Soru:
(Ebu Amir ya da Ebu Malik el-Eş'ari (Radiyallahu Anhuma) şöyle dedi: Allah'a yemin olsun ki, Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu: “Ümmetimden birtakım kavimler gelecek; zinayı, ipeği, içkiyi ve çalgı aletlerini helal sayacaklar!”
Araştırdığımda Sahi̇h Buhari̇'de Peygamberimizin müzik ile ilgili̇ bir hadisini̇ buldum, Peygamber Efendimiz dedi̇ ki, “Ümmetimden bazı insanlar müzik aletlerini̇ helal sayacak.” (Sahih Buhari 5590)
Bu müzik haram mı demek? Müziğin tamamen haram mı yoksa hem helal hem de haram mı olduğuna dair kesin bir cevap var mı? Birisiyle İslam'da müzik konusunu tartışırken, onu İmam Gazali'ye yönlendirdim çünkü o müziği helal haram ve mekruh olarak üçe ayırmıştı, ama sonra bana "İmam Gazali benim için Peygamberden daha mı önemli veya daha mı yüksek?" dedi. Sonra bana bu hadisi söyledi ve kafam karıştı.
Cevap:
Öncelikle ifade edelim ki, Alimler, bir konu ile ilgili bütün ayetleri ve hadisleri görerek bir sonuç (hüküm) çıkarırlar. Musiki hakkında da onun kısmen helal olduğuna dair rivayetler vardır.
İmam Gazali İhya isimli eserinde bu konuyu bir küçük kitap olacak genişlikte incelemiş ve harama alet edilmeyen musikinin mübah olduğu sonucuna varmıştır.
- Bir aletin nerede, hangi maksatla kullanıldığına göre karar verilir. Örneğin bıçak, ateş, silah gibi aletler ne ise, müzik, telefon, bilgisayar, internet gibi aletler de aynıdır. Bıçağı helal bir işte kullanmak helal bir kişiye zarar vermede kullanırsak günah olduğu gibi, bir müzik aletini helalde kullanmak ile haramda kullanmak aynıdır.
Demek ki, esas olan aletin kendisi değil, o aletin nerede ve nasıl kullanıldığıdır.
Ancak, bir alet toplum tarafından sadece günah işlerde kullanılıyorsa, elbette bu aleti kullanmak günahtır denilir.
Hadiste geçen konu, haram olan bir şeyin helal kabul edilmesidir, Nitekim “zinayı, ipeği, içkiyi ve çalgı aletlerini helal sayacaklar.” ifadesi de bunu göstermektedir.
Buna göre, hadis-i şerifte, müzik aletinin haramda kullanılmasının normal karşılanacak bir zamanın geleceği haber veriliyor. Nitekim zamanımızda zinayı, erkeğin ipek giymesini, içkiyi normal görenler olduğu gibi, çalgı aletlerini birçok günaha alet edenler de oluyor. İşte hadis-i şerifte bu toplumsal hatalara ve büyük günahlara dikkat çekilmekte ve bunlardan sakınmaları emredilmektedir.
- İslami hükümlerin önemli bir kısmı, farklı rivayetlerden dolayı âlimlerin farklı yorumlarına neden olmuştur.
Sağlık ve benzeri bilimsel konularda, bilim adamlarının farklı telakkileri ve farklı yorumlarından kaynaklanan farklı verileri söz konusu olduğu gibi, çok geniş bir sahaya sahip olan dinin hükümleri konusunda da farklı telakkilerin, farklı yorumların bulunması çok tabiidir.
Ayrı ayrı mezheplerin varlığı bu gerçeğin açık bir delilidir.
Bu konuda Bediüzzaman Hazretlerinin şu ifadeleri de bize ışık tutmaktadır:
“Mezahibin (mezheplerin) ihtilafı ise: Sahib-i şeriatın gösterdiği nazarî düsturların tarz-ı tefehhümünden (kendi anlayışlarından) ileri gelmiştir. 'Zaruriyat-ı Diniye' denilen ve kabil-i tevil olmayan ve 'Muhkemat' denilen düsturları ise, hiçbir cihette kabil-i tebdil değildir ve medar-ı içtihad olamaz...” (Mektubat, s. 435-436)
Bu sebeple bir tek ayete, bir tek hadise bakarak hüküm çıkarmak çok yanlıştır. âlimlerin büyük çoğunluğunun oluşturduğu ittifak ve icma edille-i şeriyyedendir.
Demek ki bu tür farklı rivayetler, farklı yorumlar, farklı algılamaların bulunduğu konularda bize düşen âlimlerin çoğunun tercih ettiği görüşü bulmaktır.
- Mesela meşhur olan bir hadis rivayetine göre, Hz. Aişe’nin evinde iki cariye şarkı söylerken Hz. Ebu Bekir de oraya uğrar ve “Hz. Peygamberin (asm) evinde de mi şeytanın mizmarlarını (ıslıklarını, güzel ve yüksek sesli teganni aletlerini) kullanıyorsunuz?” diye onlara çıkışır. Orada bulunan Hz. Peygamber (asm) ise: “Ya Eba Bekir! Her toplumun bir bayramı var, bizimde bayramımız bugündür.” diyerek konuyu aydınlatır. (bk. Buhari, h. no: 952)
Buhari'de geçen bu hadis rivayeti, müzik aletinin helalde kullanılmasının sakıncası olmadığının açık delilidir. Şu hâlde, müzk aletinin haram olmasıyla ilgili hadis-i şerifi, alet olarak değil, haramda kullanmak ve harama alet etmek olarak anlamak uygun olacaktır.
- Eskiden beri âlimler bu konuda farklı görüşler ortaya koymuşlar.
Soruda geçen Buhari’deki hadis rivayetini de esas alarak çalgıların hepsinin veya çoğunun günah olduğunu söyleyen âlimler vardır. Sultanu'l-ulema unvanıyla meşhur olan İz b. Abdusselam’a göre de dört mezhebin meşhur görüşlerine göre bunlar günahtır. Fakat bu günah, büyük değil küçük günahlardandır. (bk. V. Zuhaylî, el-Fıkhu’l-İslami, 9/6622).
Buna mukabil, sahabe, tabiin, müçtehit imamlardan ve âlimlerden bir grup da bunları mübah görmüşler. Bunlardan biri de İmam Gazali’dir.
İmam Gazali’ye göre, müzik dinlemek, müzik çalgılarını dinlemek caizdir. Hem Nass hem kıyas bunların caiz olduğuna delalet eder, ancak şeriatte açıkça haram kılındığı belli olan bazı çalgılar bunun dışındadır. (bk. İhyau’l-Ulum, 2/272, V. Zuyayli, a.g.y)
“Bu sırra binaendir ki, şeriatça bazı savtlar helal, bazıları da haram kılınmıştır. Evet, ulvi hüzünleri, Rabbanî aşkları îras eden sesler, helaldir. Yetimane hüzünleri, nefsanî şehevatı tahrik eden sesler, haramdır. Şeriatın tayin etmediği kısım ise, senin ruhuna, vicdanına yaptığı tesire göre hüküm alır.” (Nursi, İşaratü’l-i’caz, s. 70)
Sorularla İslamiyet