Osmanlı-Afrika ilişkileri uzmanı Halim Gençoğlu tarafından yürütülen araştırma, Cape Town Üniversitesinin resmi internet sitesinde yayımlandı.
Ülkede büyük yankı uyandıran araştırma, 1978’den bu yana Bo-Kaap Müzesi olarak kullanılan tarihi yapının aslında Osmanlı alimi Müderris Mahmud Fakih Efendi’ye ait olduğunu gösterdi.
Gençoğlu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, müzenin ülkeye gelen turistlere Ebubekir Efendi’nin eski evi olarak tanıtıldığını fakat aslında bu tarihi yapının gerçek sahibinin Ebubekir Efendi’nin öğrencisi olan Mahmud Fakih Efendi olduğunu söyledi.
Türkiye ve Güney Afrika arşivlerindeki belgeleri inceleyerek tarihi bir hatayı düzelttiklerine ve müzenin asıl sahibini ortaya çıkardıklarına işaret eden Gençoğlu, din alimi olan Ebubekir Efendi’nin Osmanlı döneminde Güney Afrika'da yaşayan Müslümanlar arasındaki ihtilafları çözmek ve onlara İslami ilimleri öğretmek amacıyla görevlendirildiğini belirtti. Gençoğlu, Ebubekir Efendi’den sonra bu mirası devam ettirmek için Mahmud Fakih Efendi’nin Cape Town’a atandığını kaydetti.
Gençoğlu, Ebubekir Efendi’nin evi olarak tanıtılan müzede ise daha çok Güney Afrika’da yaşayan Asya kökenli Malay Müslümanlarına ait el yazması eserler, kıyafetler ve antika eşyaların bulunduğunu söyledi.
Bo-Kaap Müzesi’nin Güney Afrika’nın ilk İslam müzesi olduğunu vurgulayan Gençoğlu, bu tarihi yapının 1978'e kadar dokusu bozulmadan korunduğu ve Apartheid rejimi tarafından Mahmud Efendi’nin ailesinden alınarak müzeye dönüştürüldüğünü söyledi.
Gençoğlu, arşivlerde "profesör" olarak geçen Mahmud Fakih Efendi’nin de taşıdığı “Efendi” unvanının ilk başta Güney Afrika’daki tüm Osmanlılara verildiğini fakat daha sonra halk arasında Osmanlı bağları olan veya Osmanlı hanedanlığına yakınlığı olan kişilerin bu unvanı soyadı olarak kullandığını belirtti.
Osmanlı devletinin görevlendirdiği son alim olması sebebiyle Mahmut Fakih Efendi’yi Güney Afrika’nın son “Efendi”si olarak tanımlayan Gençoğlu, Güney Afrika’ya 1854‘te gelen Mahmud Fakih Efendi’nin babası Hacı Hasan Efendi’nin, o dönemde halen Osmanlı toprağı olan Mekke’den olduğu için Osmanlı tebaasından sayıldığını anlattı.
Gençoğlu, “Mahmud Fakih Efendi, Güney Afrika’da açtığı okula Osmanlı bayrağı asmış, Osmanlı padişahına dualar edilmiş ve bu okulda 20 yıldan fazla Ümit Burnu’nda yaşayan Müslümanlara hizmet vermiş çok değerli bir Osmanlı alimidir.” ifadelerini kullandı.
Yürüttüğü çalışmalarda amacının tarihi bir hatayı düzeltmek olduğunu söyleyen Gençoğlu, “Güney Afrika’daki tüm Osmanlı mirasına sahip çıkarak ülkede bir ‘Osmanlı müzesi’ açmayı planlıyoruz.” dedi.
Gençoğlu şunları kaydetti:
"Halen Bo-Kaap Müzesi olarak faaliyette olan 71 numaralı evin, Türk hükümeti vasıtasıyla Osmanlı-Afrika ilişkilerinin bir neticesi olarak yeniden şekillendirilmesi ve Osmanlı arşiv vesikalarında adı sıkça geçen son dönem Osmanlı ulemasından Müderris Hacı Mahmud Fakih Efendi’nin iade-i itibarının yerine getirilmesi tarihi bir sorumluluk olarak önümüzde durmaktadır."
Gençoğlu, Mahmud Fakih Efendi'nin başlı başına bir kültürel proje olduğunu ve Cape Town Belediyesince tarihi dokusuna bağlı kalınarak tekrar restoresi düşünülen Bo-Kaap müzesinin yanı sıra yıllardır Müslüman mezarlığında yok olmaya yüz tutmuş kabrinin de bir an önce onarılmasının gerektiğini dile getirdi.
- Mülk suresini ilk defa Afrikanca'ya tam çeviren alim
1851 yılında dünyaya gelen Mahmud Fakih Efendi, 1880’de ilmihalini yazmıştı. Yerli Müslüman halka İslam eğitimi veren Mahmut Fakih Efendi'nin, mükemmel bir Arapça kaligrafiyle yazılan ve Güney Afrika’nın yerel dillerinden “Afrikanca” olarak kaleme alınan ilmihali, Kur’an ayetleri üzerine açıklamalar içeriyor.
Bu el yazmasında Mülk suresi ilk defa “Afrikanca” dilinde tam olarak yazıldığı için Güney Afrika tarihi açısından da oldukça önemli bir kilometre taşı sayılıyor.
Mahmud Fakih Efendi’nin ilmihalini dilbilim açısından tetkik eden tarihçi Ahmet Davids bir yazısında, Osmanlı alimi Mahmut Efendi’nin eserinin “harikulade bir ortografik teknikle” hazırlandığını ve halkın kullanımından ziyade bir el kitabı olarak kaleme alındığını ifade etmişti.
1894 yılından itibaren Osmanlı Devleti’nden müderris maaşı almaya başlayan Mahmud Fakih Efendi, resmi olarak hilafet makamının vermiş olduğu yetkiyle “Osmanlı Hilafetini” temsil eden yeni bir okul açmaya karar vererek Cape Town’da açtığı okulda Müslümanların eğitimi için çalışmalar yürütmüştü. Mahmud Fakih Efendi, 1914’te 71 Wale sokağındaki evinde hayata veda etmişti.
Mahmut Fakih Efendi'nin 1978'e kadar tarihi dokusu bozulmadan korunan 24 odalı evi, Apartheid rejimi döneminde Bo-Kaap Müzesi’ne dönüştürülmüştü.
Afrikanca dilinde “Yukarı Cape Town” anlamına gelen “Bo-Kaap” Müzesi Müslüman nüfusun yoğun olarak yaşadığı bir mahallede bulunuyor.
AA