Makine Yüksek Mühendisi Süleyman E.Ergin'in yazısı

Hac mevsiminde tavafta yaşanan sıkıntılar, Osmanlı döneminde yapılmış dört yüz yıllık revakların kaldırılmasını gündeme getirdi. Buradaki sıkıntı, tavaf dairesel bir hareket iken alanın dikdörtgen şeklinde olması. Peki, revaklar kaldırılmadan bu mesele çözülebilir mi? Bu dikdörtgen alan daire biçimine dönüştürülebilir mi?

Kâbe, çok dağlık bir arazi yapısına sahip olan Mekke'nin en çukur yerindedir. Birbirine yakın birkaç dağ arasında kalmış ufak bir düzlüktedir. Revaklar, Kâbe'nin bulunduğu meydanın etrafında, mermer sütunlar üzerine inşa edilmiş kubbelerle sağlanan gölgeliklere verilen isimdir. Osmanlı hükümdarları zamanında Kâbe çevresinde alan genişletmeleri yapılmış ve yaklaşık 100 m. x 170 m. ebadında köşelerinden kesilmiş dikdörtgen görünümünde bugünkü meydan elde edilmiş ve bu meydanı çepeçevre kuşatan revaklar inşa edilmiştir. Daha sonra, ziyaretçilerin ibadetlerini rahatça yapabilmeleri için, revakları çepeçevre kuşatan 2 katlı ve geniş çaplı ilave yapılar inşa edilmiştir. Revakların zemini, meydanın zemininden 1,3 m. kadar yukarıdadır. İki zemin arasında meydanı çepeçevre kuşatan yaklaşık 1,3 m. yüksekliğinde istinat duvarı yapılmış, zeminlerin birinden diğerine çıkış veya iniş için yer yer merdivenler inşa edilmiştir. Meydanın hemen hemen ortasında kalan Kâbe'nin istinat duvarlarına uzaklığı kuzeyde ve güneyde yaklaşık 45-50 m., doğuda 95 m., batıda 75 m. dir.

TAVAFTAKİ SIKINTI: Tavaf, dairesel bir harekettir. Tavafta sıkıntı, meydanın dikdörtgen oluşundan kaynaklanmaktadır. Tavaf yapan insan kitlesi, çevre duvarının Kabe'ye yakın olduğu kuzey ve güney bölgelerinden geçerken sıkışmaktadır. Hac mevsiminde söz konusu bölgelerdeki sıkışmanın verdiği rahatsızlık artan ölçüde kendini hissettirmektedir.

ÇARE: Tavafta ferahlığın sağlanması, tavaf meydanının dairesel alana dönüştürülmesiyle mümkündür. Çevresi yükselen bir zemin yapısında olduğu için, tavaf meydanının tamamının dairesel alan şekline dönüştürülmesi ancak kademeli olarak gerçekleştirilebilir. Aslında bu kademeler mevcut yapıda vardır, ancak dairesel değil dikdörtgen şeklindedir. Şöyle ki; Kabe'nin bulunduğu meydandan Harem dışına çıkılmak istendiğinde, önce 11 basamak merdiven çıkarak ilk kademe merdiven sahanlığına yani revakların zemin seviyesine, sonra 8 basamak merdiven daha çıkarak ikinci kademe merdiven sahanlığına yani Safa-Merve hattı seviyesine ulaşılır. Her iki merdiven sahanlığı, Harem'in bütün çıkış kapılarıyla irtibatlı olarak Kâbe'nin etrafını çepeçevre kuşatmaktadır.

