Şeytan dünyanın kötülükleri idare eden aktörüdür. Nasıl bir kumaştan yaratılmışsa bir ordu ile çalışır, her yerde karıştırır, her zamanda her yerde vardır, insanların iradelerini kullanmalarını sağlar iyiye ve kötüye. Şeytan üzerine batıda bir edebiyat oluşmuştur. Goethe’nin Faust’unda ana karakter şeytandır. Edebiyatta demonik edebiyat şeytanın tesir yüzdelerine göre oluşmuş bir edebiyattır. Her işin içinde meleki oran ile şeytanı oran belli bir anlayışa göre birleşirler.
Şeytan konusunda Hikmet ül istiaze lemasında Bediüzzaman aklın ölçüsü ile şeytanı anlatır, ona karşı savunmaları anlatır. Bismillah dinin kapısı orada bile şeytana dönük bir ifade vardır. Onun fonksiyonu tartışılmıştır. Bir veli onun karşı çıkma cesaretini över. Hikemi bir muhalefettir. Abdulkadir Geylani şeytanı görür ve aşağılar, şeytan ona bakar mütebessim ve çaresiz gider. Şeytan evren sinemasının kötü adamıdır onsuz olmaz. Evreni onsuz düşünmek herşeyi yıkar. Yaratılışı ve görev anlayışı Allah’ın tasarım ve azametine delildir.
Kur’an ‘da bir bozguncu tipi vardır, bu inananlar ile şeytan arasında gider gelir. İnananlara başka şeytana başkı tutum sergiler. ; Bunlar iman edenlerle karşılaştıkları vakit” biz de müminiz “ derler. Fakat şeytanları ile başbaşa kaldıklarında da “Emin olun biz sizlerle beraberiz, biz onlarla alay ediyoruz “ derler. (2-14)
Allah sürekli şeytana karşı insanları uyarır. ; Ey insanlar yeryüzünde olan bütün nimetlerimden helal hoş olmak şartı ile yiyiniz. Fakat şeytanın peşinden gitmeyiniz, çünkü o sizin besbelli düşmanınızdır. 2/168
Şeytan’ın aktif bir rolü vardır, tek boyutlu değildir, nereye nasıl nüfuz edeceğini bilir. Gösteriş için savaşanlara takındığı tavrı Allah anlatır. ; Hani şeytan onlara yaptıkları işi güzel gösterip şöyle demişti” Bugün insanlardan size galip gelecek kimse yoktur. Ben de yanınızdayım “ fakat iki ordu birbirini görecek hale gelip karşılaşınca gerisin geri dönüverdi ve “ Ben dedi sizden uzağım, ben sizin göremediğiniz şeyleri görüyorum, ben Allah’tan korkarım, öyle ya Allah’ın azabı çok şiddetlidir. 8/48
Allah göğü insanlar için güzelleştirmiş ve şeytanlardan korumuştur. ; Gerçekten biz gökte burçlar yarattık ve onları seyredenler için yıldızlarla süsledik. Hem onu kovulmuş her şeytandan koruduk. 15/18
Allah Kur’an okuyanları şeytandan sakınmaya çağırır. ; imdi Kur’an okuyacağın zaman o kovulmuş şeytandan Allah’a sığın. 16/98 Kim şeytanın adımlarına ayak uydurursa o şeytan ona edepsizliği ve kötülüğü emreder24/21
Kur’an’ın şeytanla bir alakası olmadığı konusunda Allah tahşidat yapar. ; Kur’an’ı asla şeytanlar indirmiş değildir. Bu onların yapacağı iş değildir. Hem isteseler de buna güçleri yetmez!Çünkü onlar vahyi işitmekten kesinlikle men edilmişlerdir. 26/210-212
Şeytanlar kötülere indirilmişlerdir. ; Şeytanlardan bahsediyorlar, şeytanların asıl kime indirildiğini bildireyim mi ?Onlar yalan ve iftiraya, günaha düşkün kimselere inerler. Çünkü o iftiracılar şeytanlara kulak verirler, esasen onların çoğu yalancıdırlar. 26/ 221-223
Şeytanın ortaya çıkışı, yaratılışı tam ironik bir tahkiyedir. Allah onun asıl hikmetini metnin derinliğine gizler, çünkü açık anlatım zeka seviyeleri farklı olan insanları olumlu-olumsuz anlayışlara itebilir. Hikmeti öyle tezahür eder.
