalı
Gıda israfının önlenebilmesi için yapılması gerekenlere değinen Selen Tokcan, “Pandemi Sonrası Yeniden Şekillenen Gıda Tüketim Alışkanlıkları Araştırması”na göre katılımcıların yüzde 65,6’sı gıdalar ihtiyaç kadar alınırsa, yüzde 49’u evdeki stok kontrol edilerek alışveriş yapılırsa, yüzde 33,3’ü artan ürünler sonraki öğünlerde değerlendirilirse, yüzde 14,8’i ürünler uygun şekilde muhafaza edilirse gıda israfını en aza indirmenin mümkün olabilir” önerisinde bulundu.
“Türkiye’de gıda ve ekmek israfı konusundaki de tutum ve davranışlara ışık tutan araştırmaya göre; gıda israfını en aza indirmek adına yapılan önlemlerde, “ihtiyacımız kadar satın almak” büyük önem taşıyor” dedi.
Bilinçli çocuklar yetiştirilmeli
Tokcan, doğru beslenme alışkanlıkları, gıdanın korunması, saklanması ve tüketiminin yanı sıra ihtiyaca göre gıda alışverişi yapmanın çocuk yaşlarda öğrenildiğinin altını çizdi ve şöyle devam etti: “Çocuklarla gıda israfının zararları, artan gıdanın nasıl değerlendirilebileceği, gıda alışverişi yaparken dikkat edilmesi gerekenlere dair farkındalık yaratacak bilgiler paylaşmak çok önemli.
Bu kapsamda biz de 2011 yılından bu yana Milli Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü’nün iş birliğinde ilkokullarda yürüttüğümüz “Yemekte Denge Eğitim Projesi” ile artık gıda israfına yönelik bilgilendirici FAO materyalleri ile zenginleşerek çocuklarımızla buluşuyoruz.
Türkiye, dünyada en fazla gıdanın israf edildiği ülkeler arasında yer alıyor. Sosyal medya platformları ve yemek yarışmalarının etkisiyle aşçılığın yıldızının parladığı Türkiye’de, her yıl 7,7 milyon tondan fazla gıda israf ediliyor. 2021 BM Gıda İsrafı Endeksi Raporu’na göre, Türkiye'de her yıl kişi başına 93 kilogram yiyecek çöpe gidiyor.
Sosyal medya platformlarında yayınlanan yemek videolarında malzemelerin israf edilmesine neden olan yanıltıcı unsurlara yer verildiğini belirten Mutfak İşleri Müdürü İçerik Üreticisi Ülkühan Gemi, “Yemek videolarının hazırlık aşamasında reçetelerin pek çok kez denenmesi ve en iyi sonucu aldıktan sonra çekim aşamasına geçilmesi gerekiyor. Ancak bu süreç çok uzun sürdüğü için reçeteler çoğunlukla denenmeden aktarılıyor. Bu da Türkiye’nin israf karnesine eksi olarak yansıyor” dedi.
DÜNYADA DURUM FARKLI DEĞİL
Gıda israfı, dünyada da gün geçtikçe etkisini artırmaya devam ediyor. Yapılan araştırmalara göre dünya genelinde her yıl 1,3 milyar ton gıdan çöpe giderken, dünyada her gün yaklaşık 25 bin kişi de açlığa bağlı olarak hayatını kaybediyor.
TÜBİTAK tarafından yapılan araştırmalara göre de, Israf edilen Birleşmiş Milletler (BM) Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından yapılan açıklamalara göre her yıl üretilen tüm gıdaların yaklaşık üçte biri boşa gidiyor.
Her yıl üretilen 4 milyar tonluk gıdanın sadece 2,7 milyar tonu tüketilirken 1,3 milyar ton ağırlığına denk gelen israf edilen gıdaların yıllık değeri ise 1 trilyon dolar olarak belirlendi. Küresel ölçekte israf edilen yiyeceklerin sadece dörtte birlik oranının kurtarılmasıyla dahi dünyadaki 840 milyon aç insanın karnı doyurulabileceği tespit edildi.
Sebze ve meyve miktarı yılda 12 milyon ton. Türkiye’de bir diğer en çok israf edilen gıda ise ekmek. Türkiye’de günde 12 milyon; yılda 4 milyar 380 milyon ekmek israf ediliyor. Türkiye’deki yıllık gıda israfı, ortalama 14 milyon aracın bir yılda oluşturduğu CO2 emisyonu ile aynı etkiye sahip. Yıllık gıda kayıp ve israfın faturası ise ortalama 214 milyar TL olarak gerçekleşiyor.
