Atalarımız mübarek Ramazanı ramazaniye şiirleri ile karşılarlar, ramazandaki muhtelif ahvali anlatırlarmış. Hiçbir şeye kayıtsız kalmayan üdeba bu gufran ayını da anlatmışlardır. Sabit’in Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa’ya yazdığı “Ramazaniye”nin nesip kısmını aşağıya alıyoruz.
Yevm-i şek niyetiyle şire sıkarken yaran
Sıkboğaz edip basıp sahne-i şehr-i ramazan
Dostlar ramazanı bekleyenler ramazanda kullanmak için şire tatlı şeyler hazırlarken, birden ramazan ansızın geldi. Başka manalarda da izah edilebilir, ben bunu tercih ettim.
Çilleye vesvesesiz girdi kapandı zahid
Habs olur ta ramazan ahir olunca şeytan
Zahidler günahtan kaçanlar, zühd sahibi kişiler Ramazan boyunca manen terakki için çileye girdiler, şeytan da ramazanın sonuna kadar hapsedildi.
Dehen ü destini meyhare yudu sahbanın
Kuze-yi badeyi ibrik-ı vuzu etti heman
İçki içenler ellerini ve ağızlarını yıkadılar içki içmeyi ertelediler,
İçki testisini abdest ibriği haline getirdiler.
Döndü bahtı gibi levni yine ayyaşların
Şimdi tevhide giren şeyhlerindir devran
İçki iptilası olanların bahtı da yüzlerinin rengi de döndü, nuranileştiler.
Zaman, devir şimdi” lailahe illallah “için dergaha giren dervişlerin oldu.
Yıldızı düştü siyeh kare-i minanuşun
Sanma kandil uçurur kayyum-ı seyyare feşan
İçki içilen siyah kareli kadehin yıldızı düştü, bahtı karardı
Yıldızları seyyareleri gezeğenleri semada etrafa dağıtarak yöneten Kayyum’u
Kandil uçuruyor sanma. Caminin kayyumu bakıcısı da mumları caminin muhtelif köşesine dağıtabilir, yoksa kandil uçurmaz
Alınır mı ramazan sofilerinden Mushaf
Rahlenin nevbetini beklemeyince insan
O kadar çok Kur’an Mushaf okuyan vardır ki herkese camiide rahle düşmez, insanlar nevbetle bekleyerek rahlelere kavuşabilirler
Etti mahiyye berat-ı hasenatı tezhib
Sığanıp girdi zerefşanlığa kandilciyan
Mahyaları hazırlayanlar onları süslediler
Kandilleri süsleyenler hazırladılar kendilerini o mahyaları altın ile süslemeye
Ramazan nasıl farklı meşguliyetler ortaya çıkarmış, anonim bir hadise olmuş, o zamanlar.
Kubbe kandilleri daire-i halkari
Zu-i kaşane-i taata zerendude tavan
Kubbelerde kandiller altın süslemeleri ile daire haline getirilmiş
Tavanı altın süslemeli sıvalı itaat sarayına çevrildi camiinin
Oldu her cami-i zibende birer hırmen-i nur
Silme mikyali kanadil zücac-ı Rahşan
Camiler naz ile yürüyen nurlu güzelliklere güzellere döndüler
Kandil camları ağzına kadar parlak süsleme camları ile doldu
Kalbi mümin gibi mecsid müteselli mamur
Dil-i fasık gibi meyhane harab-ı viran
Müminin kalbi gibi mecsidler camiler tatmin olmuş teselli olmuş, imar edilmiş, düzenli
Günaha alışmış olan fasıkların gönlü ise meyhane gibi viran ve harap
Donanıp al akideyle şeker tablaları
Etti her kuşe-i İstanbul’u suk-ı mercan
Şeker dağıtan tablalar kırmızı akidelerle doldu
İstanbulun köşeleri kırmızı mercan çarşısına pazarına döndü
Can verir rahat-ı hulkume esir-i helva
Gelse efsürdegi-i savm ile hulkuma can
Helva ağızlara ve zevk esareti verir
Orucun tesiri ile cansızlaşmış boğaza helva can verir
Biri rindin mütevezzada komuş helvasın
Şah-ı misvake bedel eyledi idhal-i dehan
Bir rind, dünya işlerini hor gören kimse helvasını almış, elinde dişlerini temizlemek için büyük bir misvak var sa da onu boğazına göndermiş.
Elde işkenbe fener arkada zenbil-i sahur
Gece faslında şikem harelerinden seyran
Elde işkembe ve fener, arkasında sahur gıdalarının sepeti, gece vaktinde midelerini doyuranlar seyran eder, gezerler.
Vakti imsakdeki micmere-i anberden
Hoştur alüfteye iftardaki bir lule duhan
İmsak vaktinde güzel kokular tütsü kabından çıkar, tütün içmeye alışmışlar iftar vaktinde bir sigara ağızlığına ağızlarını dayamaktan hoşlanırlar.
Kadeh-i rıtl-ı giran mertebesi keyf verir
Kahve aşama ağır kahve ile bir fincan
Ağzına kadar ağır kahve dolmuş bir fincan kadehi kahveden keyf alanlara büyük zevk verir
Her makam üstüne iftarda tercih olunur
Nağme-i nerm ile aheng-i dügah-ı dendan
İftar vaktinde ince bir nağme ile musiki sesi ile düğah makamındaki bir şarkı herşeye tercih edilir
Bu da bu şehr-i azimin berekatındandır
Fukarasında da araste han-ı elvan
Bu şehrin bu ramazan ayının veya bu İstanbul şehrinin bereketindendir ki fakirlerin bile sofralarında renk renk süslenmiş yemekler bulunur.
Matbah-ı ruzeyi miftah-ı akideyle açar
Feth-i ruziye bakan ağzı mühürlü rindan
Ağzı mühürlü ahiret adamları dünyayı boşvermişler orucun açılmasını bekler, ve oruçlarını akide anahtarı ile açarlar.
Bu kadar şevket-i islamı görüp şem-i künişt
Etmede mescide iman getirip ref-i bütan
İslamın böyle haşmet ve heybetini gören Yahudiler, putlarını kaldırıp mescide varıp iman getirirler.
Her menar oldu birer şatır-ı zerrin kemer
Sadr-ı azamla olan taki teravihe revan
Bütün yollar altın kemerli neşeli yürüyen insanlarla doldu, ta ki Sadrazamla revavih namazını kılsınlar
Kubbe-i kıblenişinan –ı Muhammed Paşa
Leyle tül kadri kerem iyd-i sabah-ı ramazan
Muhammed Paşa’nın camisinde oturanlar, Kadir gecesine varsınlar ve bayram sabahına ulaşsınlar
Bir romancı gibi Ramazanda olan olayları, insan tiplerini, ramazan neşesini, dini havayı ne kadar samimi ve içten bir şekilde anlatır.