"Mallarını Allah yolunda infak edenlerin meseli bir tâne meseli gibidir ki yedi başak bitirmiştir ve her başakta yüz tâne vardır. Allah dilediğine daha da katlar, Allah Vasi'dir Alîmdir." [Bakara, 261]
Sonu esmâ ile biten ayetleri, o esmâların anlam ekseninde okumak gerek. Elmalı'nın mealiyle, hemen ardından iki esmâ ile taçlanan Bakara'nın 261. ayeti de böyle bir okumaya tâbi tutulmalı. Esmâ ile birlikte okunan ayetler, böylece tefsir edilen değil tefsir eden olur. Yorumlanan değil, yorumlayan olur. Biçim verir okuyanına. Formata sokar muhatabını. Bakın, Allah yolunda harcanan mal üzerinden nasıl kazandığımızı ne kadar tatlı bir üslupla anlatıyor âyet. Allah için bizden eksilenin ve eksilen bizin kat kat çoğaltılmasını ne kadar çarpıcı biçimde ifade ediyor!
Ayette bir "habbe" olarak önce yedi başağa, ardından her birinde yüz habbe olarak yedi yüz kata kadar artan şeyin ilk bakışta Allah yolunda harcanan mal olduğu akla geliyor. Doğrudur. Allah için harcananı Allah çoğaltır, kat kat artırır. Ama ayetin tek kasdı bu olmamalı. Allah, Allah için harcayanı da (harcananı değil sadece) çoğaltacağını vaad ediyor. Vahyin sonsuz anlam katmanlarına dalarak, ayeti en az iki türlü okuyabiliriz:
Bir: "Mallarını Allah yolunda infak edenlerin [infak ettiklerinin] meseli bir tâne meseli gibidir ki yedi başak bitirmiştir ve her başakta yüz tâne vardır. Allah dilediğine daha da katlar, Allah Vasi'dir Alîmdir." [Bakara, 261]
İki: "Mallarını Allah yolunda infak eden[kişi]lerin meseli bir tâne meseli gibidir ki yedi başak bitirmiştir ve her başakta yüz tâne vardır. Allah dilediğini daha da katlar, Allah Vasi'dir Alîmdir." [Bakara, 261]
Yani, bire yedi yüz çoğaldığı söylenen şey, hem Allah yolunda harcanan maldır hem Allah yolunda mal harcayanlardır. Habbeye benzetilen sadece mal değil, malı harcayan insanın kişiliğidir de... Böyle (de) bakınca, önümüze tatlı ve heyecanlı bir okuma serüveni açılır.
Ayetin sonundaki esmâyı başa alalım. Çünkü o ayetin icabı en başta o esmâlara iman edilerek yerine getirilebilir. Anlamı o esmâların açtığı anlam yataklarında akarak anlaşılabilir.
Malını Allah yolunda seve seve harcayabilmek için Allah'ın Vasi' ve Alîm olduğuna iman etmek gerek. Çünkü Allah Vasi' ve Alîm ünvanlarıyla çağırıyor infak etmeye. Vasi' [yani genişeten, bollaştıran] olarak tanıdığımız biri ancak bizden darlanmayı göze alarak, darlıkta da bollukta da vermemizi isteyebilir. Halimizi herkesten çok iyi bilen Alîm biri ancak bizden biz aksini sansak da hayrımıza olanı yapmamızı isteyebilir. Öyle biri istemeli ki bizden elimizdekileri, öyle biri istiyor olmalı ki bizden üst üste yığmaktan vazgeçmemizi, bize neyin, ne zaman, ne kadar lazım olduğunu bilecek geniş [vasi] bir ilmi olmalı. Sadece bugünümüzü bilen yarınlarda bizi mahcup edecek bir şey istiyor olabilir bizden. Sadece bu dünyamızı bilen ahirette bizi mahzun edecek bir şey istiyor olabilir bizden. Ancak Vasi' ve Alîm olanın [hakkımızda bildikleri sonsuz geniş olanın] hakkıdır infakı emretmek.
