Ana Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) uzmanları, 0-6 yaş çağında eğitime başlayan çocukların okulda ve hayatta daha başarılı olduğunu belirtiyor... Erken eğitim, çocuklarını en iyi şekilde yetiştirmek isteyen aileler için bir lüks değil, zorunluluk arz ediyor. Beynin en hızlı geliştiği 0-6 yaş arası dönem, çocukların eğitimine başlanması için en uygun zaman dilimi olarak kabul ediliyor.

ERKEN EĞİTİM ÇOCUĞA İKİ YIL KAZANDIRIYOR

Ana Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) uzmanları, 0-6 yaş çağında eğitime başlayan çocukların okulda ve hayatta daha başarılı olduğunu belirtiyor. Okul öncesi eğitime evde başlamak bile mümkün. Ancak Türkiye’de bu yaş aralığındaki 7 milyon çocuğun ancak yüzde 16’lık bir kısmı okul öncesi eğitim alabiliyor. Oysa erken eğitim, iki okul yılına denk gelecek başarı farkı yaratıyor.

Sekiz yıllık zorunlu eğitime rağmen, Türkiye’de ortalama eğitim süresi halen altı yılın altında. 7 milyonu aşkın kişi ise okuma yazma bilmiyor. İlköğretim çağındaki kız çocuklarının yüzde 10’u okula gitmiyor. İlköğretim çağına gelmiş çocukların ise yaklaşık yüzde 70’i okula hazır başlamıyor. Oysa yapılan araştırmalar gösteriyor ki, okul öncesi eğitim alan çocuklar diğerlerine oranla hem yaşamda, hem de okulda çok daha başarılı durumda. Türkiye’de 0-6 yaş grubundaki 7 milyon çocuğun ancak yüzde 16’sı, 6 yaş grubundaki çocukların sadece yüzde 25’i okul öncesi eğitimi hizmetlerinden yararlanıyor. Oysa Kuzey Avrupa başta olmak üzere Avrupa’da yüzde 100’e varan okullaşma söz konusu.

BELİRLEYİCİ DÖNEM

Erken çocukluk adı verilen 0-6 yaş arası dönem çocuğun en hızlı geliştiği dönem. Beyin gelişiminin büyük bir bölümü 0-4 yaş arasında tamamlanıyor. Erken çocukluk dönemindeki deneyimler, beynin çalışma biçimi için belirleyici olduğundan bu dönemde çocuğun yeterli beslenmesinin yanı sıra, gelişimini destekleyen bir ortamda bulunması da önem taşıyor. Bu alanda Türkiye’de en büyük kampanyayı ise Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) yürütüyor. 1993’te kurulan AÇEV, 0-6 yaş dönemi eğitim konusuna dikkat çekmek için 2005’te "7 Çok Geç" kampanyasını başlattı. Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği (ÇYDD), Türk Eğitim Vakfı’nın da bulunduğu 7 sivil toplum örgütü de kampanyayı destekliyor.

Nobel ödüllü iktisatçı James Heckman "Çocuklara yatırım yapmak için onların birer yetişkin olmasını bekleme lüksümüz olmadığı gibi, onlar okula başlayana kadar bekleme lüksümüz de yok, çünkü o zaman müdahale etmek için çok geç olabilir" diyor. Çocuklara yönelik eğitimin özellikle de okul öncesi eğitimin önemi, rakamlara da yansımış durumda... OECD araştırmaları, Türkiye’de erken çocukluk eğitimi alan ve almayan öğrenciler arasında iki okul yılına denk gelen başarı farkı olduğunu gösteriyor.

7 ÇOK GEÇ...

AÇEV Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Ayla Göksel Göçer, iki yıl önce "7 Çok Geç" kampanyasını okul öncesi eğitimin önemine dikkat çekmek için başlattıklarını anlatıyor. Erken çocukluk eğitiminin insan gelişiminin başlangıç noktası olduğuna işaret eden Göçer, okul öncesi eğitim konusunda dünyadaki durum ile Türkiye karşılaştırıldığında ortaya çıkan tablonun, hiç de iç açıcı olmadığını söylüyor. Göçer, şu ana akadar Türkiye’de kurum merkezli eğitim modelinin şimdiye dek benimsenen ana model olduğunu, 4-6 yaş grubundaki çocukların yüzde 25’inin 5-6 yaş grubundaki çocukların ancak yüzde 32’sinin Milli Eğitim Bakanlığı’na veya Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na bağlı okul öncesi kurumlardan faydalandığını vurguluyor. Ayla Göksel Göçer, zorunlu eğitim öncesinde, 3-5 yaşlarında erken çocukluk eğitimine ulaşan çocuk oranlarına bakıldığında ekonomik açıdan Türkiye’nin çok benzetildiği Meksika’da bile çocukların yüzde 70’nin bu eğitimden yararlandıklarına dikkat çekiyor.

