WISE (Geniş Alan Kızılötesi Tarayıcısı) uzakta ve toz bulutları arasında saklanan milyonlarca süper kütleli karadelikleri ortaya çıkardı. Kızılötesi ışık altında keşfedilen bu karadeliklere “sosisli sandviç” adı veriliyor.
WISE bilim ekibinden Hashima Hasan: “WISE bir yığın saklanan nesneyi ortaya çıkardı. Daha önce Dünya’ya yakın olan asteroitleri, bilinen en soğuk yıldızları bulan WISE şimdide toz perdeleri arkasına saklanan süper kütleli karadelikleri keşfetti” diyor.
WISE çalışmasının bir parçası büyütüldüğünde aday nesneler ortaya çıkıyor. (NASA/JPL-Caltech/UCLA/STScI)
WISE 2011 yılında kızılötesi ışık ile tüm gökyüzünü taradı. Gece gözlüğü gibi karanlığı tarayarak milyonlarca gökyüzü görüntüsü iletti. Bu verileri incelemek ve altından neler çıkacağını görebilmek amacıyla dünyadaki tüm gökbilimcilere arşiv açıldı.
Gökbilimciler son veriler ışığında bu süper kütleli karadeliklerin ve gökadaların birbirlerinin büyümelerine olan etkisini anlamaya çalışıyor. Örneğin Samanyolu’nun merkezindeki Yay A* (Sagittarius A*) olarak adlandırılan 4 milyon güneş kütleli süper kütleli karadelik, yakınındaki maddeyi yutup beslenirken çevresini de ısıtıyor. Bir milyar güneş kütleli karadelikler ise yıldızların biçimlerini bozabilir.
Gökbilimciler WISE yardımıyla 10 milyar ışık yılı uzaklığa kadar ki alanda 2,5 milyondan fazla aktif süper karadeliklerin beslenme şekillerini tanımlamaya çalışıyor. Bunların yaklaşık üçte ikisi toz bulutları içinde saklandığı için daha önce görünür ışık altında görülememişti. Ancak WISE’nin kızılötesi algılayıcıları bu tozu geçen ışımayı görebiliyor.
JPL’in WISE ile Nükleer Tayfölçer Teleskop Dizisi (Nuclear Spectroscopic Telescope Array-NuSTAR) ekibinden Daniel Stern: “Karadelikleri köşeye sıkıştırdık. NuSTAR ile de onların yaydığı yüksek enerjili X-ışınlarını yakalayarak nasıl beslendiklerini anlamaya çalışıyoruz” diyor.
WISE verilerine tipik bir örnek. Sadece daire içine alınmış kısımda 1000 dolayında “sosisli sandviç” bulunuyor. (NASA/JPL-Caltech/UCLA)
Araştırmacılar, iki WISE veri topluluğundan bilinen en parlak gökadaların arasında olduğu ilk veri gurubunu ele aldılar. Şimdiye kadar da bu çalışmaya aday 1000 adayı belirlediler. Bunlar güneşten 100 trilyon kez daha fazla ışık saçıyor olabilir. Buna karşılık tozlu alan içinde olduklarından ancak WISE’nin kızılötesi gözlüğüyle görülebilirler. NASA’nın Spitzer Uzay Teleskopu bu nesneleri izleyerek karadeliklerin beslenirken aynı zamanda gökadadaki gaz ve tozu ayrıştırıp bunları daha sonra yeni yıldızların hammaddesi olarak sunduğunu görmeyi sağladı.
WISE ekibinden Peter Eisenhardt: “Böylesine ender rastlanan yapıların bulunması için WISE tüm gökyüzünü taramak zorunda kaldı. Biz de bu karadeliklerin yıldızların oluşmadan önce oluştuğunu görmüş olduk. Aslında bu tipik bir soruna yol açtı: Yumurta mı tavuktan çıkar, yoksa tavuk mu yumurtadan” diyor.
JPL.Nasa