İnsan nevi alemin merkezi ve zineti; pek çok mütefekkir ile işinin ehli âlimler ciltler dolusu kitaplarıyla, sayısı oldukça fazla edib de edebi eserinde, sayfalar adedince izahlarındaki temel düşünceleriyle nazar noktaları böylesi bir merkezin etrafında mekik dokur.

“Zübdetül- alemdir o ve  “umum camiiyyete malik“ kâinatın en eşref çocuğu”dur.  Öyleyse, “kainatın en camii bir meyvesi” olma haysiyetiyle, onun diğer mahlukattan apayrı yönleri, keyfiyet ve öncelikleri de vardır.

”Tefehhüm ve tefekkür”” kabiliyeti sadece insana mahsustur; onun bu cihetiyse, öbür varlıklardan daha “eşref” olmasının da en büyük değilse de, mühim bir sebebidir.

“Teklif “ ve “tavzif” sırlarının ağır basması bile aynı sırdan kaynaklanmamış; yani insanın mezkur “ehemm keyfiyeti”nin verilmesi bile aynı gaye ile olmamış mıdır? Bu vazifeyi yerine  getirebilmek için  insanın  “mahiyetine Kudret’ten ehemmiyetli cihazat ve kaderden kıymetli programlar tevdi edilmiş” değil midir?

“Fiil ve amel” cihetiyle fakir kılınması“ enaniyetten beri olması içindir ama, bu hiçbir zaman onu  “hilafet” mevkiinden aşağıya düşürmez. Bütün bunlarla birlikte,  “zaafında büyük bir kuvvet ve aczinde büyük bir kudret vardır.” Hele onun bu yönleri “iman” gibi, “iz’an ve İslam” gibi bir “nisbet” ve “intisab”la  “Sultan-ı Kâinat”a bağlılık arzederse, diğer nevilerle kıyas bile kabul etmez. “Rüçhaniyeti” bedahet hissiyle ortaya çıkar. Çünkü  “İnsan şecere-i hilkatın meyvesi olduğundan, meyve gibi en uzak  ve en cami’ ve umuma bakar ve umumun cihetül-vahdetini içinde saklar bir kalb çekirdeğini taşıyan ve yüzü kesrete, fenaya, dünyaya bakan bir mahluktur.”

İnsanın bir tek ferdinin, diğer bütün yaratılanların bir türü mahiyetindeki ifade çok iyi hatırlanır. Aynı manaların etrafında dolaşan ve hedefini vuran  izah, ibare ve “nakl”den anlıyoruz ki, insan  nev’ini diğer varlıklarla  birlikte düşünmeyi bırakın, mukayese imkanına bile sahip değiliz. Onun diğer varlıkları temaşa etmesi bile onu  “tefekkür” ettirmek ve irfan arşına ulaşmasına vesile olması için değil midir?

“İnsan, topluma basit bir kira mukavelesi ile bağlanmamıştır, toplumda yeri de vardır onun. Ortaçağ’daki insaflı izahlar, Ondokuzuncu Yüzyıl’ın hodgam anlayışından çok daha yerindedir. İşletmenin - veya insan cemiyetinin-  insani bakımlardan muvaffak olabilmesi, ancak cemiyetin uzvi bir yapıya sahip olmasıyla mümkündür. Yani bir vücudun organları gibi kendi arasında birleşen gayr-ı mütecanis unsurların bir araya gelmesine ve bağlanmasına tabidir. İçtimai organların biri diğerinden pek farklıdır,ama yine de - düzenli yaşamak için- hepsi zaruridir.Hacimleri, kaliteleri ve yapıları bakımından eşit değillerdir ama, organizma hayatı için ehemmiyet bakımından hepsinin de ayrı önceliği vardır.Mesela karaciğer, mide, kalın bağırsak, anüs, ağız, pankreas  - ayrı fonksiyonları olsa da- önem bakımından aynı gibidirler. İşbirliği, beraberlik ve aynı zamanda farklılık arz ediyorlar. Organlar farklıdırlar ama bir bütünü teşkil cihetiyle , birbirinden ayrılmazlar.” İfadesinin sahibi de Alexis Carrel...

İhlas  Risale’sindeki  “ muntazam vücut” benzetmesiyle aynı mihverin etrafında buluşmuş izahı olabildiğince “müsbet” görüyoruz.  İnsanı sırf maddeye irca etmeye çabalayan fikirler, onun manevi latifelerini ve hisli, yüceliklere bezeli, hakikatlara ayna, olabildiğince de “sırlı” keyfiyetini mezbeledeki bir laşeyle aynı dereceye düşüren görüşlerine de bir cevap mahiyetini taşıyan ifadeler kime ait olursa olsun, yine de güzel ve kıymetlidir.