FAS’TAN BİLE GERİYİZ

Ayla Göksel Göçer, bu oranın Fas’ta yüzde 34, Ürdün’de yüzde 27, Suriye’de ise yüzde 9, olduğunu hatırlatırken, "AB ülkelerinin her birinde bu oranlar yüzde 100’e yakındır" diyor. Türkiye’de ise 2000-2001 itibariyle bu oran yüzde 10.3.

BESLENME PROJESİ

AÇEV’in "7 Çok Geç" kampanyası dışında düzenlediği bir başka kampanya de "Beslenme Projesi". MEB’nın işbirliği ile yürütülen bu kampanyada hedef ihtiyaçların en yoğun ancak eğitimin en düşük olduğu Bitlis, Bingöl, Diyarbakır, Erzurum, Hakkâri, Mardin, Muş, Şanlıurfa ve Van gibi kalkınmada öncelikli illerde başlatmak ve okul öncesi eğitime katılımı artırmak oldu. AÇEV Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Ayla Göksel Göçer, ilk yıl 10 ilde 33 bin çocuğa ulaşan kampanyanın, ikinci yılda 21 ile yayıldığını ve ulaştığı çocuk sayısının 41 bin olduğunu söylerken, kampanyanın okul öncesi eğitime katılanların oranında yüzde 20 artış sağladığına da dikkat çekiyor. Ayla Göksel Göçer şu bilgileri veriyor: "Hedef, ailelerin okul öncesi kurumlarına vermekte zorlandığı giderlerine katkının okullar tarafından talep edilmemesi. Yoksul ailelerin, okul öncesi eğitime teşvik edilmesi."

DÜNYA BANKASI UYARDI

Geçen yıl Dünya Bankası Türkiye Direktörlüğü "Türkiye’nin Eğitim Sistemi’nin AB Üyeliği için hazırlanması" konulu bir çalışma yaptı. Dönemin Türkiye Direktörü Andrew Workink başkanlığında hazırlanan raporda Türkiye’deki eğitim sistemi AB ülkeleri ile kıyaslandı. Bu raporda AB’ye yaklaşabilmek için atılması gereken adımların başında da okul öncesi eğitime yatırım yapılması gerektiği görüşü dile getirildi. Raporda, "Türkiye okul öncesi tesislerin sayısını büyük ölçüde artırmalı, yüzde 15’ten az olan okul öncesi programlara katılımı 2015 yılında yüzde 50’ye getirme hedefini koymalı. Özellikle ülkenin doğu kesimlerinde okullaşmayı artıracak programları sürdürmeli" denildi.

Daha yaratıcı ve üretken oluyorlar AÇEV nitelikli ve etkili bir erken çocukluk eğitiminin Türkiye’ye katkılarını şöyle sıralıyor:

* Çocukların uzun vadede daha üretken, daha yaratıcı, sorun çözmede daha yetkin olmalarını sağlar.

* Dilsel, zihinsel, fiziksel, sosyal ve duygusal açıdan gelişmiş çocuklar okula hazır olur, daha rahat uyum sağlar, böylelikle ilköğretim kalitesi yükselir.

* Okula hazır çocukların sınıfta kalma ve okulu terk etme oranları düşer, bu da maliyetleri azaltır.

* Toplumdaki vasıflı çalışan sayısı artar, yükselen üretim ekonomik yarar getirir.

* Toplumda suç oranları düşer.

* Sosyo-ekonomik ve cinsiyete dayalı eşitsizliklerin etkisi hafifler.

* Kadınların işgücüne katılımlarını, ayrıca çalışma verimliliklerini artırır.

* Sağlıklı ve iyi beslenen çocukların ölüm oranları düşer.

* Köyden kente göçün getirdiği sorunların çözümüne katkıda bulunur.