Şeytanın yaratılışı varlığın inşası ile birlikte imtihan için tarafların olması gerekliliğidoğrultusunda insan ve kötü adamın yaratılışı hikaye edilir. Çok canlı dramatik bir anlatımdır, şeytanla Allah’ın ihtilafa düşüşü. Bu bir gerçektir ki ey insanlar. Biz sizi dünyaya yerleştirip orada size hakimiyet verdik. Orada sizin için birçok geçim vasıtaları yarattık. Ne kadar da az şükrediyorsunuz.
Sizi biz yarattık, sonra şekil verdik size. Peşinden de “haydi hürmet için secde edin Ademe “ dedik meleklere. Onların hepsi hemen secde ettiler, yalnız iblis dayattı. Secde edenlerden olmadı.
Allah buyurdu” söyle bakayım sana emrettiğim halde, secde etmene mani nedir? “ İblis “ Ben ondan daha üstünüm çünkü sen beni ateşten, onu da bir çamur parçasından yarattın!”
“Çabuk in oradan buyurdu Allah, öyle orada kurulup da büyüklük taslamak senin haddin değildir. Çabuk git çünkü sen alçağın tekisin “ “Bana onların diriltilecekleri kıyamet gününe kadar mühlet verir misin ? “ dedi. Allah “Haydi sen mühlet verilenlerdensin !” buyurdu. ” Öyle ise “dedi” Sen beniazgınlığa mahkum ettiğin için ben de onları gözetlemek üzere Senin doğru yolunun üzerinde pusu kurup oturacağım. sonra onların gah önlerinden, gah arkalarından, gah sağlarından, gah sollarından sokulacağım vesvese verip pusu kuracağım. Sen de onların ekserisini şükreden kullar bulmayacaksın. “ Çık oradan alçak ve kovulmuş olarak “buyurdu. “Onlardan kim sana uyarsa, iyi bilin ki cehennemi sizlerle dolduracığım. “7/10-16
Yaratılışın ana temaları ve şahısları Allah, Adem ve Şeytan ile oluşturulur. Sarih değil sembolik mesajlar ihtiva eder. Şeytan’ın Allah’a itiraz etmesi, kovulması ama Allah’tan isteğinin kabul görmesi insan iradesi karşısına bir nesne olarak çıkması bütün bunlar Bediüzzaman ’ın “hikmeti tavzif” demesi ile özetlenebilir. Bir de şeytan bahsinde “ şeytanın vücudunda cüzi şerler ile beraber pek çok makasıd-ı Hayriye-i külliye vardır” demesi akıl ile bakan asra harika bir çözüm ve yaratılış felsefesidir. Kur’an ayrıntılı okunursa Bediüzzaman’ın asrımıza göre nasıl yeni bir yorum düzeni getirdiği görülür.
Başka bir olay örgüsünde asıl vakanın yanında bazı yeni şeyler de vardır. ; Bir vakit Rabbin meleklere “ Ben dedi çamurdan bir beşer yaratacağım. Onu iyice biçimlendirip ona Ruhumdan üfleyince hep birden, hürmet göstermek için ona secde ediniz. (büyük sanat eserleri herkes tarafından kabul edilir, burada secde etmek onun Allah’ın en büyük sanat eseri olmasından dolayı Allah adına saygı anlamındadır. Hurufilerin ve bazı aşırı mutasavvıfların insana önem vermeleri bu dengeyi koruyamamaktandır. İnsan “ bir suret-i rahman” dır. Selimiye’ye hakaret Sinan’a hakarettir. )
Meleklerin hepsi secde ettiler. Lakin iblis secde etmedi, o kibirlendi ve kafirlerden oldu. Allah buyurdu “İblis benim ellerimle yarattığım mahlukuma neden secde etmedin? Gururlandın mı, yoksa kendini çok yükseklerde mi görüyorsun? “İblis “ Ben ondan üstünüm, çünkü beni ateşten, onu ise topraktan yarattın” dedi. Allah “ defol oradan. Sen artık kovulmuş birisin. Lanetim de hesap gününe kadar senin üstündedir. ”;“ Ya Rabbi dedi bana insanların dirileceği güne kadar mühlet verir misin ?” Allah “ haydi sana mühlet verildi, sen bir vakte kadar izinlisin. “ İblis “ öyle ise dedi senin senin izzetine yemin ederim ki ben de onların hepsini şaşırtacağım, ancak senin ihlasa erdirdiğin kullar bundan müstesnadır”38/71-83
Başka bir yerde bu olaya yeni bir boyut ekler Allah, şeytanın rolünü belirler. “ Bir zaman meleklere “ Ademe secde edin “ dedik, onlar da hemen secdeye kapandılar, yalnız iblis secde etmeyip “ Çamurdan yarattığın kimseye secde mi ederim. Benden üstün kıldığın adam bu mu? Eğer kıyamet gününe kadar bana bir mühlet versen, gör bak nasıl da onun soyunu pek azı dışarda kumandam altına alacağım “ dedi. “Defol oradan buyurdu Allah, onlardan kim sana tabi olursa, iyi bilin ki cehennem de sizin cezanızdır, ceza ki ne ceza. “Allah şöyle buyurdu “onlardan gücünün yettiğini sesinle aldatıp kötülüklere kaydır. Süvari veya piyade olarak bütün kuvvetlerini toplayarak onarın üzerine yürü, mallarına ve evlatlarına ortak ol, bol bol vaadlerde bulun onlara “ Şeytan bu aldatmaktan başka ne vaad eder ki.
