Boykot, bir kişi, grup veya ülkenin, belirli bir ürün, hizmet, kurum ya da ülkeye karşı ekonomik, sosyal ya da siyasi bir protesto amacıyla mal veya hizmet satın almayı ya da bilinçli olarak reddetmesi anlamına gelir. Bu eylem, hedefleri elde etmek ve karşı üzerinde baskı oluşturmak amacıyla gerçekleştirilir.
Boykotun Toplum Üzerindeki Etkileri
Ekonomik Etkiler: Boykot edilen ürün ya da hizmetin satışı azalabilir ve bu da ilgili şirket ya da sektör üzerinde çok ciddi maddi kayıplara neden olabilir. Eğer boykot yaygınlaşırsa, büyük şirketler veya ülkeler bile ekonomik olarak zorlanabilir. Tarihte bunun bir çok şahidi vardır.
Sosyal Etkiler: Toplumun dikkatini belirli bir konuya çekmek ve toplumsal farkındalığı artırabilir. Geniş insan kitleleri arasında örgütlenmeler sosyal boykotu çok daha geniş kitlelerarasına verebilir. Böylece sosyal boykot bir halk hareketine dönüşebilir.
Politik Etkiler: Boykot, hükümetler veya politik figürler üzerinde baskı yaratabilir. Özellikle uluslararası boykotlar, ülkeler arasında diplomatik gerilimlere yol açabilir ve politik tavır değişikliklerine neden olabilir.
Tüketici Gücünün Göstergesi: Boykotlar, tüketicilerin satın alma gücünü kullanarak, şirketlerin veya hükümetlerin politikalarını değiştirmeye yönelik güçlü bir araçtır. Bu sayede tüketici topluluğu, kendi değerlerini yansıtan daha etik uygulamaları teşvik edebilir.
Toplumsal Bölünme: Boykotlar, toplumsal olarak herkes tarafından destek bulan uygulamalar değildir, çünkü insanların olaylara yaklaşım açıları birbirinden farklıdır. Bu durumda toplum içinde bölünmelere ve tartışmalara neden olabilir. Boykot, topluluklar arasında gerginlik ve çatışmalara da sebep olabilir bu sebeple.
Sonuç olarak boykot, bir protesto biçimi olarak toplumsal ve ekonomik değişimlere yol açabilecek etkili bir araçtır, ancak uzun vadeli sonuçları boykotun niteliğine ve hedeflerine bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
Tarihte boykot örnekleri
Tarihte birçok önemli boykot örneği, toplumsal değişim ve hak mücadeleleriyle ilişkilendirilmiştir. İşte tarihte öne çıkan bazı boykotlar:
1. Montgomery Otobüs Boykotu (1955-1956)
Neden: Amerika Birleşik Devletleri'nde ırk ayrımcılığına karşı başlatıldı.
Olay: Alabama eyaletinin Montgomery şehrinde, Rosa Parks adlı bir Afro-Amerikalı kadının otobüste beyaz birine yer vermeyi reddetmesi ve tutuklanmasının ardından başladı. Martin Luther King Jr.'ın liderliğinde, Afro-Amerikan topluluğu otobüsleri 381 gün boyunca kullanmayı bıraktı.
Sonuç: ABD Yüksek Mahkemesi, otobüslerdeki ırk ayrımcılığını anayasaya aykırı bularak yasakladı.
2. Hint Tuz Yürüyüşü ve İngiliz Mallarının Boykotu (1930)
Neden: Hindistan'ın İngiliz sömürge yönetimine karşı bağımsızlık mücadelesi.
Olay: Mahatma Gandhi, İngilizlerin tuz üretimi üzerindeki tekeline karşı çıkmak için Tuz Yürüyüşü’nü düzenledi. Bu eylemin bir parçası olarak, Hindistan'da İngiliz ürünleri boykot edildi, özellikle tuz ve tekstil.
Sonuç: Eylem, Hindistan’ın bağımsızlık mücadelesinde büyük bir adım olarak kabul edildi ve İngiliz yönetimine karşı halk desteği güçlendi.
3. Güney Afrika Apartheid Boykotu (1970'ler-1980'ler)
Neden: Güney Afrika'daki apartheid rejimine karşı bir protesto.
Olay: Dünyanın dört bir yanındaki ülkeler ve bireyler, apartheid rejimine karşı Güney Afrika'ya karşı ekonomik ve kültürel boykot başlattı. Güney Afrika'dan ürün alımı durduruldu, spor ve kültürel etkinliklere katılım boykot edildi.