Kitap okurken drama da ekleyin

BEŞ-altı yaş grubundaki çocuğunuzla birlikte okuduğunuz kitap saatlerine dramayı ekleyin. Farklı karakterlerde ses tonunuzu değiştirin. Bildik hikâyeyi okurken belli bir yerde kesin ve çocuğun tamamlamasını bekleyin. Çocuğun size bir hikâye anlatmasını isteyin ve anlattıklarını yazın kendi hikâye kitabını oluşturun. Günlük hayattaki gerçek nesnelerle gruplama, birebir eşleme, sıralama yapmasını sağlayın. Sayma kavramını geliştirmek ve karşılaştırmak için oyun oynayın. Örneğin, sizin ve çocuğun önünde farklı sayıda meyveler olsun. Tek tek sayarak kiminki daha fazla kiminki daha az bulmaya çalışabilir. Bazı mekan kavramlarını oyun ortamında öğretin, "altında-üstünde", "içinde-dışında" gibi kavramları kullandırın.

PROBLEM ÇÖZME YETENEĞİ

Neden sonuç ilişkisi kurmaya yönelik oyunlar oynayın. Örneğin, "kırmızı ışıkta karşıdan karşıya geçerse ne olabilir? Evdekilere haber vermeden arkadaşıyla oynamaya giderse neler olabilir?" gibi sorularla düşünmesini sağlayın. Canlandırma oyunları oynayın. Örneğin, doğum günü partisi ortamı veya alışveriş merkezi, tren istasyonu gibi mekanlar canlandırılabilir.

Okul ve iş hayatları başarılı

Erken çocukluk eğitimi alanların en az üçte biri üniversiteye gidiyor. Koç Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Çiğdem Kağıtçıbaşı, "Bu eğitimi alan çocuklar üniversiteye devam ediyor ve iş yaşamında daha başarılı oluyor" diyor

"0-6 yaş eğitimin önemini anlamayan toplumlar yerinde saymaya mahkûmdur" sloganı ile çocukların eğitimi konusunda çalışan Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) kurucularından ve Koç Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı, Türkiye gibi genel eğitim düzeyi çok düşük bir ülkede insan kapasitesini artırmanın yolunun erken çocukluk eğitimi olduğunu vurguluyor. Erken çocukluk eğitimi alanların aradan yıllar geçse de bu eğitimin etkilerini taşıdığını araştırmaların gösterdiğini belirten Kağıtçıbaşı, bunu kanıtlayan araştırmayı şöyle anlatıyor:

29 YILLIK ARAŞTIRMA

"Okul öncesi eğitim ile ilgili ilk araştırmamızı 1978-1980 yıllarında yaptık. Sonra bu çocukları 13-15 yaşlarında bulduk ve aldıkları eğitimin olumlu etkilerinin sürdüğünü gördük. İki yıl önce tekrar çocuklara ulaştık. 25-27 yaşlarına ulaşmışlardı. Erken çocukluk eğitiminin hâlâ etkili olduğunu, birçoğunun üniversiteye devam ettiğini ve iş hayatında da başarılı olduklarını gördük."

AİLE ORTAMI YETERSİZ

Çocuğun çok yönlü gelişiminde ilk yılların önemine işaret eden Kağıtçıbaşı, bu yıllardaki ciddi yoksunlukların daha sonra telafisi güç geriliklere neden olduğunu söylüyor. Çoğunlukla evlerdeki ortamın çocuğun çok yönlü özellikle de zihinsel gelişimini destekleyemediğini anlatan Kağıtçıbaşı, çocuğa destekleyici bir ortamın sunulması gerektiğini belirtiyor. 1978-1980 yıllarında bir grup çocuk psikoloğu ve eğitimcisi ile MEB için bir proje hazırladıklarını anlatan Kağıtçıbaşı, AÇEV’in doğuş öyküsünü şöyle anlatıyor: "Bu projede çocuklarla ilgili birçok materyal, erken çocuk eğitimi program ve kitapları ve ana-baba eğitim kitapları hazırlandı. Sonra bunların bir kısmını kullandığımız bir araştırmayı yönettim. Bu araştırmanın sonuçları hem bizim sağladığımız anne eğitiminin, hem de kurumsal okul öncesi eğitimin çocukların çok yönlü gelişimi ve okul başarısı için büyük yarar sağladığını gösterdi. AÇEV işte bu araştırmadan doğdu. "