“ Benim gerçek kullarıma senin asla bir hakimiyetin olamayacaktır. Rabbinin onun koruyuycusu olması yeter de artar! 17/63-65
Şeytan iyi ve kötü kavramlarının oluşması için daima kötüyü gündeme getirir kişinin iradesini seçime zorlar. iradesini kullananlar kazanır, diğerleri kaybeder. Şeytan da onları iyice saptırmak istiyor4/60 Şeytan insana küfret dedi, sonra kendisi etmedi. Şeytan yanlış dinlerin mensupları ile de şaşırtır. Yahudileri savaşa teşvik eden münafıkların durumu ise tıpkı Şeytan’ın durumuna benzer ki o insana “ dine inanma redded” diye telkin eder. O kendisine kulak verip kafir olunca da şöyle der ”Ben senden uzağım. Çünkü ben alemlerin Rabbinden korkarım 59/16 (Burada şeytanın kendinin Allah’a karşı tavrı yok, sadece rolünü oynuyor, görevi insan iradesini harekete geçirmek, tercihleri sunuyor ama kendi Allah’tan korkuyor. Enteresan bir tutumu ve vazife anlayışı var. Varlığın geometrisi ne kadar ince hesaplara dayanıyor.) Şeytan onlara sadece vaadlerde bulunur, birtakım kuruntularla ayarlar. Şeytan aslında onlara kuru bir aldatmadan başka ne vaad eder ki 4/120
Şeytanlar insanları yoldan çıkarırlar, ama onlar kendilerini doğru yolda sanarlar. 43/37
Grup önderleri de şeytandan rol çalarlar. Tabi olanlar önderlerine “ siz derler bize en çok önem verdiğiniz taraftan, sağ cihetten gelir, ısrarla size tabi olmamızı isterdiniz. ”37/28
Şeytan insanlara kötülüğü süsler “ şeytan onlara yaptıklarını süslü göstermiş ve doğru yoldan onları saptırmıştır, niyetleri onların Allah’a secde etmemeleridir. 27/24-25 Biz onların yanına birtakım arkadaşlar katarız. Bunlar onların önlerinde ve arkalarında ne varsa yaptıkları her türlü işi süsler, cazip gösterirler. Böylece cinlerden ve insanlardan gelmiş geçmiş toplumlar hakkında yürürlükte olan cezalandırma hükmü, onların hakkında da gerekli olur. Çünkü onların hepsi kendilerini hüsrana atmışlardı. 41/25
Şeytan kendisine uyanları alevli ateşin halkından olmaya çağırır. 35/6
İnsan düşmanına olan tutumu ile ya kazanır ya kaybeder. Peygamberlerin düşmanı da şeytandır. ;Biz her peygambere insan ve cin şeytanlarını düşman yaptık. Onlardan kimi kimine aldatmak için birtakım yaldızlı sözler fısıldayıp telkin ederler. Eğer Rabbin dileseydi bunu yapamazlardı. O halde onları düzmekte oldukları yalanlarıyla başbaşa bırak. 6/112
Allah şeytandan nasıl kaçınmasını izah eder. ; Ne zaman şeytandan bir fit gelip sen. i gıdıklayacak olursa hemen Allah’a sığın, çünkü o duaları işitip icabet eder ve her şeyi bilir. 7/200. Ey iman edenler, sakın şeytanın izinden gitmeyin. Her kim şeytanın peşinden giderse bilin ki o kendisinden hep, fena, çirkin, ve meşru olmayan şeyleri yapmasını ister. Eğer Allah’ın lütuf ve merhameti olmasaydı, sizden hiçbiriniz asla temize çıkamazdı. Ancak Allah dilediğini temizleyip arındırır. Çünkü Allah herşeyi hakkiyle işitir ve herşeyi kemaliyle bilir. 24/21
Ey iman edenler, hepiniz toptan barış ve selamete girin de şeytanın adamlarının peşinden gitmeyin. Çünkü o sizin aranızı açan belli bir düşmandır. 2/208 Allah’ın size verdiği rızkından yiyin, fakat şeytanın adamlarını izlemeyin. Çünkü o sizin besbelli bir düşmanınızdır. 6/142
Ey Ademin evlatları, şeytan edep yerlerini açığa çıkartmak için, babanızla ananız üzerlerindeki takva elbisesini çıkarttırmak suretiyle onları cennetten uzaklaştırdığı gibi sakın sizi de belaya uğratmasın. Çünkü o da askerleri de sizin kendilerini göremeyeceğiniz yerlerden sizi görürler. Doğrusu biz şeytanları iman etmeyenlerin dostları yapmışızdır. 7/27
Şeytan sizin düşmanınızdır, öyle ise siz de onu düşman kabul edin. O kendi taraftarlarını cehennemlik olmaya davet eder. 35/6
Şeytanın dostluğu zarar getirir.