Sonuç: Uluslararası baskı, apartheid rejiminin sona erdirilmesine ve Nelson Mandela'nın serbest bırakılmasına katkıda bulundu.
4. Boston Çay Partisi (1773)
Neden: İngiltere'nin Amerikan kolonilerine dayattığı yüksek vergilere karşı bir protesto.
Olay: Amerikan kolonileri, İngiliz mallarına ve özellikle çaya yönelik bir boykot başlattı. Bu protestoların en önemlisi, Boston'daki Çay Partisi'ydi; burada kolonistler İngiltere’den gelen çayı denize döktü.
Sonuç: Olay, Amerikan Devrimi'nin başlangıcına ve Amerika Birleşik Devletleri'nin bağımsızlık mücadelesine zemin hazırladı.
5. Boykot Hareketi: BDS (Boycott, Divestment, Sanctions)
Neden: Filistinlilerin, İsrail’in işgal politikalarına karşı başlattığı bir boykot.
Olay: 2005 yılında başlatılan BDS hareketi, İsrail devletine karşı boykot çağrısı yaparak, Filistin halkının haklarını savunmayı amaçlıyor. Hareket, İsrail mallarının boykot edilmesi ve uluslararası desteğin çekilmesi için çağrılar yapıyor.
Sonuç: Hareket, dünyada geniş yankı uyandırdı ve bazı ülkelerde hükümetler ve sivil toplum örgütleri bu çağrılara katıldı.
6. Türk Mallarına Yunanistan ve Ermenistan Boykotları
Neden: Yunanistan ve Ermenistan'daki bazı gruplar, Türkiye’nin politikalarını protesto etmek için boykotlar düzenledi.
Olay: Zaman zaman Türkiye ile diplomatik gerilimlerin yaşandığı dönemlerde, bu ülkelerdeki bazı gruplar Türk mallarını boykot etme çağrısında bulundu.
Sonuç: Bu tür boykotlar genellikle sınırlı etkiye sahip oldu ancak toplumlarda karşılıklı gerginliklere yol açtı.
Bu boykotlar, toplumsal ve politik değişim için kullanılan etkili yöntemler arasında yer alır ve birçoğu tarihin akışını değiştiren önemli olaylara dönüşmüştür.
"Evet, bir millet cehâletle hukukunu bilmezse, ehl-i hamiyeti dahi müstebid eder." [1]
Türkiye'de boykot örnekleri
Türkiye'de boykotlar, genellikle ekonomik, siyasi veya diplomatik krizler, sosyal adalet ya da dini hassasiyetlerle bağlantılı olarak gerçekleşmiştir. İşte Türkiye'de öne çıkan bazı boykot örnekleri:
1. Düyun-u Umumiye Boykotu (1908)
Neden: Osmanlı İmparatorluğu'nun Düyun-u Umumiye borçları ve yabancı sermayenin Osmanlı ekonomisi üzerindeki baskısı.
Olay: Meşrutiyetin ilanından sonra Osmanlı aydınları ve halk, yabancı sermaye karşısında ulusal ekonomiyi desteklemek amacıyla Fransız ve Avusturya mallarını boykot etti.
Sonuç: Boykotun etkisi sınırlı oldu, ancak o dönemdeki anti-emperyalist duyguların bir yansımasıydı.
2. Fransız Mallarının Boykotu (1920)
Neden: Fransızların, Birinci Dünya Savaşı sonrası Osmanlı topraklarına yönelik işgalleri ve Sevr Antlaşması'ndaki rolü.
Olay: Kurtuluş Savaşı döneminde Türkiye, işgalci güçlerden biri olan Fransa'nın mallarına yönelik bir boykot başlattı. Halk Fransız ürünlerini satın almayarak tepki gösterdi.
Sonuç: Boykot, Milli Mücadele’nin bir parçası olarak halkın direnişini simgeledi ve bağımsızlık bilincini artırdı.
3. ABD Ürünlerine Boykot (1964 ve 1974)
Neden: 1964'te ABD Başkanı Johnson’ın Türkiye'yi Kıbrıs meselesinde tehdit eden mektubu ve 1974'te Kıbrıs Barış Harekâtı sonrası ABD'nin Türkiye'ye uyguladığı ambargo.
Olay: 1964 Johnson Mektubu sonrası, Türkiye'de ABD mallarına karşı tepkiler oluştu. Daha sonra 1974'te Kıbrıs Barış Harekâtı nedeniyle ABD'nin Türkiye'ye silah ambargosu uygulaması üzerine, halk ve çeşitli gruplar ABD ürünlerini boykot etti.
