Radikal'de Eyüp Can dünkü yazısında bir “tanığın” ifadesiyle Dersim dramını yansıtıyor.
Yazının bütünündeki özü korumaya özen göstererek satırlarını -bazılarını atlayarak- sunuyorum:
“Olay gerçekten, iddia edildiği anlamda bir ‘isyan’ mıydı ve Seyit Rıza da bir ‘şaki’ yani eşkıya mıydı?”
Geçen ay Ezgi Başaran’a verdiği söyleşide “Biz dindarlar Kürtlerin ıstırabını hissetmedik” dediği için hem PKK hem de İslami camia tarafından eleştirilmişti.
Ama o geri adım atmadı.
Radikal’e “Biz dindarların Kürt Sorunu ile sınavı sürüyor” başlıklı bir yazı daha gönderdi.
Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Başkan Yardımcısı Cemal Uşşak, rotahaber’de bu kez Dersim tartışmalarına ilişkin hayli ilginç bir tanıklık yazısı kaleme almış.
Dersim’de yaşanan korkunç katliamları onca bilgi ve belgeden sonra hâlâ “isyan” diyerek meşrulaştırmaya çalışanlar var.
Oysa Uşşak “Emir tek kelime idi: İmha” diyor.
Neden mi?
* * *
Buyurun bu kez de “öteki mahallenin” vicdanlı kalemi Cemal Uşşak’tan okuyun:
CHP sözcülerinin, Dersim katliamı karşısında yarım ağız söyledikleri, “Orada bir isyan vardı. Ordu isyanı bastırmak için harekât yaptı. Ancak bu arada bazı aşırılıklar olmuş olabilir. Ayrıca Seyit Rıza da ‘şekavetten’ dolayı idam edildi” sözüne karşı benim de bir tanığın beyanları üzerinden söyleyeceklerim var.
Bediüzzaman Said Nursi’nin yakın talebesi, Albay Hulusi Bey (o dönemde binbaşı) hatıralarında şöyle diyor: “1938’de bizi Dersim isyanını önlemeye ve bastırmaya memur etmişlerdi. İsyan dedikleri şey de; bazı dağ köyleri o yıl vergi verememişti. Bize verilen emir tek kelime idi: İMHA. Canlı bir şey bırakmayınız; genç, ihtiyar; çocuk, kadın vs.”
Ellerini öpmekle bahtiyar olduğum, doğruluk timsali olan Albay Hulusi Yahyagil, sıradan birisi değildir ve tanıklığı çok önemlidir. İki bakımdan...
Birincisi, bölgede görev yapması; aslen Elazığlı olup, bölgenin hususiyetlerini iyi bilmesi. İkincisi, Said Nursi’nin en yakın talebesi oluşu.
Sözlerinin ağırlığını ona göre tartmak gerekiyor. İsnat edilen suç neymiş?
Vergi verememek. Haydi, başka kaynaklarda yer aldığına göre, çocuklarını askere gönderememeyi de buna ekleyelim.
Verilen ceza ise tek kelime ile imha.
Üstelik çoluk çocuk, genç, ihtiyar canlı hiçbir şey bırakmamacasına.
Bunun adı, kesinlikle “eşkıyalığı önleme” olamaz, bu doğrudan doğruya bir katliamdır.
Ucu nereye dayanırsa dayansın, emir ve talimatı kim vermiş olursa olsun, işin vahametini ortadan kaldırmaz.
Öyle sanıyorum ki, o yıllarda ülkenin başka yerlerinde de, “vergi verememe” veya “askere evladını gönderememe” durumları vardı.
Verilen cevap ise asla kitlesel değil, suçun muhatapları ile sınırlı idi.
Yani asker kaçakları takip edilip bulunur; askere alınır; vergi cezaları ise gecikme zammıyla birlikte tahsil edilir; bu da yapılamıyorsa, borçlu vatandaş yol inşaatlarında çalıştırılırdı.
Ancak söz konusu Dersim olunca, bir kitlesel imhadan bahsedebiliyorsak, bunun adı asla “şekavetle mücadele” değil, dönem yöneticilerinin ifadesiyle te’dip’tir.
Bu arada Hulusi Yahyagil aldığı bu emir ve talimattan dolayı çok mustariptir. Elinin kana bulaşma ihtimali bile kendisini perişan etmiştir.
Ancak, yönetimindeki piyade birliğinin bölgeden çekilmesi ve yerini topçu birliklerinin alması sayesinde elini kana bulamamıştır.
DERSİM’İN ŞİFRESİ
Vicdanı olan hiç kimse Dersim’de olanları içine sindiremez.
Hâlâ sızlayan derin yaradır.
Cemal Uşşak’ın, “Said-i Nursi’nin yakın talebesi” referansıyla güvenirliğini ifade ettiği Albay Hulusi Bey’in anlattıkları ve özellikle “imha emri gelmişti” iddiası “dehşet” veriyor.
Ancak...
Aydınlanması gereken önemli bir soru işareti cevapsız.
Yazıyı okuduktan sonra şöyle düşündüm:
Dersim’de isyan yokmuş. Sadece birkaç dağ köyünden vergi alınamamış. Bazı köylerde askere de gidilmiyormuş. Bunun üzerine Ankara’dan İMHA emri gelmiş. Genç, ihtiyar, kadın, çocuk ayırmadan İMHA. Oysa... O tarihte Türkiye’nin başka bazı yerlerinde de hiç kuşkusuz vergi veremeyenler, askere gitmeyenler varmış ama onların şahıslarına hukuki takip yapılmış, aynı durumdaki Dersim’e ise İMHA...
Peki...
Aradaki bu fark neden?
Dersim’de her şey yolunda idiyse, birkaç dağ köylüsünden vergi alınamadı, askere gitmeyenler oldu diye Ankara neden İMHA emri verir?
İMHA emri tutunuz ki bir gerçek ama neden Dersim?
Cumhuriyet’in ve kurucularının Dersim’den bir kuyruk acısı da yok.
Tam tersine Atatürk’ün Dersim’e gönül yakınlığı vardı.
Elazığ Valisi Galip Bey, Dersim’in güçlü isimlerinden Haydar Ağa’yı “Atatürk’ü öldürmesi için para vermişti. Haydar Ağa Atatürk’ün otomobilinin önünü keserek bu parayı milli mücadelede kullanması için sunmuştu. Atatürk de Haydar Ağa’nın kardeşi Diyap Ağa’yı Dersim milletvekili yapmıştı. Onu yanında bulundururdu. Yani Dersim’e özerk bir olumsuz algılaması olamaz.”
O halde soru hâlâ cevapsız:
“Neden...”
Milliyet