İşte bütün mesele, gerek Kabe'nin içinde bulunduğu meydanın, gerekse onun etrafında birinci ve ikinci kademe merdiven sahanlıklarının dairesel şekle dönüştürülmesidir. Şekil 1'de görülen dairesel tavaf alanları kademelerinin sınırları ve zemin kotları şu şekilde olmalıdır:

ANA TAVAF ALANI (Beyaz renkli tam dairesel alan): Kâbe merkezli yaklaşık 140 m. çapında, Kâbe zemininde dairesel tavaf alanı. Bu alan kuzeyde ve güneydeki revakların büyük bölümünü içine almaktadır. Bu alan içine giren revakların 1,3 m. kadar yüksekte olan mevcut zeminleri, Kâbe zemin kotuna indirilecektir.

Revakların mevcut yapısına hiçbir zarar vermeden zeminlerinin Kâbe zemini seviyesine indirilmesi mümkündür. Bunun için revakların yıkılmasına ihtiyaç yoktur. Bu işi yapacak, daha önce Suudi Arabistan'da iş yapmış deneyimli Türk firmaları vardır. Bu kademede tavaf yapacak olanlar, revakların bulunduğu bölümde sütunlar arasından ve gölgelik alandan geçeceklerdir. (Tavaf alanı çapı yüzde 50 oranında artmış olduğu için sütunlar bir rahatsızlık sebebi olmayacaktır.)

1. KADEME TAVAF ALANI (Sarı renkli dairesel kuşak): İç çapı 140 m., dış çapı 170 m., zemini mevcut revakların zeminiyle aynı kotta, yani Kâbe zemininden yaklaşık 1,3 m. yukarıda olan, 15 m. eninde dairesel tavaf kuşağı. Bu kuşağın teşekkülü için, ana tavaf alanı ile 1. kademe tavaf alanı arasına 140 m. çapında yaklaşık 1,3 m. yüksekliğinde dairesel istinat duvarı yapılacak ve bu kuşağın mevcut dikdörtgen meydanın içinden geçen bölümü doldurularak 1. kademe zemin kotuna çıkarılacaktır. Bu kademede tavaf yapacak olanlar bu revakların kademe alanına giren bölümlerinde sütunlar arasından ve gölgelik alandan geçeceklerdir.

2. Kademe Tavaf alanı (Yeşil renkli dairesel kuşak): İç çapı 170 m., dış çapı 200 m. (Safa-Merve hattına teğet) ve zemini Safa-Merve hattıyla aynı kotta, yani Kâbe zemininden yaklaşık 2,3 m. yukarda olan, 15 m. eninde dairesel tavaf kuşağı.

YENİ SAY YOLU, İPUCU OLABİLİR

Geçen ay bir grup arkadaşla birlikte umre yapmak kısmet oldu. Safa-Merve arasındaki 'say' yolunun tam altına yeni bir say yolu inşa etme hususunda geçen yıl Harem'in doğu kısmında yapılan inşaat çalışmaları sona ermiş ve yeni say yolu kullanıma açılmıştı.

Soldaki şekil 2'de üstte eski, altta merdivenle inilen yeni say yolu, şekil 3'te ise yeni say yolu görülmektedir. Eski veya yeni say yoluna ulaşmak için, bu kısımda bulunan revakların altında, tavaf meydanından başlayan ve yükselerek eski say yolu seviyesine çıkan, sonra da onun tam altındaki yeni say yolu seviyesine inen merdivenler yapılmış, böylece ister eski, ister yeni yolda say yapma imkânı sağlanmıştır. Söz konusu merdivenlerin yapımı için:

Bu kısımda bulunan revakların istinat duvarları yıkılmış.

1,3 m. yüksekte olan revak zeminleri Kabe zemini seviyesine indirilmiş.

Mermer veya taş örme sutunların altlarına aynı cinsten ilaveler yapılmıştır.

Bu değişiklikler aşağıdaki Şekil-4-5-6-7'de çok açık olarak görülmektedir. Tüm çalışmalar revaklara hiç zarar vermeden başarılmıştır. Bu durum, ana tavaf alanı içine giren revak zeminlerinin Kâbe zemini seviyesine indirilmesinin, revaklara hiçbir zarar vermeden mümkün olacağının ispatıdır.

Zaman