Sonuç: Türkiye'deki Amerikan üsleri geçici olarak kapatıldı ve ABD-Türkiye ilişkilerinde gerilim yaşandı.
4. İtalyan Mallarının Boykotu (1998)
Neden: İtalya'nın, PKK lideri Abdullah Öcalan'ı yakaladıktan sonra Türkiye'ye iade etmeyi reddetmesi.
Olay: Türkiye’de birçok kesim, İtalyan hükümetinin bu kararına tepki olarak İtalyan mallarını boykot etmeye çağrıda bulundu. İtalyan tekstil, gıda ve otomobil markalarına yönelik protestolar yapıldı.
Sonuç: Boykot, İtalya’nın Türkiye ile diplomatik ilişkilerine zarar verdi, ancak kısa vadeli oldu.
5. Danimarka Ürünleri Boykotu (2006)
Neden: Danimarka'da bir gazetenin Hz. Muhammed'e (asv) hakaret içeren karikatürler yayınlaması.
Olay: Bu olay, İslam dünyasında büyük bir tepkiyle karşılandı ve Türkiye de dahil olmak üzere birçok Müslüman ülkede Danimarka mallarına boykot çağrısı yapıldı. Özellikle Danimarka'nın ünlü süt ürünleri markası olan Arla Foods’a karşı protestolar düzenlendi.
Sonuç: Boykotun ekonomik etkileri kısa süreli oldu, ancak toplumsal hassasiyet açısından büyük yankı uyandırdı. Bu tarz hareketlere meyilli olan dergi ve gazetelere bir ihtar çekilmiş oldu.
6. İsrail Ürünlerine Boykot (2009 ve 2010 ve 2024)
Neden: İsrail'in Gazze'ye düzenlediği askeri operasyonlar ve 2010'daki Mavi Marmara olayı.
Olay: Kendilerine kucak açan ve topraklarında misafir olarak kabul eden Yahudilerin, Filistin topraklarında düzenlediği operasyonlar, gasplar, cinayetler ve Mavi Marmara gemisine yapılan saldırı sonrası, Türkiye'deki birçok sivil toplum örgütü ve birey İsrail ürünlerine boykot çağrısında bulundu. Özellikle tarım ve gıda ürünleri hedef alındı. Bunun yanı sıra boykot genişletilerek İsrail'e ve Amerika'ya destek veren tüm firmalara yönelik bir hal aldı ve boykot şu anda da devam etmektedir.
Sonuç: Boykot, İsrail ile Türkiye arasındaki diplomatik gerginliği derinleştirdi. Boykotun genişletilmesi ekonomik olarak İsrail'i destekleyen firmalara ciddi manada zarar verdi firmalar boykot'un etkisini minimize edebilmek için çeşitli kampanyalar yürüttü. Bir alana bir bedava veya bir ürün alana başka bir ürün bedava şeklinde boykotun etkisini kırmaya çalıştılar ve hala boykot Türkiye'de her geçen gün artarak devam etmektedir. Türk halkı boykot'a destek veren firmaları destekleyerek firmaların büyümesine; boykotu kırmaya çalışan firmalardan desteklerini çekerek firmaların ekonomik olarak zarar görmesine ve çökmesine sebep olmuştur. Firma her ne kadar yerli olmuş olsa da boykot'a destek veriyorsa Türk halkı tepkisini göstererek bu firmanın elinden tutmamıştır.
7. ABD Ürünlerine Boykot (2018)
Neden: Rahip Andrew Brunson krizi sırasında Türkiye ve ABD arasındaki gerilim ve ABD'nin Türkiye'ye uyguladığı yaptırımlar.
Olay: Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ABD’nin ekonomik yaptırımlarına karşılık olarak, halkı Amerikan mallarını boykot etmeye çağırdı. Özellikle ABD menşeli elektronik ürünlerin, özellikle de iPhone’un boykot edilmesi istendi.
Sonuç: Halk arasında kısa süreli bir tepki oluştu, ancak boykotun uzun vadeli ekonomik etkisi sınırlı kaldı. Bu olaydan sonra ülkemizde dolar ateşi yanarak dolar kuru üst seviyelere çıkmaya başlandı yani ülkemize bir nevi ekonomik saldırının fitili ateşlenmiş oldu.
