Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü'nün (SIPRI) 2019 yılı raporuna göre, konvansiyonel silah ihracatı son yıllarda istikrarlı bir şekilde arttı.
2014–2018'de uluslararası sevkiyatlar 2009–13'e göre yüzde 7,8 ve 2004–2008'e göre yüzde 23 arttı.
2014-18'de Orta Doğu'daki devletlerin silah ithalatı 2009-13'e kıyasla yüzde 87 arttı ve küresel silah ithalatının yüzde 35'ini oluşturdu.
Suudi Arabistan, 2014-18 döneminde dünyanın en büyük silah ithalatçısı oldu ve ithalatını 2009-13'e kıyasla yüzde 192 artırdı.
Riyad'ın bu radikal kapasite artırımı, Ortadoğu'da da baskın bir konuma sahip olduğunu iddia eden İran'la sert bir çatışmanın sonucu olabilir. Suudi Arabistan'ın resmi açıklamaları, silah alımının İran saldırganlığını bastırmak için yapıldığını gösteriyor, ancak satın alınan silahların şu anda şiddetli bir şekilde komşu Yemen'deki siyasi durum üzerinde gerekli etkiyi sağlamak için kullanılmadığına dair garantiler var mı? 2015'ten beri Yemen’de iç savaş mı sürüyor?
Mevcut ortamda, küresel silah ticareti üzerinde herhangi bir kontrol yok.
İhracatçı ülkeler, sattıkları silahların Cenevre Sözleşmelerine aykırı olarak kullanılmayacağını, başka devletlere yönlendirilmeyeceklerini veya yeniden ihraç edilmeyeceklerini, böylece yaptırım ve ambargoları atlatacaklarını garanti edemezler.
Ayrı bir konu, bu silahların basit yakalama veya yolsuzluk yoluyla ‘terör örgütlerine’ ulaşma olasılığıdır.
2013 yılında konvansiyonel silah ticaretini uluslararası kontrol altına alma girişiminde bulunuldu. Uluslararası Silah Ticareti Antlaşması hazırlandı. Bununla birlikte, en büyük iki silah ihracatçısı bir kerede imzalamaktan (Rusya, Çin) imtina ettiğinden ve ABD eski başkanı Donald Trump, Senato'ya anlaşmayı onaylamayı reddettiğini açıkladığından, kesinlikle başarısız sayılabilir. Amerika Birleşik Devletleri'nin dünya ihracatındaki payı yüzde 36'dır.
Ancak antlaşmanın kendisi, geleneksel silahların kontrolü için herhangi bir etkili yöntem sağlamamaktadır.
Bunun tüm sorumluluğu devletlerin kendilerindedir ve pratikte hiçbir uluslarüstü denetim organı yoktur.
İhracat yapan ülkeler, alıcının güvenilirlik derecesine karar vermekte özgürdür.
Anlaşmadaki özel bir yer, yasadışı silah transferi meselesiyle meşgul, ancak anlaşma aynı zamanda bunu önlemek için herhangi bir yol sunmuyor. Dahası, ihlal edenleri cezalandıracak bir mekanizmadan tamamen yoksundur. Anlaşmanın tarafları, her yıl yalnızca ihracat veya ithalat teslimatlarına ilişkin raporları anlaşma sekretaryasına sunmakla yükümlüdür. Ancak, "bilgi, ticari nedenlerle gizliyse veya ulusal güvenlik alanıyla ilgili ise, bu bile önlenebilir.". Bu formülasyon oldukça belirsizdir ve doğru bir yorumu yoktur, bu nedenle kesinlikle anlaşmanın maddelerini atlamak için kullanılabilir.
Silah ihracatçıları, ticari çıkarlarını gözeterek bölgelerdeki çatışmanın tırmanmasına ve dünya terörizminin güçlenmesine katkıda bulunuyor.
Amerikalı uluslararası ilişkiler araştırmacısı Andrew Mum Ford’a göre, bugün vekâlet savaşlarının dünya siyasetindeki rolü önemli ölçüde artıyor. Bu, öncelikle orduların büyüklüğündeki bir düşüş, askeri teçhizat bakım maliyetindeki bir artış ve ayrıca yürütme ihtiyacından kaynaklanmaktadır.
Kontrgerilla operasyonları [1] . Silah temini, belirli bir eyalette gerekli güçleri desteklemenin yollarından biridir.
Foreign Policy dergisinin uzmanları, bu tür eylemlerin kaçınılmaz olarak bölgedeki kaos durumunun tırmanmasına yol açacağına inanıyor. Silah dahil daha güçlü devletlerden yardım alan ülkeler, çatışmayı güç kullanarak sona erdirebilecek bir konumda hareket ediyorlar ve barışçıl bir çözüm aramıyorlar, bu da ölçeğinde ve kurban sayısında artışa yol açıyor.