İnsanın yeri ve ehemmiyeti, eskimez yeni mutlak değerlere çok güzel dürbin olabilmiş Risale-i Nur Külliyatı içerisinde nerelerde ve nasıl bulunduğu çokların malumudur. İnsanın “ bu aleme ipi boğazına sarılıp otlamak” için gelmediği bir “nakli” hükümdür ama, aynı zamanda mantıki bir neticedir de...(Mesnevi-i Nuriye) Bu nevi beyanların en çarpıcı ve dikkat çekeninin de , sosyologların tabiratından bile daha ileri seviyede verilmiş olması bir büyük tefekkür ve vehbi seviyede ifade sayılması gerektiğini isbat etmez mi?

“Kimin  himmeti yalnız nefsi ise, o insan değil; çünkü insanın fıtratı medenidir.”   Neden öyledir insan? “... Cami bir mahluk olması itibariyle, ebna-yı cinsiyle teşrik-i mesai etmeye muhtaçtır” da ondan.Aynı zamanda, “ Hayat-ı içtimaiye ile hayat-ı şahsiyesi devam edebilir. Mesela, bir ekmeği yese kaç ellere muhtaç  ve ona mukabil o elleri manen  öptüğünü ve giydiği libasla kaç fabrikayla alakadar olduğunu kıyas ediniz. Hayvan gibi bir postla  yaşayamadığından, ebna-yı cinsiyle fıtraten alakadar  olmasından ve onlara manevi bir fiyat vermeğe mecbur olduğundan , fıtratıyla medeniyetperverdir.”

İçtimai hayata atılmak ve muayyen bir vazifeyi yaparak ,belli bir ihtiyacı gidermek, aynı zamanda insani bir mes’uliyettir de...” İnsanların en hayırlısı, onlara faidesi dokunandır.” Risalet Emri de meseleyi vuzuha kavuşturan ölçülerdendir; Risale’nin aynı mevzularda hep bu hadise atıfta yapması ise çok daha manalı, çok daha zihin açıcıdır.

Varılan böylesi bir neticeden sonra gelinecek nokta, elbette “cemiyet” halinde yaşama zarureti  olacaktır.Bilhassa İslam Müntesibleri için bir  “ vecibe” haline gelmiş bulunan  “ Teşrik-i Mesai, İştirak-ı Emval-i uhreviye, Mesailerin Tanzimi” gibi hakikatlar ve zaruretler, “ ittifak, maksat ve esasta ittifak” içinde bulunmayı da gerektirir. “ Tevhid-i İmani, elbette tevhid-i kulubu dahi ister.”şeklindeki düstursa , aynı hadiseye işaret eder. Bu nevi beyan ve ifadelerde serrişte edilen  “uhuvvet-i islamiye” esasınının içtimai- sosyal hayatla alaka derecesini ise yine aynı sahifelerde veriyor Bediüzzaman Said Nursi:

“.....Ve vahdet-i itikad dahi, vahdet- i içtimaiyeyi iktiza eder.” Yani, “beşeriyetin” en mühim özelliklerinden biri olan inanma hususiyetini yerine getirip, neticede “ Din-i Hakk’ı “ bulan insanlar, elbette  “ vahdet-i itikad” içerisinde olacaklardır. “ Bir adamla bir taburda bulunmakla” (Uhuvvet R.) bile kişi eğer  “ dostane bir rabıta” anlıyor, öyle hissediyorsa içini, gelip geçici dünya hanının bir menzilinde  “ bir memlekette beraber bulunmakla” arkadaşlığı ve hemşehriliği netice verici  “ uhuvvetkarane” bir vaziyet alıyorsa; “ imanın verdiği nur ve şuur ile” o insanın diğer inananlarla  “ vahdet alakaları ve uhuvvet münasebetleri”  içinde kalmasının, “ esma-i İlahiyye adedince” büyük ve “ külli” bir vecibe olacağı kendiliğinden ortaya çıkar. Dünyanın beşte birini teşkil etmiş İslam Müntesib’leri , Temel Kaynak  Kur’an-ı Azimüşşan’ın , “ Ancak bütün mü’minler kardeştirler; siz de kardeşlerinizin arasını düzeltin ve Allah’tan korkun ki , rahmete erişesiniz.” şeklindeki emrinin  “ levazımını” tam yapacak olsalar, bu, insanlığının bütününü de “vahdet-i içtimai” dairesine alabilecek genişlikte bir gayret olabilirdi! Kainata  “ bir fihriste-i camia” olan insan nevinin “ hayat-ı içtimaiyesini”   “ teşviş”ten kurtarmak da, böyle bir inancın  bütün gereklerini  “ tam ve eksiksiz; eğip bükmeden, “ zaruret zannı” var gibi bahanelere girmeden yerine getirmekle mümkün değil midir? İnsanlığın “ taife taife” halkedilmesi de , aynı mananın “tahakkuku”na hiuç bir zaman zıt değildir.