Allah için verebilmek için, Allah'ın Vâsî olduğuna iman etmek gerek. Öyle bir iman ki, yokluğa kadar daralmışları hiç yoktan ve sebepsiz var edecek kadar genişlettiğini şu anda gözünü açıp görmek gerek. Öyle bir iman ki, doğduğu güne kadar yeryüzünde geçen onbinlerce yıl boyunca karanlığa ve unutulmuşluğa terk edildiğini şimdi fark edecek kadar darlanmış bizlere, hiç karşılıksız lütuflarda bulunup yokluğumuzdan varlık, varlığımızdan hayat, hayatımızdan insan, insanlığımızdan iman, ölümüzden ebedî diri çıkaracak kadar bizi bolluğa boğduğunu hemen şimdi ve burada bilmek gerek. Allah'ın Alîm olduğuna da iman etmek gerek infak edebilmek için. Bizde olanın bizden eksilmesiyle, "ne haliniz varsa görün!" vurdumduymazlığına terk ederek yüz üstü bırakmayacak denli bizi dert edindiğine inanmak gerek. Elimizdekiler azaldığında, varlığımıza noksanlık geldiğinde, kimseler bilmese bile Allah'ın halimizi bildiğine can başla inanmak gerek. Değil mi ki O, kimseler bizim eksikliğimizi umursamazken, bizim yeryüzünde eksikliğimize razı olmayıp sınırsız varlığın, bitimsiz hayatın ortasına aldı Vasi olarak; bizden eksileni bize yine verir, bizi yine tamamlar. Değil mi ki, adımızı bile anmaya değer görmeyen insanların arasında bizi biricik olarak var eyledi, hayat verdi, insan eyledi, muhatabı olmaya layık gördü, adımızı dünyada dostlarımız arasında ve kendi katında anılmaya değer eyledi, eskiyen ve eksilen varlığımızı bize yeni/den ve ebediyen vermeyi de bilir.
Öyleyse, insan Allah yolunda malını harcadığında, ayetin işaretiyle bire yedi yüz çoğalan sadece malı olmaz. Kendisi çoğalır. Hiç ummadığı âlemlere uzanır emelleri. Hiç hak etmediği, hakkını veremeyeceği nimetlere uzanır elleri. Allah için harcayanın serveti değil sadece şahsiyeti bereketlenir. Harcadığı ne kadar az olursa olsun, sırf Allah için harcamaya niyet ettiği için Allah'ı alır, Allah'la kalır, Allah'a kalır, Allah'a varır, Allah'la markalanır, Allah'la anılır. Hiç hak etmediği bir itibarla itibar sahibi olur. Hiç hakkını veremeyeceği bir izzet ve onura erişir.
"Allah'ın dilediğince kişiliği katlanır, çoğalır, bereketlenir."
Bir de not: Allah'ın dilediğince katladığı "habbe" olabilmek için toprağa girmeye razı olmak gerek. Tohum toprağa girdiğinde başaklanır, yeni tohumlara doğru çoğalır. İnsanın kişiliğinin bereketlenmesi ve çoğalması için, "habbe" gibi kişiliğini, benliğini tevazu toprağına indirmesi, kendi için değil Allah için var olmaya razı olması gerekir.
Bir not daha: "Habbe" tohumu ve meyvesi aynı olan bitkiler için kullanılır. Buğday ve arpa gibi. Bu yüzden "hububat" denir. Habbe de, ne güzel ki, "muhabbet"in kökü olan "hub"dan alır anlamını. Yani, kendi heva ve hevesini, alışkanlıklarını ve önceliklerini Muhammedî muhabbetin toprağına gömmeye razı olan, sesini Allah Resûlü'nun sesinin üzerine çıkarmayan, görüşünü Allah Resûlünün [asm] sünnetinin önüne geçirmeyen kişilerin varlıklarının habbesi, yani tohumu, en başından meyve olarak da isimlendirilmeye hazır bir katlanmayla çoğalır, bereketlenir. Dünya toprağında bir tohum olarak varken bile, cennet meyvesi gibi şimdiden tadılır, tanınır, çoğalır, bereketlenir.