İslâm’da Ekonomik Sınıflar

Her toplumda insanlar ekonomik açıdan fakir, orta halli ve zengin olmak üzere üç kısma ayrılırlar. İlmihal kitaplarına baktığımızda daha çok insanların zengin ve fakir olmak üzere iki kısma ayrılmış olduğu görülür. Aslında daha dikkatli okunduğunda bir orta sınıfın da var olduğu görülecektir. Ancak açıkça “orta halli” gibi bir terim kullanılmadığı için İslâm’da bu sınıfın dikkate alınmadığı zannedilebilir. Oysa dikkatli bir okuma ile bu sınıfın hem tanındığı, hem de bu sınıfla ilgili bazı yükümlülükler getirildiği açıkça görülecektir.

İbadet anlamında ekonomik açıdan insanlar zekât ve sadaka-i fıtır vermek, kurban kesmekle mükelleftir. Kişilerin mükellefiyeti ve bu konularda alıcı veya verici olmaları tamamen ekonomik standartla ilgili bir durumdur.

Şer’an zengin, aslî ihtiyaçlarının (havâic-i asliye) dışında zekâtlık mallardan nisab miktarı (80 gr. altın) mala sahip olan kişidir. Zengin kişi zekat ve sadaka-i fıtır vermek, kurban kesmekle mükelleftir. Buna mukabil zekât ve sadaka-i fıtır alamaz, kurban kesmemezlik yapamaz.

Şer’an orta halli, aslî ihtiyaçlarının dışında zekâtlık olmayan mallar cinsinden nisab miktarı (80 gr. altın) mala sahip olan kişidir. Orta halli kişiye zekat farz değildir; ancak sadaka-i fıtır vermek ve kurban kesmekle mükelleftir. Buna mukabil zekât ve sadaka-i fıtır alamaz, kurban kesmemezlik yapamaz. Zenginle orta halli sadaka-i fıtır ve kurban konusunda aynı hükme tabi, zekât konusunda ayrılırlar. Zengin zekât vermekle mükellef olduğu halde, orta hallinin böyle bir mükellefiyeti yoktur. Bir adamın aslî ihtiyaçlarının dışında 100 gr. altını olursa bu kişi zengin sayılır, 100 gr. altının %2.5’ini zekât olarak verecektir. Bir adamın aslî ihtiyaçlarının dışında 100 gr. altın değerinde bir tablosu olsa, bu kişi orta halli sayılır. Bu tablodan dolayı zekât vermesi gerekmemekle beraber – çünkü zekâtlık mallardan değildir, zekât da alamaz.

Şer’an fakir, asli ihtiyaçlarının dışında nisab miktarı malı bulunmayan kişidir. Bu kişi zekât vermez, alır; sadaka-i fıtır vermez, alır ve kurban kesmekle mükellef değildir. Bu sınıfları şematik olarak şöyle bir tablo ile gösterebiliriz:

Bazen zekât vermekle mükellef olmayan kişinin zekât alabileceği zannedilmektedir. Oysa, orta halli olduğundan bu kişiye zekât vermek caiz olmayabilir. Zekât verecek olanların zekâtlarını verdikleri kişilerin gerçekten fakir mi, yoksa orta halli mi olduklarına iyi dikkat etmeleri gerekir.