Yüce Allah peygamberlere hitaben: “Ey peygamberler! Temiz ve helâl olan şeylerden yiyin, iyi ve faydalı işler yapın.”1 buyurmuştur. Mü’minlere de; “Ey îmân edenler! Size verdiğimiz rızıkların temiz olanlarından yiyin.”2 diye emretmiştir.” Bundan sonra Rasûlullah şöyle buyurmuştur: “Bir kimse Allah yolunda uzun seferler yapar. Saçı başı dağınık, toza toprağa bulanmış vaziyette ellerini gökyüzüne açarak; ‘Yâ Rabbi! Yâ Rabbi!’ diye duâ eder. Hâlbuki onun yediği haram, içtiği haram, gıdası haramdır. Böyle birinin duâsı nasıl kabul olunur?”3
Böylece, içi dışı temiz insanlara değer verildiği belirtilmiş; görünüşü temiz olmayan ve yediği içtiği haram olan kişilerin, hayır nâmına yaptıklarına kıymet verilmediği anlatılmıştır.
Bu âyetler tefsirde şöyle açıklanıyor: “Ey mü’minler, siz hayvanlar gibi olmayınız. Size kısmet ettiğimiz rızıkların maddeten ve manen temiz olanlarından yiyiniz. Çünkü rızkın haramı da vardır helâl olanı da; pis olanı da vardır temizi de. Siz bunların temiz olanlarından ve kimsenin hakkı geçmeyecek şekilde meşru olarak kazanılmış olan helâllerinden insanca yiyiniz. Ve Allah’a şükrediniz. Helâl ve temiz rızıklarla beslenen vücudunuzun zahirî ve batınî uzuvlarını yaratıldıkları gayeler uğruna meşru işlerde çalıştırınız. Çünkü şükrün hakikati, nimetleri verenin râzı olacağı gayeler için sarf etmektir. Bunun aksi ise küfrân-ı nimettir.”4
Burada dikkat çeken iki husus var. Birincisi; “temiz ve helâl rızık talep edilmesi” emrinin, herhangi bir kayıtla mukayyet olmamasıdır. Dolayısıyla bunun, bütün zamanlarda her şartta gözetilmesi gerekiyor; kazanırken, harcarken ve yeme içmede…
FAYDALI İŞLER YAPMANIN ŞARTI
İkincisi şudur; Bu emir, birinci âyette faydalı işler yapmanın şartı, ikinci ayette ise Allah’a şükretmenin lâzımesi olarak bildirilmiştir. Nitekim başka bir âyet-i kerîmede “helâl ve temiz rızık talebi” bütün insanlara emredilmiş ve orada “Şeytanın peşine düşmeyin; zira o apaçık düşmanınızdır.”5 uyarısı gelmiştir.
Buradan anlıyoruz ki insan, yiyip içtiğinin temiz ve helâl olmasına özellikle dikkat etmeli. Çünkü bu, şeytanın geçiş yollarını kapatmak demektir. Bunun aksi, iblisin geçiş yollarını kolaylaştırmak olur. Günah ve isyan bataklığına yaklaştırır. Zamanla helâl-haram gözetmeyenlerle ve hatta inkâr edenlerle benzerlikler oluşmasına zemin hazırlar. Hâlbuki onların durumu âyet-i kerîmede; “İnkâr edenlere gelince; (onlar dünyadan) faydalanırlar, hayvanların yediği gibi yerler. Onların yeri ateştir. “6buyrulmuştur.
Âyetlerde zikredilen tayyibât; “fıtratın hoşlandığı, dînin mubah saydığı ve aslen temiz olan şeyler” demektir. Buna göre türlü türlü nimetlerden istifade etmede bir sakınca yoktur. Fakat kişinin cennetteki derecesinin düşmemesi ve Allah Teâlâ’nın “Dünyadaki hayatınızda bütün güzel şeyleri harcadınız, onların zevkini sürdünüz.”7 buyruğundaki tehdide maruz kalmamak için, tayyibâttan istifadeyi de ölçülü tutmak lâzım, denilmiştir.