Bu boykotlar, Türkiye'deki toplumsal hareketlerin, ulusal çıkarların ve halkın ekonomik ve siyasi hassasiyetlerinin bir yansıması olarak tarih boyunca farklı zamanlarda öne çıkmıştır. Boykot bir tercih meselesidir bu sebeple insanların bakış açıları aynı olursa olaylara yaklaşım tarzları nispetinde insanlar bir halk hareketi olan boykoto destek verecektir. Normal şartlarda alışveriş yapmamış olduğum bir yere sadece boykot'a destek verdiği için gidip alışveriş yaptığım çok defa oluyor. Bu benim şahsi hayatımda böyle olduğu gibi toplumda benim gibi düşünen insanlarda da bunu aynı şekilde görmekteyim.
Bazen de boykotu başlatan kimseler rakip elemek için boykot reaksiyonlu başlatabilir mesela Bir gıda sektöründeki firma kendisi boykot hedefinde olan listelerde yer almakta bu etkiyi kırmak için yerli ve milli olan başka bir firmayı karalayarak insanların önüne atarak kendini hedef olarak küçültmeye çalışabilir. Şu anda Türkiye'de gündeminde olduğu gibi. Köfteci Yusuf meselesi de bunun gibi aynen. McDonald's burger king gibi boykot listemizdeki firmalar bu taktiği uyguladılar.
Boykot hedef listemizde olan Burger king, coca-cola, Starbucks gibi birkaç marka kendi ismini değiştirerek boykotu delmeyi hededlemekteler. Sanki ürünleri boykot listesinde değilmiş, yerli milli bir ürün veya firmaymış algısını oluşturabilmek için çeşitli reklamlara gittiler; fakat reklamlarda kullanmış olduğu argümanlar jargonlar ve aktörler kendi mahallelerinden olduğu için bu da çok fazla etkili olmadı tabii ki.
Türk milleti emperyalist sömürgecilere hizmet eden bu firmaları a'dan z'ye hepsinin boykot ederek karalisteye alarak sosyal bir direniş göstermektedir. Bu tavır da taktird şayandïr. Bu sadece Türkiye'de değil birçok Avrupa ülkesinde daha doğrusu duyarlılık hisseden farkındalığı uyanmış olan tüm insanlarda böyledir. Boykot bilinci gelişmiş ve farkındalığı artan insanlar yaşananlara tepkisiz kalmıyor. Avrupa'da üniversitelerde boykot ve tepki gösterildi üst düzeyde.
Bir senedir çok net bir şekilde devam etmekte olan ve artık mızlığın çuvala sığmadığı Filistin'de dünyanın gözü önünde bir millet katlediliyor soykırıma uğruyor asimile ediliyor. Artık çevre ülkelere de sirayet ederek katliamın yüz ölçümü genişletiliyor. Filistin'de yaşananlar bir asırdır devam ediyor sadece bir senelik bir mesele değil bu. Bir sene artık insanlığın yeter dediği bir zaman dilimidir.
Bediüzzaman Said Nursi'nin Boykotu
Bediüzzaman'ın hayatına bakıldığı zaman, daima hayatında küfürü, abesle iştigali, günahı, menfi hareket etmeyi boykot etmiş bir insan görüyoruz. Dünyada boykot tarihine bakıldığı zaman birçok isim dikkat çekebilir şüpheski bunlardan bir tanesi de Bediüzzaman Said Nursi'dir
"Bediüzzaman’a zurafâdan [zarif insanlardan] biri, bir gün, irfanıyla mütenasip bir esvap [ilmine layık bir giysi] giymesi lüzumundan bahseder. Müşarünileyh de: “Siz Avusturya’ya güya boykot yapıyorsunuz; hem onun gönderdiği kalpakları giyiyorsunuz. Ben ise bütün Avrupa’ya boykot yapıyorum. Onun için yalnız memleketimin maddi ve manevi mamulâtını giyiyorum”[2] buyurmuştur.
Bediüzzaman'ı klasik bir hoca bir mütefekkir olarak düşünmek Bediüzzaman'ı hak ettiği yere koyamamanın veya tam manasıyla anlayamamanın en kibar ifadesidir. Mücadelesini Fikri yapısını tamamıyla eserlerine ilmek ilmek işlemiştir. Anlayabilmenin yolu eserleri ile ciddi manada ön yargısız olara, dayatmalardan uzak bir şekilde meşgul olmaktan geçmektedir.
Kahrolsun İsrail ve işbirlikçileri..
Selam ve selamet Hüdâ'ya tabi olanlara olsun.
[1] Asar-ı Bediiyye (299)
[2] Tarihçe-i Hayat (64)