“Yüzlerinizi doğuya ve batıya çevirmeniz erdemlilik değildir. Asıl erdemli kişi Allah'a, âhiret gününe, meleklere, kitaba ve peygamberlere iman eden; sevdiği maldan yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, yar­dım isteyenlere ve özgürlüğünü kaybetmiş olanlara harcayan; namazı kılıp zekâtı verendir. Böyleleri anlaşma yaptıklarında sözlerini tutarlar; darlıkta, hastalıkta ve savaş zamanında sabrederler. İşte doğru olanlar bunlardır ve işte takva sahipleri bunlardır.” (Bakara Suresi, 2/177)

Bu ayette söz konusu edilen takvalı / erdemli davranışları şöyle sıralayabiliriz:

Allah'a iman etmek. Ahiret gününe iman etmek, Meleklere iman etmek, kitaplara iman etmek, peygamberlere iman etmek, gönülden kopup gelen bir arzuyla -sırf Allah'ın rızasını kazanmak için-, yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalan gariplere, isteyenlere, boyunduruk altında bulunup hürriyetine kavuşmak isteyen köle ve esirlere malî yardımda bulunmak, usulüne uygun namaz kılmak, zekât vermek, sözleştiğinde sözünde durmak, her türlü sıkıntı, musibet ve hasatlık hallerinde bir de savaş esnasında sabır göstermek.. (bk. Razi, Mefatih; Kurtubi, Ahkam; Elmalılı, Hak Dini; Diyanet, Heyet, Kur’an Yolu)

"Birr, ahlâk güzelliğidir" hadisindeki (Müslim, Birr, 14, 15; Tirmizî, Zühd, 52) kullanımı da dikkate alarak "erdemlilik" diye tercüme ettiğimiz birr "el-birru" kelimesi, bu âyetteki kullanımından da anlaşılacağı üzere, Kur'an-ı Kerîm’in en kapsamlı kavramlarından biridir. Nitekim bu kelimenin geçtiği âyetler bütün olarak değerlendirildiğinde bunun Kur'an'da, iman ve ibadetten başlamak üzere her türlü İyilik, ihsan, itaat, doğruluk, günahsızlık gibi mânalarda kullanıldığı görülür. Burada "birr" kelimesinin kapsamına giren; imana, ibadete, sosyal ahlâka ve bireysel ahlâka ilişkin olmak üzere dört bölümde sıralandığı görülen meziyetler de "birr" kelimesinin kapsadığı erdemlerin en önemlileri olup, âyette kavramın muhtevası bunlarla sınırlanmamış, sadece örnekleme yoluna gidilmiştir. Nitekim Fahreddin er-Râzî de âyeti tefsir ederken birr kelimesini, "Bütün saygı ifade eden davranışları, itaatleri ve insanı Allah'a yaklaştıran hayırlı işleri içine alan bir kelime" şeklinde değerlendirmiştir. (V, 37)

Birr kelimesiyle sıdk (doğruluk-dürüstlük) ve takva kelimeleri arasında, neredeyse eşanlamlı kabul edilebilecek kadar yakın bir ilişki kurulması Kur'an terminolojisi bakımından oldukça önemlidir. Bu husustaki dikkat çekici bir âyetin meâli de şöyledir: "İyilik (el-birr) ve takva üzerinde yardımlaşın; kötülük (el-ism) ve düşmanlık yolunda yardımlaşmayın. Allah'tan sakının (ittika). Çünkü Allah'ın vereceği ceza çok çetindir" (Mâide Suresi, 5/2) Görüldüğü gibi burada "birr" kelimesi "İsm”in, yani kötülük ve günah kavramının zıddı olarak kullanılmış ve takva ile birlikte zikredilmiştir. Böylece Kur'ânî anlamda "birr", sıdk ve takvanın, birbirini tamamlayan ahlâkî erdemler olduğu anlaşılmaktadır.

Bu üç terim arasında hadislerde de aynı ilişkinin kurulduğu görülür. Meselâ bir hadiste Hz. Peygamber: "... Ben sizin aranızda Allah karşısında en çok takva sahibi (etkâ), en doğru (esdak) ve en iyi (eberr) olanınızım" buyururken (Buhârî, "İ'tisâm", 27; Müslim, "Hac", 141) kendisini bu üç üstün nitelikle tanıtmıştır. Başka bir rivayete göre Hz, Peygamber: "Size doğruluğu (sıdk) tavsiye ederim. Doğrulukla iyilik (birr) bir bütündür ve bu ikisine sahip olanlar cennettedir" buyurmuşlar. (İbn Mâce, Dua, 5; Müsned, I, 3, 5, 8) Ticaret ehlini uyaran bir hadislerinde de kı­yamet gününde "füccâr" (günahkârlar) damgası yemekten, ancak muttaki davranan, iyilik eden ve dürüst iş yapan ticaret erbabının kurtulabileceklerini bildirmiştir. (Tirmizî, Büyu,  4)

Bu davranışları sergileyen kimseler imanlarında samimi olan ve takva mertebesine ulaşan kimselerdir.

Sorularla İslamiyet