Şeytanları Allah’tan başka dost tuttular7/30; Biz şeytanları inanmayanların dostları yaptık 7/27;
O şeytan sizi kendi dostlardından korkutuyor, eğer inanmış iseniz, onlardan korkmayın, benden korkun. 3/175
Şeytan kuruntu verir. O şeytana ki “ Ya Rabbi senin kullarından mutlaka bir pay edineceğim. Mutlaka onları saptıracağım, onları birtakım temennilerle oyalayacağım. Onlara davarlarının kulaklarını yarmalarını emredeceğim de Allah’ın yaratılışını değiştirecekler, dedi. Her kim şeytanı Allah’tan başka dost edinirse şüphesiz besbelli bir ziyana girmiştir. Şeytan onlara sadece vaadlerde bulunur, birtakım kuruntularla oyalar. Şeytan aslında onlara kuru bir aldatmadan başka ne vaad eder ki. 4/119-120
Adem’i de kuruntuya düşürmüştür. “ Fakat o şeytan onlara gözlerinden gizlenmiş olan edep yerlerini açığa çıkarmak için vesvese verdi. Onlara şöyle telkinde bulundu” Rabbinizin size bir ağacın meyvesinini yasaklamasının tek sebebi sizin meleklerden veya ölümsüz hayatanail olanlardan olmanızı önlemektir, diyerek kendisinin onların iyiliğini istediğine dair yemin üstüne yemin etti. Böylece onları aldatarak mevkilerinden düşürdü. Şöyle ki o ağacın meyvesini tadar tatmaz edep yerlerinin açık olduğunu farkettiler. Derhal buldukları cennet yaprakları ile edep yerlerini örtmeye başladılar. Onların Rabbi ise nida edip buyurdu” Ben sizi o ağaçtan menetmedim mi ? Ben şeytanın sizin düşmanınız olduğunu söylemedim mi ?Niçin beni dinlemediniz de bu perişan duruma düştünüz. “7/20-22
Şeytanlar özel yeteneklere sahiptir. ; Şeytan kabilesi sizi görürler7/27(demek şeytanlar farklı farklı) Şeytan ben sizin görmedikerinizi görüyorum, dedi 8/48
Hz Süleyman’ın emrine şeytanlar da verilmiştir. “ Süleyman için denize dalan ve bundan başka işler yapan bazı şeytanları da emrine vermiştik, biz onları onun emrinde tutuyorduk. 21/82
Şeytan kimin arkadaşı olursa artık o arkadaşların en kötüsüne düşmüş demektir. 4/38 İman edenler Allah yolunda savaşırlar, kafirler ise şeytan yolunda savaşırlar. Öyle ise ey müminler haydi şeytanın taraftarlarıyla muharebe edin, şeytanın hilesi cidden zayıftır. 4/76 Görmüyor musun ki, biz kafirleri şeytanları musallat ediyoruz, onlarla oynayıp duruyorlar. 19/83
Hz Yakup ‘da Şeytanı dikkate almasını söyler Yusuf’a “ Evladım dedi, babası “ sakın bu rüyanı kardeşlerine anlatma, şeytan besbelli insanın düşmanıdır. 12/5 Allah insana güzel şeyler konuşmalarını emreder, çünkü kötü şeyler şeytana fırsat verir. “ Söyle o kullarıma, hep en güzel sözleri söylesinler. (kulliibadi yeküllülleti hiye ahsen”) Çünkü şeytan aralarını bozmaya çalışır, gerçekten şeytan açık düşmanıdır. 17/53
Allah, Adem’i şeytan konusunda ikaz etmiştir. ;Doğrusu biz daha önce Adem’e de vahiy ve emir vermiştik, ne var ki o ahdi unuttu, onda bir azim bulamadık. Düşünün ki biz bir vakit meleklere “Adem ‘in önünde secde edin “ dedik, hepsi secde ettiler yalnız iblis diretti. Biz de dedik ki “ Adem iyi bil ki bu sana da eşine de tam bir düşmandır. Sakın sizi cennetten çıkarmasın, sonra perişan olur helakete sürüklenirsin Sen cennette asla açlık çekmeyecek, asla çıplak kalmayacaksın. Orada asla susuzluk çekmez, ve güneşin kavurucu sıcağına maruz kalmazsın. Ama şeytan ona vesvese verip “Adem dedi ister misin sana ebediyet ağacını zamanın geçmesi ile zeval bulmayan bir devlet ve saltanatı göstereyim ?Derken ikisi de o ağacın meyvesinden yediler, bunun üzerine edep yerlerinin açık olduğunu farkettiler, derhal cennet yaprakları ile üzerlerini örtmeye başladılar. Böylece Adem Rabbine karşı geldi, şaştı kaldı. 20/116-121
