Bediüzzaman der ki; İnsanlar hür oldular, ama yine abdullahtırlar. (Divan-ı Harbi Örfi). Yani Allah’ın kulu ve kölesidirler.
İnsanlığın vahşet ve bedeviyet, kölelik, esirlik ve ücretlilik devirlerinden sonra geçirmesi beklenen malikiyet ve serbestiyet devrini, iyi tahlil etme zorunluluğu vardır. Aksi takdirde Allah korusun dehşetli bir kibir ve enâniyet hastalığı doğacaktır.
İnsan, Malikiyet kavramını da aynı “ene” kavramı gibi manayı ismi ile ele alıp gerçek yönü olan manayı harfi ile bakış açısından uzaklaşırsa felakete düşmesi muhakkaktır. İnsanlığın (Hicri 1506 Miladi 2083 tarihine kadar) bir tekamül yaşayacağı bazı Kuran ayetlerinden ve hadis-i şeriflerden anlaşılmaktadır. (Bakınız Kastamonu Risalesi) Bununla birlikte insan eğer mülkiyet kavramını bir vahidi kıyasi olmaktan çıkarıp kendine mal ederse dehşetli bir kibir ve enâniyet hastalığına tutulur.
Benlik, esas ibadetin kaynağıdır. Yâni ene, kendini abd bilir. Başkasına hizmet eder, anlar. Mahiyyeti harfiyyedir. Yâni; başkasının mânasını taşıyor, fehmeder. Vücudu, tebeîdir, ikinci derecededir. Yâni; başka birisinin vücudu ile kaim ve îcadıyla sabittir, îtikad eder.
Mâlikiyyeti, vehmiyyedir, yani hayal ürünüdür. Ancak kendi mâlikinin izni ile; görünüşte, muvakkat bir mâlikiyyeti vardır, bilir. Hakikatı, zılliyedir, gölgedir.
Malikiyetin vazifesi ise, kendi Hâlıkının sıfât ve şuûnâtına mikyas ve ölçü olarak, şuurkârane bir hizmettir. İşte enbiya ve enbiya silsilesindeki asfiya ve evliya ene'ye şu vecihle bakmışlar, böyle görmüşler, hakikatı anlamışlar. Bütün mülkü Mâlik-ül Mülk'e teslim etmişler ve hükmetmişler ki: O Mâlik-i Zülcelâl'in ne mülkünde, ne Rubûbiyyetinde, ne Ulûhiyyetinde şerik ve nazîri yoktur; mûin ve vezire muhtaç değil; herşeyin anahtarı Onun elindedir; herşeye Kadir-i Mutlaktır.
Sebepler, bir perdedir; tabiat, bir şeriat-ı fıtriyyesidir ve kanunlarının bir mecmuasıdır ve kudretinin bir cetvelidir, mistarıdır. İşte şu parlak nuranî güzel yüz, hayatdar ve mânidar bir çekirdek hükmüne geçmiş ki; Hâlık-ı Zülcelâl bir şecere-i tûba-i ubûdiyyeti ondan halketmiştir ki, onun mübârek dalları, âlem-i beşeriyyetin her tarafını nuranî meyvelerle tezyin etmiştir.
Bütün zaman-ı mâzideki zulümatı dağıtıp, o uzun zaman-ı mâzi; felsefenin gördüğü gibi bir mezar-ı ekber, bir ademistan olmadığını.. belki istikbale ve Saadet-i Ebediyyeye atlamak için, ervâh-ı âfilîne bir medâr-ı envar ve muhtelif basamaklı bir mi'rac-ı münevver ve ağır yüklerini bırakan ve serbest kalan ve dünyadan göçüp giden ruhların nuranî bir nuristanı ve bir bostanı olduğunu gösterir.
İkinci ve olumsuz bakış açısı ise her şeyi akılı ile çözmeye çalışan felsefecilerin yoludur. Felsefe ise, ene'ye mâna-yı ismiyle bakar. Yâni, kendi kendine delâlet eder, der. Mânâsı kendindedir, kendi hesabına çalışır, hükmeder. Vücudu; aslî, zâtî olduğunu telakki eder. Yâni zâtında bizzât bir vücudu vardır, der. Bir hakk-ı hayatı var, daire-i tasarrufunda hakikî mâliktir, zu'meder.