“Hayat, vahdet ve ittihadın neticesidir.İmtizaçkarane vahdet gittiği vakit, manevi hayat da söner.” İfadesiyle müttehid diğer beyanlar, “ ittihad ve vahdet” hakikatının insanlıkla pek ilgili olduğunu gösterir! “ Manevi hayat”ı şuurlu biçimde yaşayan yegane varlık  - dünyada- insan nevi olduğu gibi, insanın da en büyük önceliği  “ manevi hayat”ının bulunmasıdır. Daha önce varabildiğimiz “inanç birliği” merhalesinde, kalplerini birliğinin onu iktiza edeceği de bedrihi değil midir? “ Vahdet-i imani” içinde mes’ut insanların cemiyet hayatları daha sağlam, daha çözülmez, daha düzenli ve perk olacaktır.

Demek ki cemiyet halinde yaşamak  “beşeriyet”in levazımından biridir.” Fıtratı medeni” olan insan, “ ebna-yı cinsiyle mülahazaya mecbur” bir halde bulunduğundan, “ hayat-ı içtimaiye ile hayat-ı şahsiyesi devam edebilir.” Böyle bir “hayat-ı içtimaiyi” sağlamlaştırıp muhkem kılan sır ise, “ imtizaçkarane ittihad”dır. Bunda ifadesini bulan  “ bir “ ve “ bütün” olma hakikatının , hem “ Meşveret-i Şer’iyye” tabiri ile, hem de  “ manevi hayat” ibaresinden yola çıkarak, nihai hedef olan “ ihlas” sırrının temelleri ile alakadar oluşu ap açıktır.

 Bediüzzaman hazretlerinin Meşveret’e dayalı olması şart Meşrutiyet-i Meşru’a “ diye zikrettiği idare tarzının, herhangi ferdi bir cevazın bile “ gayr-ı muayyen” olamayacağı idrakinden hareketle, hudutsuz ve “ edeb” hudutları dışında telakki edilemeyeceği beyanını bile bile, tam tersi yorumlara girmenin , nefsin kendini “âvukat gibi müdafaa” etmesinden başka ne olabilir? “ Asya’nın bahtının miftahı  “ haklı meşveret” ve “ meşveret-i şer’iyye” olduğuna göre, ferdi meşveretlerin bile umumi ve külli, daha doğrusu içtimai yapıya ışık tuttuğunu söylemek  garip görülse de, hakikatı değiştirmeyecektir!

Anlaşıyor ki , “Meşveret-i şer’iyye”nin yerli yerinde ve bütün icabatı gerçekleştirilerek tatbik edilememesi, ihlassız ve riyakar tavırları ortaya çıkarma vebalini yükler sırtımıza. “ Ümmetimden her kim istişare ederse rüşdden mahrum olmaz, her kim de terk ederse hatadan kurtulamaz.” Şeklindeki emr-i Peygamberi ( A.S.M. ) nin  ikazına,itabına, ihtarına muhatab olur! “Fıtratı medeni” insan nevinin “ cemiyet” halinde yaşayabilmesi için  “ müşavere- meşveret-i şer’iyye”ye muhtkaç olduğu gibi, “ vahdet-i itikad” içinde bulunan  Müslüman’ların “ istişarede” - mes’uliyet sahalarına göre-   fikir alış verişinde bulunmaları esası daha açıktır ve fıkhi bir mütearifedir; herkesin kendine yontabileceği bir kırık ,sahipsiz, hamisiz dal parçası değil...  Meselenin ayrıntılı ve esasa müteallik yönlerini fıkhi eserlere bırakmak; “ Din edepten ( haya ve haddini bilmekten) ibarettir Peygamber emri gereği, onlara havale ediyorum.

İSTİFADE EDİLEN KAYNAKLAR:

Said Nursi, Sözler, Sözler yayınevi, 23. Söz...
a.g.e: shf, 291
a.g.e. shf: 295
Said Nursi, Sözler, s. 327
İşaretül-İ’caz,shf: 59, Sözler Yayınevi
Sözler, 23.Söz
Yarınlara Doğru, Alexis Carrel,shf: 153
Mesnevi-i Nuriye,Sözler
Tarihçe-i Hayat,shf: 88
Hutbe-i Şamiye,shf: 52
Uhuvvet Risalesi
20. İhlas Lem’ası
Mesnevi-i Nuriye, Notalar
Mektubat,Sözler Yayınevi, shf, 254
a.g.e. shf:255