Yemek israfı probleminin her yıl daha da büyüdüğüne dikkat çeken Sofra/Compass Group Türkiye Yönetim Kurulu Başkanı ve CEO’su Nihat Kartal, “Ortaya konulan veriler ciddi bir küresel sorun ile karşı karşıya olduğumuzu kanıtlar nitelikte. Ancak pek çok araştırma, insanların Gıda israfını önlemek amacıyla neler yapabilecekleri, iş yerlerinde ve evlerinde ne tür bireysel önlemler alarak sorunun çözümüne katkıda bulunabilecekleri konusunda yeterli bilgilerinin olmadığını gösteriyor Sosyal medya mesajlarımızda insanlara kendi paylarına düşeni yapmanın aslında ne kadar kolay olduğunu hatırlatarak kolaylıkla uygulayabilecekleri yöntemleri de gösteriyoruz. Umarız, bu hareketimiz tüm kurumlara örnek olur” dedi
En çok çöpe atılan gıdaların başında ekmek ve unlu mamuller, sebze ve meyveler gelmektedir. Evlere alınan her 4 ekmekten Gıdalar, tüketilmeden çöpe atılıyor
Gıda israfının altında yatan etkenlere ilişkin konuşan Selen Tokcan, “Ticaret Bakanlığı’nın 2018'de 2 bin 209 katılımcıyla hazırlamış olduğu Türkiye İsraf Raporuna göre gıda israfı; gelir düzeyi, tüketim miktarı, kentleşme oranı ve ev dışı tüketimin yüksek olduğu gelişmiş ülkelerde daha fazla görülüyor. İsrafın en yüksek olduğu alanlarda ise israf sebebi olarak, gıda zincirinde var olan yetersiz teknoloji ve yanlış saklama koşulları öne çıkıyor” diye konuştu.
Gelir düzeyi yüksek olan katılımcıların, satın aldıkları gıdaları tüketmeden çöpe atma oranlarının da yüksek olduğuna vurgu yapan Tokcan, “Tüm katılımcıları kapsayacak şekilde, gıdaların toplam çöpe atılma oranı yüzde 77,2. Yani aslında gelir düzeyi yükseldikçe gereğinden fazla gıda alışverişi yapma ve alınan gıdaları tüketmeden atma gibi davranışlarda artış görülüyor” dedi.
12 ilde 2 bin 400 katılımcı ile “Pandemi Sonrası Yeniden Şekillenen Gıda Tüketim Alışkanlıkları Araştırması”nın sonuçlarına ilişkin de bilgi veren Selen Tokcan, “Gıda israfının başlıca nedenleri olarak katılımcıların yüzde 26,1’i son tüketim tarihinin geçmesi, yüzde 24’ü ihtiyaçtan fazla satın alma, yüzde 24,1’i küflenme, bozulma veya tazeliğini kaybetmesi, yüzde 18,9’u yanlış depolama ve saklama konusunda bilgi eksikliği olduğunu belirtti.
Bunlar da bize gıda alışverişinde etiket okuma, ihtiyaç kadar satın alma, gıda depolama ve koruma yöntemlerinin iyi bilinmediğini gösteriyor. Bu alanlarda toplumun bilinçlendirilmesi ve doğru bilgilerle buluşturulması büyük önem taşıyor” diye konuştu.
Gıda israfı alanında çalışmalar yapan BM kuruluşu UNEP 2021 raporuna göre Türkiye’nin gıda israfında, 214 ülke arasında 15’inci sırada olduğunun ve gıda israfının en fazla yaşandığı ülkeler arasında olduğunun altını çizen Tokcan, “2020 yılında yapılan son araştırma her yıl 18.1 milyon ton gıda israf edildiğini ortaya koyuyor. Çöplerdeki atık miktarının yüzde 52’sini gıdanın oluşturduğu Türkiye’de, günlük 4.9 milyon ekmek israf ediliyor. En çok kayıp ise meyve sebzede yaşanıyor.
Türkiye’nin israf karnesinde üretilenin yaklaşık yüzde 50’sinin kayıp olduğu meyve ve sebze tüketiminden sonra yılda 2 bin litre ile içecek sektörü, 4.2 ton kayıp ile de hizmet sektörü başı çekiyor. Türkiye’deki evsel gıda atığı ise yılda tahmini 7 milyon 762 bin 575 ton. Bu oran yılda kişi başı 93 kilograma denk geliyor” dedi.
Gıdalar ihtiyaca göre alınmalı
Gıda israfının önlenebilmesi için yapılması gerekenlere değinen Selen Tokcan, “Pandemi Sonrası Yeniden Şekillenen Gıda Tüketim Alışkanlıkları Araştırması”na göre katılımcıların yüzde 65,6’sı gıdalar ihtiyaç kadar alınırsa, yüzde 49’u evdeki stok kontrol edilerek alışveriş yapılırsa, yüzde 33,3’ü artan ürünler sonraki öğünlerde değerlendirilirse, yüzde 14,8’i ürünler uygun şekilde muhafaza edilirse gıda israfını en aza indirmenin mümkün olabilir” önerisinde bulundu.
“Türkiye’de gıda ve ekmek israfı konusundaki de tutum ve davranışlara ışık tutan araştırmaya göre; gıda israfını en aza indirmek adına yapılan önlemlerde, “ihtiyacımız kadar satın almak” büyük önem taşıyor” dedi.
Bilinçli çocuklar yetiştirilmeli
Tokcan, doğru beslenme alışkanlıkları, gıdanın korunması, saklanması ve tüketiminin yanı sıra ihtiyaca göre gıda alışverişi yapmanın çocuk yaşlarda öğrenildiğinin altını çizdi ve şöyle devam etti: “Çocuklarla gıda israfının zararları, artan gıdanın nasıl değerlendirilebileceği, gıda alışverişi yaparken dikkat edilmesi gerekenlere dair farkındalık yaratacak bilgiler paylaşmak çok önemli.
Bu kapsamda biz de 2011 yılından bu yana Milli Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü’nün iş birliğinde ilkokullarda yürüttüğümüz “Yemekte Denge Eğitim Projesi” ile artık gıda israfına yönelik bilgilendirici FAO materyalleri ile zenginleşerek çocuklarımızla buluşuyoruz.