Şeytan Hz Peygamberin de asm vaka örgüsünde vardı, Allah anlatıyor. “ Senden önce hiçbir resul veya nebi göndermedik ki halkının hidayetini umarak gayret gösterdiğinde şeytan onun temennisi hakkında bir vesvese vermek ümidini kırmak istemesin. Ama Allah şeytanın attığı o vesveseyi giderir. Sonra da ayetlerini sapasağlam muhkem kılar zira Allah herşeyi hakkıyla bilen hikmetle yönetendir. 22/52
Allah’a karşı gelmekten sakınanlara şeytandan bir hayal sinyali ilişince hemen düşünüp kendilerini toparlar, basiretlerine tam sahip olurlar. Şeytanların dostlarına gelince şeytanlar azgınlığa sürükler, sonra da yakalarını bırakmazlar. 7/201Şeytanların kime ineceğini sana haber vereyim mi, onlar günahkar yalancılara inerler. 26/221
Yarabbi de, şeytanların vesveselerinden, onların yanımda bulunmalarından Sana sığınırım 23/97-98 Eğer şeytandan gelen bir vesvese seni dürterse hemen Allah’a sığın, çünkü o herşeyi işitir, her şeyi mükemmel tarzda bilir. 41/36
De ki insanların Rabbine, insanların yegane hükümdarına, insanların ilahına sığınırım, o sinsi şeytanın şerrinden, o ki insanların kalplerine vesvese verir, o şeytan cinlerden de olur, insanlardan da olur. 114/1-6 Allah ademoğullarına şeytana tapmayın, o sizin apaçık düşmanınızdır. Bana tapın. işte doğru yol budur. Şeytan sizden birçok nesilleri saptırmıştır, düşünmüyor musunuz ?demiştir. 36/60-64
İnsanları iyilik ve kötülük karşısında tercihe sevketmek için şeytan daima onları iyi ile kötü karşısında bir duruma getirir ve tercihlerini yapmalarını ister, kötülükleri tercih alanına sokar. ; Şeytanın yapmak istediklerini Allah anlatır. ; O size hep çirkin ve murdar şeyleri ve Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri iddia etmenizi emreder. Şeytan sizi fakir olacaksınız diye korkutur sizi cimriliğe ve çirkin şeylere teşvik eder. 2/169, 268
Şeytanlarla şeytana uyanlar cehennemde tartışacaklar. ;Allah’ı inkar etmemiz ve şirk koşmamız için gece gündüz hileli düzenler kurardınız(diyecekler) 34/33ötekiler de hayır derler siz zaten mümin değildiniz. 37/29
Saçıp savuranlar (israfçılar)şeytanların kardeşleridir. 17/27 Şeytanlar kulak hırsızlığı yaparlar. ;Ancak kulak hırsızlığı edenler olursa (semadan) onu da parlak bir ışık kovalar. 15/17
Şeytanın vaadleri aldatıcıdır ; Allah size gerçek vadetti, ben de size vadettim ama ben sözümden caydım/döndüm(çünkü şeytan aldatır)14/22 Şeytan sadece gurur vadeder. 4/120
Şeytan Allah ‘ın adı ile de aldatır. ; 35/5
Şeytan Yusuf’u hapishanede unutturur. Yusuf o ikisinden kurtulacağını sandığı kimseye dedi ki Rabbinin efendinin kralın ev sahibinin yanında beni an. Fakat şeytan onu efendisine anmayı unutturdu. 12/42