Âlem-i şehadetin yaratılışında ille-i gaye menzilinde gösterilen, ulvi bir mahiyet ile taltif, külli bir ubudiyet ile tavzif edilerek şu dünya hanına gönderilen bu aciz insanın, gaibane bir ibadetten, hazırane bir münacat ve ubudiyete terakki etmesini ehl-i sema istiyor, merakla bekliyor...
Fıtratının camiyeti haysiyetiyle insan, en mükemmel muhatap ve ilahi sanatları takdir etmekle yüksek sesli bir dellal olmak, teşekkürün bütün envaıyla, envaı niamın bütününe, çeşit çeşit hadsiz ihsanına şükür ve hamd ile mukabele etmekle muvazzaf kılınmış bir nadide-i hilkattir.
Böyle ulvi ve pek külli vazifeleri ifa edebilmek, a’sar ve ef’al perdeleriyle cemalini gösteren, eserlerinin mütenevvi dilleriyle kemalini bildiren Zât-ı Ehad û Samedi tanımak (marifetullah), esma ve sıfatına intikal edip hakikatin hakiki yüzüyle tanışmak (müşahedetullah) arifâne derin bir nazara sahip olmak iktiza ediyor...
Evet, Rabbini tanımak üzere dünya denilen bu diyar-ı gurbete gönderilen şu aziz insanın şân-ı Ulûhiyete yaraşır bir şekilde eserleriyle O’nu tanıyamaması, esma ve sıfatıyla tanışamaması en büyük bir bedbahtlık, bir kör talihliktir. “Allah’ın kadrini şanına yakışır bir şekilde takdir edemediler”[1] diyen Kur’an, insanların Halık-ı kâinatı hakkıyla tanımalarını ve yüce kadrini bilmelerini istiyor...
Gözleri görmeyen bir insanın pek hünerli bir ressamı, kulakları duymayan birinin bir bestekârı tanıması ve sevmesinin muhal olması gibi, kâinatı serâser renklendiren, mütenevvi dillerle seslendiren bir zatın eserlerine sağır ve kör olan birinin O’nun şanına layık bir marifet ve muhabbetle mukabele etmesi muhal görünüyor...
Terakkiyat-ı insaniyenin madeni, mukadder olan arş-ı kemalata çıkaran unsurların mebdesi olan tanıma; ene dürbünüyle zerratın tahavvülündeki hikmetlere vakıf olma, cüzden külle seyahat etme, mahlûkatı hakiki hüviyet ve mahiyetiyle bilme seyahatidir.
Aklın iknasına vesile olan tanıma; kesif perdelerin kalkması, kapalı kapıların aralanması, hadisat düğümlerinin açılması, selametli bir sefine hükmünde olan delail ve berahin ile sefahat ve dalalet dalgalarından insanın kurtulması, sahil-i selamete vasıl olmasını ifade ediyor...
Kalbin itminanına vesile olan tanışma ise; mevcudatın suretinden siretine erme, zahirden hakikate geçme, esma ve sıfatın dairesine yetişme, O’nu, yine O’nun bildirmesiyle (Allam) bilme, gaibane bir ibadetten hazırane bir ubudiyet ve münacata yükselmeyi bildiriyor...
O’ndan bize bir lütf-ü azim olan tanışma; kesretten vahdete, eneden hüveye, a’sarı aşıp ef’ale, batınındaki esmaya yakınlaşmayı, kutlu bir uruca hazırlanmayı, huzur ve hitap makamına çıkmayı, daire-i huzuruna dâhil olmayı temsil ediyor...
İnsanın fiillerine tesir eden hislerini tadil, fikirlerini kirleten yanlış tarifleri tashih, hilkatinden aksa’l gaye olan takva-i kamileyi tekmil eden tanıma (marifetullah) ve tanışma (müşahedetullah) keramata liste, kemalata fihriste olmayı anlatıyor. Manevi telezzüzün, ruhani tefeyyüzün de esası ve madeni olan tanıma ve tanışma; talim ve tarif, tasdik ve tahkik, takip ve tatbik, tebliğ ve temsil safhalarını ihtiva ediyor...
O’nu tanıma ve O’nunla tanışma talebiyle yananlar, eserleriyle tanıyıp esma ve sıfatıyla tanışmaya merakını tahsis edenler, mukaddes muhabbetine mazhar oluyor...
Elhasıl; hakikati tanıma ayrı, ona yakınlaşıp tanışma ayrı, canına can kılıp onunla yaşama, şerefli bir yükü bilip onu insanlara taşıma tamamen ayrıdır. Tanıma ve tanışma olmadan dini yaşamaya ve taşımaya kalkışmak, onu hamalın küfesindeki ağır bir yüke dönüştürmektir.
Taşınamayan ve yaşanamayan bir din, tanınmayan ve sahibiyle tanışılmayan bir dindir. Tanıma ve tanışmanın olmadığı yerde hakikat yitik, kıymet ve ehemmiyet bir manada siliktir...
[1] Zümer, 39; 67