Kalp; merkez-i insan, mahall-i iman, makarr-ı in’am, mazhar-ı tecelli-i Rahman’dır. Âlem-i kevne şecere, avalim-i gayba pencere, ebed’ül abada semere olarak yaratılan kalp; hüsnün ve hüznün kucağı, hasret ve haşyetin durağı, âlem-i gaybın kulağı, meratib-i maneviyenin burağı mesabesindedir.
Marifetin mekânı, muhabbetin vatanı, bütün hissiyatların kumandanı olan kalp; habbe olması itibarıyla Evvel, semere vermesiyle Ahir, O’nu göstermesiyle Zahir, O’nu sevmesi itibarıyla Batın isimlerinin halitası; binler âlemlerin haritası hükmündedir. Diğer latifelerin ehemmiyetleri farklı olmakla beraber kalbe nisbeten nefer sayılırlar.
Esma-i hüsnayı seyre, âlem-i gaybı keşfe, meratib-i hayatı fethe, huzuzat-ı maneviyeyi zevke müstaid ve muntazır olarak var edilen kalp; bir nevi Esma’nın şehri, Hüda’nın arşı olup âlemdeki arşın insandaki numunesi gibidir. Bu itibarla kalp; ilim ve ihlâs ile ziyalanır, takva ve amel-i salih ile cilalanırsa misafir olur sultanlar Sultanı ona.
İnsanî bir latife olan kalbin mazhar-ı hissiyatına vicdan, ma’kes-i efkârına dimağ denilir.[1] Dimağ; husulî bilginin taallüm tezgâhı, vicdan; huzurî ilmin tahassun dergâhıdır.
Vicdan; âlem-i gayb ile şehadetin kavuşma merkezi, iki âlemden birbirine gelen varidatın buluşma dehlizi, akla tevhid şuasının ulaşma menfezi;[2] irade, zihin, his ve latife-i rabbaniye unsurlarının da çalışma menzilidir.[3]
Vicdan; iradesi ile evamire itaat, zihni ile marifete muhabbet, hissi ile muhabbete muhabbet, latife-i Rabbaniyesi ile Sani’a şehadet etmek üzere vaz’ edilmiştir. Latife-i Rabbaniye; isim olarak kalbe, sıfat olarak suveyda-yı kalp ve ruh-u kalp sayılan Fuad’a nispet edilir. Beyt-ül hikmet olan Fuad; masivanın muhabbetinden kurtulan kalbin, aşkın (Müteal) olanın aşkıyla tutuşup yanması ile inbisat eder.
Vicdan; Ebed! Ebed! diye bağıran, Ebedi’den başkasına razı olmayan, bütün kâinat ona verilse doymayan, daim saadet-i ebediyeyi isteyen, O’nsuz kalamayan bir derya-yı sonsuzdur.
Vicdan; din-i hakka muhtaç, ilah-ı hakikiye müştak olarak yaratılmış olup, aynı zamanda dünya-ahiret dengesini temine muktedir bir fıtrat-ı insaniyedir. Şuur sahibi mütenebbih bir latife olan vicdan, deruni muhasebeyi deruhte ederken, hazır olarak kendisine yüklenmiş bilgilere müracaat eder. İstinad ve istimdat noktalarını arar; Allah’a iman ve ahirete ikan ile itminana erer.
Vicdan; bilir, görür, duyar, konuşur, hisseder, takdir eder, tazip eder. Hakikatin sesi ile uyanmış bir vicdan amirdir; hayrı emreder, şerden meneder. Yapılan yanlışlar onu mahzun, doğrular onu memnun eder. Cehenneme gitmeden cehennemi, cennete gitmeden cenneti dünyada hisseder.
Vicdan, mebde-i hilkati itibarıyla selimdir. Vicdan-ı selimenin hakikat hakkındaki kanaati kat’idir. Vicdan, fıtratı itibarıyla hürdür. Onu esir alan vehimlerin tahakkümü, enaniyetin tasallutudur. Enaniyetin kuvvet bulması, evhamın tahakküm etmesi, vicdanın hislerini zamanla iptal eder.
Vicdanı tefessüh ettiren seyyiat girdabına kapılma, dalalet deryasında boğulmadır. Seyyiatın galebesi vicdanı ifsada, dalaletin galebesi vicdanı irtidata götürür. İrtidat ise; vicdanın tefessüh etmesi, yılan gibi zehirlemekten lezzet almaya başlaması, kemalata medar hiçbir şeyinin kalmamasıdır. [4] Mürtedin hakk-ı hayatının iptali bu yüzdendir.
Elhasıl; kalb ile vicdan mahall-i iman, yakin ile iz’an zirve-i iman, hads ile ilham delil-i iman, fikir ile dimağ bekçi-i imandır.[5]
Vicdan ilahi bir tartı, dimağ (akıl) ise tartandır. Tartının adil olması yetmez, tartanın da mutedil olması lazımdır.
Not: Gelecek yazıda akıl (dimağ) ele alınacaktır. Bayramınız mübarek olsun.
1-İşarat’ul İ’caz, 77
2-Mesnevi-i Nuriye, 246
3-Hutbe-i Şamiye, 136
4-Lem'alar, 122
5-Sözler, 732