Daha ciddi bir tehdit, tedarik edilen silahların ‘teröristlerin’ eline geçme olasılığıdır.
Bunun bir örneği, Suriye'deki çeşitli güçlere silah sağlanmasıdır. Temin edilen silahlar üzerinde herhangi bir kontrolün yokluğunda, ordu depolarının ele geçirilmesi, sızıntılar sonucunda IŞİD, dünyanın birçok eyaletinden önemli miktarda silah elde etmişti.
Bölgedeki en büyük silah ithalatçısı olan Suudi Arabistan, muazzam bir askeri potansiyel oluşturmayı başardı. Bölgede üstünlük mücadelesinde olan bir rakibin silah satın alıp müttefiklerine yönlendirerek ona yetişmek istemesi bekleniyor. Uluslararası silah kontrolünün yokluğunda böyle bir sonuç tamamen mümkündür.
Genellikle sadece ihraç edilen ağır teçhizata, havacılığa, füzelere dikkat edilir, ancak hafif silahlar da göz ardı edilmemelidir. Afrika ülkelerindeki çatışmalarda hala kilit rol oynamaktadır. Oldukça ucuz, bu yüzden çoğu zaman tüm istatistiklerin dışında kalıyor, ancak bunun için bu tür silahların ve kartuşların küçük bir tedariki bile çatışmanın birden çok şiddetlenmesine yol açabilmektedir, çünkü savaşacak bir şeyler varken savaşlar devam ediyor.
Nijerya'da Boko Haram ile yapılan savaşta kullanılan hafif silahlardır. Ve şimdi bu ülke Sahra altı Afrika'daki en büyük 5 ithalatçı arasında yer alıyor.
Etkili bir uluslararası silah kontrolü sistemi oluşturmak gereklidir ve tüm ülkeler bunu kabul etmelidir. İhracatçı devletler, silah arzını kontrol etmeli ve güvenilmez ellere düşmelerini önlemelidir.
Bütün bunlar uluslar üstü bir organ tarafından sıkı bir şekilde kontrol edilmeli ve ilgili anlaşmaların ihlalleri için bir ceza sistemi de geliştirilmelidir. Pek çok ülke egemenliklerinin ihlali olarak gördüğü için böyle bir sistemi oluşturmak zordur.
Bugün uluslararası uygulamada, tedarik edilen silahların hareketini ve kullanımını takip etmenin bir yöntemi yoktur.
Bir silahı kontrol etmenin tek etkili yolu onu kırmaktır. Bununla birlikte, eşit rekabet fırsatları için bir pazar yaratmak için oyunun bu kuralı tüm ülkelerde ortak hale getirilmelidir.
Çin 2019 yazında açıkladı; hafif silahların kontrolü için bir çip geliştirdi.
Sistem hala test aşamasında ancak hafif silahlar üzerindeki en zor kontrol sorununu çözecek gibi. Çeşitli kuruluşlar, kontrol edilemez olduğu için, fiyatı artacağı için, karaborsa ve yasadışı silah ticaretinin yapılarını güçlendirecek şekilde elde etmeye çalışacak. Bununla birlikte, yeni antlaşma, eski silahların kontrolüne ve katılımcı ülkelerin çoğalmalarını önlemek için ortak çalışmalarına ilişkin hükümler içerebilir.
Günümüzde beklentileri aşan silah geliştirme hızı ve her geçen yıl artan alım hacmi ile dünya ticaretini uluslararası kontrol altına almak son derece önemlidir. Bölgelerdeki çatışmaların tırmanmasını ve dünya terörizminin büyümesini önlemenin tek yolu budur.
Böylesine uluslararası bir antlaşma yapma girişimine rağmen, etkisiz kaldı. Ancak tüm tarafların taahhüdü ve bu alandaki çabalarının bir sonucu olarak, silah ticaretini ve yayılmayı etkin bir şekilde düzenleyebilecek bir anlaşmaya varılabilir.
Muhtemel bir çözüm, hafif silahlar da dahil olmak üzere ihraç edilen tüm silahlara çip sağlamaktır. Bununla Cenevre Sözleşmelerine aykırı olarak kullanılmasını engellemelidir. Ancak, tüm bunlar henüz kararlaştırılmadı ve yaşlı gezegenin güvenliği adına makul ve ortak bir akıl oluşmadı.
[1] Andrew Mumford. Proxy Warfare. John Wiley & Sons, 2013 S. 13.
Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü'nün (SIPRI) 2019 yılı raporu: https://www.sipri.org/sites/default/files/2019-03/sipri_at_press_release_rus.pdf