Allah hakimdir, asla abes iç yapmaz; rahimdir, merhameti ve şefkati sonsuzdur. Elbette, hikmetinin ve rahmetinin gereği ne ise ona göre hükümler gönderecektir.
İşte bu hikmet ve rahmet gereği olarak Mekke ve Medine hayatının şartlarına ve ihtiyaçlarına uygun olarak ayetler ve sureler indirilmiş, konuları da o şartlara ve ihtiyaçlara göre olmuştur.
Örneğin, gözü olmayan bir adama görmekle ilgili bir şey söylenmediği gibi, henüz bir devleti olmayan bir topluma da maddi cihad ile ilgili bir hüküm söylenmez. Bir savaş olmadığına göre, buradan elde edilecek ganimetten de söz etmek ve onun nasıl paylaşılacağıyla ilgili hükümler koymak da gerekmeyecektir.
O halde, Mekki ve Medeni surelerin konularını buna göre değerlendirmek, hem aklın, hem hikmetin, hem vicdanın hem de insanlığın gereğidir.
Mekki surelerde:
- Sıkça Allah’a iman meselesi üzerinde durulur.
- Şirk düşüncesinin yanlışlığı, bunun körü körüne bir taklit olduğu belirtilir, atalarının gittiği bu yolun yanlışlığı vurgulanarak, kendi akıllarını kullanmalarının gereği üzerinde durulur.
- Allah’ın azameti, saltanatı, O’na itaatin gerekliliği ve kıyamet gününe iman gibi konular ön plandadır.
- Geçmişte yaşayan peygamberler ve peygamberlerle kavimleri arasındaki mücadeleleri detaylı bir şekilde ele alınır.
- Ahlak ilkeleri, doğruluk, iyilik, akraba ziyareti, anne-babaya iyi muamele, komşu hakları, dilin ve kalbin korunması gibi bütün insanların kabul etmesi gerekli olan toplumsal kurallarla, küfür, fısk, zulüm, çocukları diri diri gömme, adam öldürme ve zinanın çirkinlikleri gibi konular farklı şekillerde işlenir.
Medeni surelerde:
- Hukuk, ceza hukuku, miras payları, bazı toplumsal kurallar, devlet hukukuna ait bazı prensipler işlenir.
- Savaşa izin ve savaş hükümleriyle ilgili hükümler bulunur.
- Ankebut Suresi hariç, içinde münafıkların bahsi geçen sureler Medenî’dir.
- Yahudi ve Hristiyanlarla ilişkiler, onları yanlışlıklarından dönmeye davet gibi konular Medenî surelerde işlenmiştir.
Sorularla İslamiyet