Onu bir hakikat-ı sabite zanneder. Vazifesini, hubb-u zâtından neş'et eden bir tekemmül-ü zâtî olduğunu bilir ve hakeza.. çok esâsât-ı fâsideye mesleklerini bina etmişler. O esâsât, ne kadar esâssız ve çürük olduğunu sâir risalelerimde ve bilhassa Sözlerde hususan Onikinci ve Yirmibeşinci Sözlerde kat'î isbat etmişiz.
Hattâ silsile-i felsefenin en mükemmel ferdleri ve o silsilenin dâhîleri olan Eflatun ve Aristo, İbn-i Sina ve Farabî gibi adamlar; «İnsaniyyetin gayet-ül gayâtı, (teşebbüh-ü bil-vâcib)dir.. yâni Vâcib-ül Vücud'a benzemektir» deyip firavunane bir hüküm vermişler ve enaniyeti kamçılayıp şirk derelerinde serbest koşturarak; esbabperest, sanemperest, tabiatperest, nücumperest gibi çok enva'-ı şirk taifelerine meydan açmışlar. İnsaniyyetin esâsında münderiç olan acz ve za'f, fakr ve ihtiyaç, naks ve kusur kapılarını kapayıp, ubâdiyyetin yolunu seddetmişler. Tabiata saplanıp, şirkten tamamen çıkamayıp, şükrün geniş kapısını bulamamışlar...
Nübüvvet ise: Gaye-i insâniyyet ve vazife-i beşeriyyet, ahlâk-ı İlâhiyye ile ve secaya-yı hasene ile tahallûk etmekle beraber, aczini bilip kudret-i İlâhiyyeye iltica, za'fını görüp kuvvet-i İlâhiyyeye istinad, fakrını görüp Rahmet-i İlâhiyyeye îtimad, ihtiyacını görüp gınâ-yı İlâhiyyeden istimdad, kusurunu görüp afv-ı İlâhîye istiğfar, naksını görüp kemâl-i İlâhîye tesbihhan olmaktır diye, ubûdiyyetkârane hükmetmişler.
İşte diyanete itâat etmeyen felsefenin böyle yolu şaşırdığı içindir ki; ene kendi dizginini eline almış.. dalâletin herbir nev'ine koşmuş. İşte şu vecihteki ene'nin başı üstünde bir şecere-i zakkum neşvünema bulup, âlem-i insâniyyetin yarısından fazlasını kaplamış. Öyle ise malikiyeti anlamak için 20. Mektupta geçen şu hususlara dikkat etmeliyiz:
Lehül Mülk, yani: Mülk umumen onundur.
Sen, hem onun mülküsün, hem memluküsün, hem mülkünde çalışıyorsun.
Şu kelime, şöyle şifalı bir müjde veriyor ve diyor:
Ey insan!
Sen kendini, kendine malik sayma.
Çünki sen kendini idare edemezsin, o yük ağırdır.
Kendi başına muhafaza edemezsin, belalardan sakınıp, levazımatını yerine getiremezsin.
Öyle ise beyhude ızdıraba düşüp azab çekme, mülk başkasınındır.
O Malik, hem Kadir'dir, hem Rahim'dir; kudretine istinad et, rahmetini ittiham etme.
Kederi bırak, keyfini çek.
Zahmeti at, safayı bul.
Hem der ki: Manen sevdiğin ve alakadar olduğun ve perişaniyetinden müteessir olduğun ve ıslah edemediğin şu kainat, bir Kadir-i Rahim'in mülküdür.
Mülkü sahibine teslim et, ona bırak.. cefasını değil, safasını çek.
O hem Hakim'dir, hem Rahim'dir.
Mülkünde istediği gibi tasarruf eder, çevirir.
Dehşet aldığın zaman, İbrahim Hakkı gibi "Mevla görelim neyler, neylerse güzel eyler" de, pencerelerden seyret, içlerine girme. (Risale-i Nur Külliyatı'ndan - Mektubat)