Risale-i Nur Külliyatı telif edilmeden önce Bediüzzaman Said Nursi Hutbe-i Şamiye adlı 1911 yılında basılan eserinde ilk defa Carlyle ismini anarak İslamiyet’e dair görüşlerini iktibas etmiştir. Daha sonra İşarat ül-İʿcaz adlı eserinde ve Emirdağ lahikasında Carlye’nin Peygamber Efendimize (asm) ait görüşlerine de yer vermiştir.
Peygamber Efendimiz (asm) ve İslamiyet lehinde yazıların yer aldığı eser
Bediüzzaman’ın Amerika'nın en yüksek ve meşhur feylesofu olarak tavsif ettiği Mister Thomas Carlyle aslında Amerikalı değildir. İskoç asıllı olup hiç hayatında Amerika’ya gitmemiştir. Bu yanlışlığın Bediüzzaman’ın kendisinden değil naklettiği eserden kaynaklandığını hemen belirtelim. Osmanlı hukukçusu, yazar ve devlet adamı olan Mahmud Esad Seydişehrî’nin Şerîat-ı İslâmiyye ve Mister Karlayl (İstanbul H. 1315, M.1897 İskoç asıllı şarkiyatçı Carlyle’ın Kahramanlar adlı eserinde yer alan bazı yanlışları düzeltmek amacıyla yazılmıştır) kitabında Mister Carlye Amerikalı olarak tavsif edilmiştir. Bu yanlış anlamanın nedenini Uğur Dinç araştırmasında şöyle dile getirir:
Şerîat-ı İslâmiyye ve Mister Karlayl adlı eserin iç kapağı
“Mahmud Esad’ın Carlyle’ı Amerikalı sanışı kitabın birkaç yerinde göze çarpar, ancak bunun son derece anlaşılır bir sebebi vardır. Yukarıda görüldüğü üzere, Carlyle ömrü boyunca vatanı olan İskoçya’da ve Londra’da yaşamıştı. Mahmud Esad’ın bu zannının sebebi Carlyle’ın ABD ile olan entelektüel bağlantısı olmalıdır. Nitekim Jules Paul Seigel belirtir ki Carlyle'ın arkadaşı olan Amerikalı yazar ve şair Ralph Waldo Emerson, Carlyle'ın Heroes’dan önceki eserlerinden ikisini, Sartor Resartus'u ve bir denemeler derlemesini ABD'de yayımladı, böylece her iki kitabın kitap formunda yayınlanışı ilk defa Britanya'da değil, ABD'de gerçekleşti. Carlyle’ın ilk defa Britanya'da basılan “Fransız İhtilali” (The French Revolution) isimli eserini de Emerson kısa sürede ABD'de de yayımladı. Keza bu çalışmada incelenmekte olan Heroes, kitap olarak ilk defa yayımlandığı 1841 yılında New York'ta da basıldı. Böylece Carlyle 1830’ların sonlarında [yani Heroes seminerlerinden hemen önce] artık Londra ve Büyük Britanya’da olduğu gibi Emerson sayesinde Amerika’da da çok meşhurdu, eserlerinin Amerikan edisyonları ona büyük bir gelir getirmekteydi.” (1)
Amerikalı Mister Karlayl ifadesinin geçtiği Şerîat-ı İslâmiyye ve Mister Karlayl adlı eser
Özet olarak Carlyle Amerika’da yaşamadığı halde entelektüel bağlantısının Amerika’da olması ayrıca kitaplarının birçoğunun burada basılması onun Amerikalı olarak bilinmesine yol açmıştır.
Mahmud Esad Seydişehrî, “Şerîat-ı İslâmiyye ve Mister Karlayl” adlı eserinde Carlyle’nin İslamiyete ve Peygamber Efendimize (asm) dair olan görüşlerini genelde tasvip etmekle beraber yanlış olarak ifade edilen görüşleri de tashih etmiştir. Carlyle’nin bu yanlışlıklarının yeterince çevresinde faydalanılacak kimselerin olmadığını dile getirerek iyi niyetini ortaya koymaktadır. Bediüzzaman da aynı metotla yanlışları nazara vermeden Mister Carlyle’nin müspet görüşlerini iktibas etmiştir. Çünkü o dönemde Avrupa’da islamiyetin hakkaniyetini teslim eden meşhur düşünce adamları yok gibi idi.
Thomas Carlyle Kimdir?
İskoç asıllı tarihçi, yazar ve eleştirmendir. 4 Aralık 1795 tarihinde İskoçya’da doğdu. Ailesi onun bir papaz ve misyoner olmasını istediği halde o Edinburg Üniversitesi'ne gittiği senelerde Hıristiyanlığa olan inancını kaybetti; ancak Kalvinist değerlere olan bağlılığı hayatı boyunca devam etti (1809). Bu sırada belli bir konu üzerinde yoğunlaşmamakla beraber çok sayıda eser okudu. Matematik eğitimini alarak 1814'te bu dersi vermeye başladı.
1819 Üniversitesi'ne hukuk eğitimini almak üzere üniversiteye geri döndü. Bu tarihlerden itibaren inanç dünyasında önemli değişiklikler ve gelişmeler oldu. Bu durumu 1836 yılında kaleme aldığı "Bay Teufelsdröckh'ün Yaşamı ve Düşünceleri" adlı eserinde yazdı. Bu arada Alman Edebiyatına ve özellikle Goethe'ye ilgi duydu.
Carlyle, 1841'de yayınlanan ve en ünlü kitabı olan "On Heroes, Hero-Worship and the Heroic in History" adlı eserinde; Hz. Muhammed'i "Peygamber Kahraman", Dante ve Shakespeare'i "Şair Kahraman", Protestan Hrıstiyanlığın öncü ismi Martin Luther ve Knox'u "Din adamı Kahraman", Johnson ve Burns'i "Edebiyatçı Kahraman" , Cromwell ve Napoleon'u da "Hükümdar Kahraman" olarak tanımlayan görüşlerini kaleme aldı. Bu kitabının Hz. Muhammed s.a.v. ile ilgili kısmı, "Peygamber Kahraman Muhammed" adıyla Türkçe'ye çevrilerek -1958, 1963 yıllarında yayınlandı.(2)
KAYNAK
- Thomas Carlyle’ın Türk Düşünce Hayatına Etkisi Ve Mahmud Esad Seydişehrî. Uğur Dinç Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi 2016
- https://sorularlarisale.com/makale/thomas-carlyle-ve-bediuzzaman