SONUÇ OLUMLU

22 yıl süren "Erken Müdahalenin Erişkinlikte Süren Etkileri" konulu araştırmaya, Çiğdem Kağıtçıbaşı ile birlikte öğretim üyeleri Sevda Bekman, Diane Sunar ve Zeynep Cemalcılar tarafından 1982’de başlandı. İstanbul’un çoğu gecekondu semtlerindeki anne ve 3-5yaşındaki çocuklarına eğitim verilmesinin ardından bunun etkileri önce 1992 sonra da 2004’te ölçüldü. Araştırma eğitim amaçlı anaokullarına giden çocukların, hem gündüz bakımevlerine giden, hem de evde bakılan çocuklara göre daha iyi performans gösterdiklerini ortaya koydu. 2004’te yapılan takip araştırmasında okul öncesi eğitim alan ve 25-27 yaşlarına ulaşmış 217 katılımcıdan 133’üne ulaşıldı. 34’ü eğitim amaçlı anaokuluna 50’si bakımevine giderken 49’u hiç okul öncesi eğitim almamıştı. Bu çocukların yüzde 35’i üniversite eğitimi aldı. Anneleri de eğitime katılan çocukların yüzde 44.7’si üniversiteye giderken, eğitim almayanlarda bu oran yüzde 30.6 oldu.

1 liralık yatırım 7 liralık kazanç getiriyor Okul öncesi eğitime yapılan 1 liralık yatırım 7 lira olarak geri dönüyor. Aynı yatırım bir hayvancılık projesinde 1.62, bir çimento fabrikasında 2.27 oranında geri dönüyor

Okul öncesi eğitime yapılan her yatırım ülke ekonomisine kazanç olarak geri dönüyor. Erken çocukluk eğitimi sadece çocuğun sağlıklı ve başarılı bir yetişkin olmasına katkı sağlamıyor, orta ve uzun vadede tüm toplumu etkileyen sosyal ve ekonomik kazançlar da getiriyor. Işık Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mehmet Kaytaz’ın yaptığı araştırma da erken çocukluk dönemine yapılan 1 birimlik yatırımın orta ve uzun vadede yaklaşık 6-7 birim kazanç olarak topluma geri döndüğünü gösteriyor. Buna karşılık Dünya Bankası’nın projeleri arasında yer alan bu kazanç, çimento fabrikasında 2.27, hayvancılık ve tarımı geliştirme projesinde 1.62. sulama sistemlerini iyileştirme projesinde 1.48.

'ÇOK KÂRLI BİR YATIRIM’

Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) için "Türkiye’de Okul Öncesi Eğitimin Fayda- Maliyet Analizi" başlıklı rapor hazırlayan Kaytaz, yaptıkları çalışmanın okul öncesi eğitimin en kârlı yatırım olduğunu gösterdiğini anlatıyor. Fayda-maliyet analizinin "yüksek okullaşma-eğitim" ile "artan üretkenlik-kazanma" arasındaki ilişki üzerine kurulduğunu söyleyen Kaytaz, "Erken çocukluk eğitimi alanlarda sınıf tekrarı oranı düşüyor, üniversiteye gidiyor, yüksek maaşlı iş buluyor, ödedikleri vergi dilimi artıyor. İşte tüm bunları hesapladığımızda ortaya 1’e 7 kâr getiren bir yatırım ortaya çıkıyor" diyor. Fayda- maliyet analizlerine ilişkin olarak yapılmış bir başka çalışmanın da Perry Okul Öncesi Projesi (Schweinhart, Barnes ve Weikart) olduğuna değinen Kaytaz, "Bir grup çocuğun 27 yaşına gelene dek kişisel ve toplumsal gelişimi ile aileleri ve toplumla olan etkileşimleri izlenmiş. Fayda- maliyet oranının tahmini değeri yatırılan her 1 dolara karşı alınan 7 dolardır. Bu da çok kârlı bir yatırım olduğunu göstermektedir" diye konuşuyor.

