İhlâs; hem ibadetlerin kabulünü sağlayacak temel ölçü hem de şeytanın aldatmalarına karşı en önemli silahtır. Nitekim Resûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: “Allah, ancak samimiyetle sadece kendisi için ve rızası gözetilerek (ihlâs ile) yapılan ameli kabul eder.” (Nesâî, Cihâd, 24) Çünkü ihlâs bir taraftan tevhit ilkelerine uygun doğru bir inanca karşılık gelirken, diğer yönden ibadet ve kulluk hayatında riyadan korunmuş samimi amellere tekabül etmektedir. Nitekim ilk dönem sûfîlerinin nazarında takvâ, zâhir ve bâtın şeklinde iki türlü manaya taalluk eder: a) Zâhirî anlamdaki takvâ, dinin hudutları içerisinde kalmaktır. Diğer bir ifadeyle şeriat sınırlarını ihlal etmemek, helal ve haram çerçevesinin dışına çıkmamaktır. b) Bâtındaki takvâ, niyet ve ihlâstır.
Bu yazımızda bu denli önemli olan “ihlâs” konusunu soru cevap tekniği ile anlamaya çalışacağız.
-İhlâs nedir?
İhlâs; bir şeyi, içine karışmış ve değerini düşürmüş olan başka şeylerden temizleyip arındırmak, saflaştırmaktır.
-Kur’an-ı Kerim’de ihlâs başlıca kimlerin özellikleri olarak anlatılmaktadır?
Kur’an’da ihlâs peygamberlerin başlıca nitelikleri olarak sayılmıştır (Bkz Yûsuf 12/24; Meryem 19/51; Sâd 38/45-46). Ayrıca Kur’ân-ı Kerîm’in 112. sûresine dinin temel ilkesi olan tevhidi en hâlis, en güzel şekilde dile getirdiği için İhlâs adı verilmiştir.
-Hadis-i şeriflerde ihlâs ve ebedi kurtuluş ilişkisi nasıl anlatılmıştır?
Hz. Peygamber (asm), ihlâslı bir kalple iman etmiş kişinin âhiret kurtuluşuna ereceğini müjdelemiş (Müsned, V, 147), kendisi de, “Yâ rabbi! Beni sana karşı ihlâslı bir kul yap” şeklinde dua etmiştir.
-Yüce dinimiz İslamiyet’e göre ihlâs ile ibadet arasındaki ilişki nedir?
Fıkıh kitaplarında ibadetlerin abdest, niyet, tekbir, kıraat gibi zâhirî şartları yanında bir de huşû, hudû ve ihlâs kavramıyla ifade edilen bâtınî şartlarının bulunduğu, meselâ abdestsiz kılınan namaz geçerli sayılmayacağı gibi ihlâssız eda edilen ibadetin de makbul olmadığı belirtilmektedir.
-Bediüzzaman Said Nursi eserlerinde ihlâsı hangi anlamlar ile ilişkilendirip, nasıl vurgular yapmıştır? Birkaç örnek verir misiniz?
Bediüzzaman; ihlâsı kazanmaya ve korumaya dair özel olarak 20. ve 21. Lem’a ismiyle iki risale te’lif etmiştir. Hatta "İhlâs Risalesinin düsturlarını her vakit göz önünüzde bulundurunuz. Yoksa az bir ihtilâf bu vakitte Risale-i Nur’a büyük bir zarar verebilir." demiştir. (Kastamonu Lahikası, 152.Mektup)
Risale-i Nur’un ihlâs esasına yüklediği anlamaya örnek olması için birkaç cümle alıntılayalım:
"Bir zerre ihlâslı amel, batmanlarla hâlis olmayana müreccahtır." (Lem'alar, On Yedinci Lem'a, On Üçüncü Nota)
"Amel-i uhrevî ile dünyevî maksatlar, zevkler aranılmaz; aranılsa, sırr-ı ihlâsı bozar." (Emirdağ Lâhikası-I, 52.Mektup)
"Velâyet yollarının ve tarikat şubelerinin en mühim esası, ihlâstır. Çünkü ihlâs ile hafî şirklerden halâs olur. İhlâsı kazanmayan, o yollarda gezemez." (Mektubat, Yirmi Dokuzuncu Mektup, Dokuzuncu Kısım)
"Cenâb-ı Hakkın rızası ihlâs ile kazanılır; kesret-i etbâ’ ile ve fazla muvaffakiyetle değildir." (Lem'alar, Yirminci Lem'a, Üçüncü Sebep)
"Medar-ı necat ve halâs, yalnız ihlâstır. İhlâsı kazanmak çok mühimdir." (Lem'alar, On Yedinci Lem'a, On Üçüncü Nota)
"Terbiye-i İslâmiyeden ve a’mâl-i uhreviyeden en kıymetli ve en lüzumlu esas, ihlâstır." (Lem'alar, Yirmi Dördüncü Lem'a, Birinci Nükte)
Velhasıl; Peygamberimizin (s.a.v) salih amel ve ihlâs için okuduğu ve okunmasını tavsiye ettiği şu dua ile münacat edip, ihlâsı kazanmaya çalışalım:
“Allâh’ım! Sen’den, katından vereceğin öyle bir rahmet istiyorum ki, onunla kalbime hidâyet, işlerime nizâm, dağınıklığıma tertip, içime kâmil îman, dışıma amel-i sâlih, amellerime temizlik ve ihlâs ver, rızâna uygun istikâmeti ilhâm et, ülfet edeceğim dostumu lûtfet ve beni her türlü kötülüklerden koru!
Allâh’ım, bana öyle bir îman, öyle bir yakîn ver ki, artık bir daha küfür (ihtimâli) kalmasın. Öyle bir rahmet ver ki, onunla, dünya ve âhirette Sen’in nazarında kıymetli olan bir mertebeye ulaşayım.” (Tirmizi, Deavât 30/3419)
**TDV İslâm Ansiklopedisi 21. cilt, 535-537 numaralı sayfalar ile Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ekim 2022, 25 (50): 27-48’den faydalanılarak hazırlanmıştır.