Buna göre, dikkat edilmesi gereken hususları şöyle özetleyebiliriz: Rızkın helâlden temini hususunda titiz davranmak, maddeten ve manen temiz olmasına özen göstermek, harama yaklaşırım endişesiyle şüphelilerden uzak durmak ve Peygamberimiz’in bu konudaki uygulamalarıyla tavsiyelerini gözetmek. Bu cümleden olmak üzere iyice acıkmadan sofraya oturmamak, tıka basa mideyi doldurmamak, israftan ve cimrilikten sakınmak, verenin Allah olduğu bilinciyle, nimetlere hürmet etmek, sofra âdâbına riayet etmek, bir şeye el uzatırken bundan mahrum olanları hatırlamak…
Mesela, öğünlerde radikal değişikliklere giderek bir sabır eğitimine tabi tutulduğumuz Ramazan ayını, kifayet miktarı ile yetinme ve şüphelilerden sakınmayı alışkanlık hâline getirmede bir fırsat olarak değerlendirilebiliriz.
Orucun farziyetini bildiren âyet-i kerîmedeki; “Umulur ki, (günahlardan) sakınırsınız.”8 buyrulmuş olması kanaatimizce önemlidir. Demek ki, günahlardan sakınmanın ilk adımı, başta yeme içme hususunda olmak üzere, nefsi dizginleyerek atılıyor. Evet, yeme içmenin disipline edilmesi, oruçtaki kazanımların dibacesidir. Ancak “İşin sonu, başında dürülüdür.” hükmünce, orucun rûhaniyet iklimine yolculuk da buradan başlıyor.
Velhasıl, Ramazan ayında kazanılan irade hâkimiyetini sair zamanlara taşımak gerekiyor. Ağızdan gireni özenle seçmek lâzım ki o, çıkana da tesir ediyor. Bu konudaki çerçevenin gözetilmesi ya da ihmal edilmesi ibadet, muâmelat ve fikriyatımıza doğrudan etki ediyor.
PEYGAMBER AHLÂKI
Peygamberimiz’in ahlâk-ı hamîdesini bildiren âyette; “Muhakkak sen yüce bir ahlâk üzeresin.”9buyruluyor. Hz. Âişe: “Onun ahlâkı Kur’ân’dı.”10 derken, Kur’an’da övülen güzel sıfatların tamamına sahip olduğunu, yasak edilenlerden de uzak bulunduğunu ifade etmiş oluyor. Bu durumda Efendimiz’in vazifesi, Kur’ân-ı Kerîm’in hayata tatbikini göstermek olmuş oluyor.
Şunu diyebiliriz: Medeniyet ayrıntılarda saklıdır. Ve Rasûlullah’ın üstün ahlâkı; aile efradı arasındaki en küçük meselelerden devletlerarası münasebetlerdeki söz, fiil ve takrirlerinde ortaya çıkan zarâfet örnekleriyle örülmüştür. Bir beşer olarak da insanlar arasındaki yapıp ettikleriyle ortaya çıkmıştır.
Şu halde, gayesi nebevî ahlâkın icaplarını yaşamak olan bir Müslümanın bunda muvaffak olmak için, “Hak ile olan ilişkilerinde Allah’a teslim olmalı ve O’ndan gelene razı olmalıdır. Yaratılmışlarla olan ilişkilerinde ise muhatabını bağışlamayı şiar edinmeli ve her hususta cömert olmalıdır.”11 Bir işe başlarken öncelikle, “İslâm’ın bu konudaki hükmü nedir?” sorusunu sormalı; “Rasûlullah bu durumda nasıl davranmamı isterdi?” sualine cevap aramalıdır. Kalabalıkta tenhada, yürürken otururken, konuşurken susarken, ağlarken gülerken, verirken ve alırken tercihlerinin daima onun fiillerine muvafık olmasına gayret etmeli; Hakk’ın razı olmayacağı şeylerden uzak durmaya çalışmalıdır.
Peygamber ahlâkının izini sürenler, tercihlerini onun kutlu adımlarına denk düşürmelidir.
Kaynak: Cafer Durmuş, Altınoluk Dergisi, Sayı: 364, Haziran 2016
Dipnotlar: 11) Mü’minûn sûresi, 23/51. 2) Bakara sûresi, 2/172. 3) Müslim, Zekât, 65. 4) Hak Dîni, Kur’ân Dili, M. Hamdi Yazır, Eser Neşriyat, c. 1, s. 588. 5) Bakara sûresi, 2/168-169. 6) Muhammed sûresi, 47/12. 7) Ahkaf sûresi, 46/20. 8) Bakara sûresi, 2/183. 9) Kalem sûresi, 68/4. 10) Müslim, Misâfirîn, 139. 11) Rûhu’l-Beyân, Erkam Yayınları, c. 22, s. 99.