Prensip olarak aklımız ve kalbimizi özgür irademizle kullanarak gerçeklere ulaşırız. Bir şeyi idrak etme mekanizması olan akıl, zeka, feraset gibi kabiliyetler, Allah tarafından insanlara lütfedilmiş ki, onların rehberliğinde hakikatin rotasından ayrılmasın.
Ancak, bu yapımızdaki var olan rehberlerimiz her şeyi hakkıyla kavrama imkânına sahip olmadıkları için, bunları eğiten ilahi vahiyler devreye sokulmuştur. Bizim rehberimiz olan akıl, vahyin rehberliğinde tahsil ve talim gördüğü zaman, sırat-ı müstakim denilen dosdoğru yolu takip edebilir. İşte ilham da “akla vahyin hakikatlerini hatırlatan bir kuvvet" olarak insanın yardımına gönderilir ki, pusulayı şaşırmadan yol alabilsin.
Bundan anlaşılıyor ki, ilham insanın iradesini devreden çıkarmaz, sadece o iradeye lojistik yardım sağlar. Ayrıca, insan her zaman ilhamla hareket eder, diye bir kural yoktur. Çünkü hareket etmesi için akıl, düşünce mekanizması zaten bir rehber olarak verilmiştir.
İlhamların dereceleri çok farklıdır. En küçüğü, en basiti, hayvanların ilhamıdır. Sonra, genel halk kesiminin ilhamı gelir. Sonra, genel olarak meleklerin ilhamı gelir. Sonra, evliyanın ilhamı, sonra, büyük meleklerin ilhamı gelir. (bk. Nursi, Sözler, s. 134)
İnsanların yararına olan bal yapma sanatı arıya ilham edildiği gibi, teknoloji sanatı da insanlara yararlı olsun diye bazılarına ilham edilmiştir.
Bize düşen, iyi bir işte muvaffak olduğumuz zaman, bunun Allah tarafından lütfedildiğini, ilham edildiğini düşünüp şükretmek ve aklımızı ön plana çıkarıp da şımarmamaktır. Yoksa biz, “ilham geldi mi, gelmedi mi” deyip bekleyerek bir yere varamayız. Yani görevimiz, iman şuuruyla eğitilmiş aklımızın rehberliğinde, özgür irademizi kullanarak rotamızı tayin etmeye gayret etmek ve bu konuda muvaffakiyeti de Allah’tan beklemektir. Yoksa biz, neyin ilham neyin ilham olmadığını bilmekle yükümlü değiliz.
Sorularla İslamiyet