ÇİMENTODAN DAHA KAZANÇLI

Yapılan yatırımların kârlı olduğunu belirten Kaytaz şunları söylüyor: "Buna göre fayda maliyet oranında sulama sistemleri iyileştirme projesinin faydası 1.48, hayvancılığı geliştirme projesinin faydası 1.62, pamuk işleme ve pazarlama projesinin faydası 1.80, çimento fabrikasının maliyetine faydası ise 2.27 oranında. Yani en faydalı yatırım erken çocukluk dönemine yapılan yatırımdır. Dünya Bankası da bu örnekleri vererek, erken çocukluk eğitiminin desteklenmesi gerektiğini savunmakta." Türkiye’de kurumsal modeli temel alarak yaptıkları araştırmada birden fazla senaryo kullandıklarını anlatan Kaytaz, maliyetler içinde, tesis, yatırım maliyetleri, ekipman ve tamiratlar ile cari giderlerin hesaplandığını, tesislere 30 yıl ömür biçildiğini ve yüzde 6 iskonto uyguladıklarını söylüyor: "Fayda tahminlerinde önemli varsayım eğitim alma süresinin uzaması ile birlikte elde edilecek olan ücretin daha yüksek olacağı ilişkisidir. Çünkü daha fazla eğitim genelde daha yüksek gelir anlamına gelir. Fayda-maliyet oranlarının hesaplanmasında faydalar özel sektörde ücretli çalışanların yaşam boyu üretkenliği bağlamında erken çocukluk eğitimi programlarından elde edilen faydalar, maliyetler ise kamunun üstlendiği okul öncesi eğitim masrafları ile öğrencilerin bir üst düzey eğitime devam etmeleri sonucu kazanmadıkları gelirlerdir. İki farklı senaryo için modelleme yapıldı. Birinci senaryoda bin çocuğun bir yıl boyunca ana okuluna gideceği varsayıldı. Bu çocukların 950’si ilk öğretimi tamamlamakta, 670’i liseyi bitirmekte, 240’ı ise yüksek öğrenime giderek mezun olmakta. İkinci senaryoda ise sadece yüksek öğrenime giderek mezun olanların sayısı 250 olarak varsayıldı. Bu varsayımlara bağlı olarak Türkiye’deki erken çocukluk eğitiminin fayda-maliyet oranı birinci senaryoda 4.35, ikinci senaryoda 6.31 olarak hesaplandı." Aynı analiz, kurum temelli modelin dışında ev temelli bir modeli öngören anne ve çocukların eğitimi esasına dayanan Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP) için yapıldığı takdirde ise fayda-maliyet oranı daha da yükseliyor. Buna göre AÇEP için fayda maliyet oranı birinci senaryoda 5.91, ikinci senaryoda 8.14 oluyor.

’Kalkınma stratejisi olarak görülmeli’ Amsterdam Üniversitesi Profesörü Jacques Van Der Gaag’in araştırmasına göre, erken çocukluk gelişimi çocuklarda IQ yükselmesine ve pratik akıl yürütmeye etki ediyor. Gaag, erken çocukluk gelişiminin ülkenin genel kalkınma düzeyini etkilediğini belirterek, "Daha yüksek IQ, pratik akıl yürütme, göz ve el koordinasyonu, duyma ve konuşma, okumaya hazır olma hemen görülen faydalardır. Erken çocukluk gelişim programları uzun vadeli ekonomik kalkınma stratejileri olarak da görülmeli" diyor. Gaag’a göre erken çocukluk eğitimi ve insani gelişme yakından bağlantılı ve bu bağlantı 4 yoldan gerçekleşiyor.

* EĞİTİM: Okullaşma oranı artacak, okulların kalitesi dolayısıyla mezunların niteliği yükselecek. Toplumun eğitim düzeyi gelişecek, bu da istihdamı, geliri artıracak.

* SAĞLIK: Erken yaşlarda başlayan eğitim ailenin bilgilenmesini, gerekli beslenme ve sağlık hizmetlerinden yararlanmayı sağlayacak, böylece sağlıklı kuşaklar yetişecek. Toplum sağlıklı ve üretken bireylerden oluşacak, toplumsal verim dolayısıyla refah artacak.

* TOPLUMSAL SERMAYE: Kendine güvenen, öğrenme isteği yüksek, başarılı bireyler kendileri ve çevreleri ile barışık olacak. Bu çocuklar başkalarına saygı duymayı, sorunları uzlaşma yoluyla çözmeyi öğrenecek. Böylece toplumsal gerginlikler azalacak, dayanışma duygusu güçlenecek

* EŞİTLİK: Sınırlı olanaklara sahip çocuklara kendilerini geliştirme olanağı sağlayarak, fırsat eşitliği yaratır. Böylece hem işgücüne daha çok kişinin katılması hem de toplumsal eşitlik sağlanır.

EKONOMİK KAZANÇ YÜKSEK

Erken çocukluk eğitiminin ekonomik kazançları şöyle sıralanıyor:

* Her 1 liralık yatırımın ekonomiye 7 liralık bir kazanç olarak geri dönmesi.

* Sosyal yardım maliyetlerinin düşmesi.

* Uzun vadede yoksulluk döngüsünün sona ermesi.

* Daha yüksek statülü işlerde çalışma.

* Daha fazla kredi kartı kullanımı.

* Daha fazla bilgisayar kullanımı.

Sabah