Türkiye’de istihdamda iki türlü kayıt dışılık yaşanıyor. Bunlardan birincisi, çalışanların sigortasız olarak çalıştırılması, ikincisi ise sigortalı çalıştırılmakla birlikte kazançların Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) eksik bildirilmesi.
Prime esas kazançların SGK’ya eksik bildirilmesi hem devleti, hem de çalışanı mağdur ediyor. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) Genel Başkanı Özgür Burak Akkol, geçen hafta Ortak Paylaşım Forumu’ndaki açıklamasında, 4.5 milyon kişinin kayıt dışı çalıştırılmasının devlete yılda 80 milyar lira vergi kaybına yol açtığını belirtti.
SGK’ya verilen aylık prim ve hizmet belgesinde prime esas kazancı eksik gösterilen çalışanlar hak ettiklerinden daha düşük emekli aylığına mahkum oluyorlar. Çünkü emekli aylıkları, çalışma hayatı boyunca SGK’ya bildirilen prime esas kazançların ortalaması üzerinden bağlanıyor. Kazanç düşük gösterilince emekli aylığı da daha az bağlanıyor.
SGK, sigortalı çalıştırılanların kazançlarını eksik gösteren işverenlere yönelik mücadele kapsamında prime esas kazancı bir önceki aya göre yüzde 20 ve daha fazla oranda azalan çalışanların telefonlarına mesaj uygulaması başlattı. TBMM’ye sunulan 2022 yılı bütçe gerekçesine göre, SGK 2021 yılının sadece ilk 6 aylık döneminde 150 binden fazla çalışana “Bu ay SGK’ya bildirilen kazancınız önceki aya göre azaldı” mesajı gönderdi.
SGK kurum ve kuruluşlarla kayıt dışı istihdamla mücadele etmek amacıyla istihdama yönelik verilerin paylaşımı kapsamında protokol imzalama ve elektronik altyapı uyumlaştırma çalışmalarını gelecek yıl da sürdürecek. Pandemi şartlarının durumuna göre Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile Emniyet birimleriyle iş birliği yapılarak yol kenarı denetim istasyonlarında denetimler yapılacak. Veri analizleri neticesinde riskli olduğu belirlenen iş yerlerine denetimler gerçekleştirilecek. Eksik kazanç bildirimi ile mücadelede riskli olduğu tespit edilen iş yerlerine yönelik denetimler gerçekleştirilecek.
BORÇ SÜRPRİZİNE ÖNLEM
SGK’dan yapılan fazla ve yersiz ödemeler geriye dönük olarak tahsil ediliyor. Vatandaşın kusurundan kaynaklı olursa son 10 yıl, kurumun kusurundan kaynaklı olursa son 5 yıl boyunca yapılmış ödemeler faiziyle geri alınıyor. Bu tür yersiz ödemeler de genel olarak vatandaşın mevzuatı bilmemesinden kaynaklanıyor. Örneğin bekâr kız çocuklarına bağlanan yetim aylığının evlenince veya bir işe girince kesilmesi gerektiği halde kesilmemesi halinde hem yetim aylığı kesiliyor hem de geriye dönük borç çıkartılıyor.
SGK bu şekilde fazla ve yersiz ödemeleri önlemek amacıyla evlenme, ölüm, işe girme gibi durumların sistem üzerinden tespit edilmesine yönelik TAKİP Projesi’ni hayata geçirecek. Sistem, durum değişikliği sebebiyle aylığı kesilmesi gerekenleri tespit edecek ve otomatik olarak aylık ödenmesini durduracak.
HaberTürk-Ahmet Kıvanç