İsm-i Kuddûsün bir mazharı ve bir cilvesi olan fiil-i tanzif ve tathir dahi, o Zât-ı Vâcibü’l-Vücudun hem güneş gibi mevcudiyetini, hem gündüz gibi vahdâniyetini gösteriyorlar.

 

Ve mezkûr tanzim, tevzin, tezyin, tanzif misilli o ef’âl-i hakîmâne, âzamî dairede vahdet-i nev’iyeleri noktasında birtek Sâni-i Vâhidi gösterdikleri gibi; Esmâ-i Hüsnânın ekserîsinin, belki bin bir esmânın herbirinin böyle birer cilve-i âzamı, bu daire-i âzamda vardır. Ve o cilveden gelen fiil, büyüklüğü nisbetinde vuzuh ve kat’iyetle Vâhid-i Ehadi gösterir.

 

Evet, herşeyi kanun ve nizamına itaat ettiren hikmet-i âmme; 

ve herşeyi süslendirip yüzünü güldüren inâyet-i şâmile; 

ve herşeyi sevindirip memnun eden rahmet-i vâsia; 

ve zîhayat herşeyi beslendirip lezzetlendiren rızk-ı umumî-i iâşe; 

ve herşeyi umum eşyaya münasebettar ve müstefid ve bir derece mâlik eden hayat ve ihyâ gibi, kâinatın yüzünü güldüren, ışıklandıran bedihî hakikatler ve vahdanî deliller, belki yalnız tanzif fiili Kâinat Hâlıkına verilmezse, 

 

o vakit ehl-i dalâletin o meslek-i küfrîsinde lâzım gelir ki, ya tanzifle alâkadar zerreden, sinekten tut, tâ unsurlara, yıldızlara kadar bütün mahlûkatın herbiri, koca kâinatın tezyin ve tevzin ve tanzim ve tanzifini bilecek, düşünecek ve ona göre davranacak bir kabiliyette olacak; 

veyahut Hâlık-ı Âlemin sıfât-ı kudsiyesi kendisinde bulunacak; 

veyahut bu kâinatın tezyinat ve tanzifâtı ve varidat ve masarifinin muvazenelerini tanzim etmek için, kâinat büyüklüğünde bir meclis-i meşveret bulundurulacak ve hadsiz zerreler, sinekler, yıldızlar o meclisin âzâları olacak.

 

Ve hâkezâ, bunlar gibi hurafeli, safsatalı yüzer muhaller bulunacak, tâ ki her tarafta görünen ve müşahede olunan umumî ve ihatalı ulvî tezyin ve tathir ve tanzif vücut bulabilsin. Bu ise, bir muhal değil, belki yüz bin muhal ortaya girer. (Lem'alar, Otuzuncu Lem'a, Birinci Nükte)

 

 

alâkadar : alakalı, ilgili

âzâ : organlar

bedihî : açık, aşikâr

bilbedâhe : açık bir şekilde

Hâlık-ı Âlem : evreni ve içindeki herşeyi yaratan Allah

hayalî : hayale dayalı

iaşe : besleme, yedirip içirme

ihatalı : herşeyi kuşatan

ihyâ : hayat verme

inayet : iyilik ve yardımda bulunma

kabiliyet : yetenek

Kâinat Hâlıkı : evrenin ve herşeyin sahibi olan Allah

kâinat : evren

katre : damla

Kerîm : sonsuz cömertlik ve ikram sahibi Allah

mahlûkat : varlıklar

masarif : masraflar, giderler

meclis-i meşveret : danışma meclisi

meslek-i küfrî : Allah’ı inkâr etmeye dayalı yol, metod

muhal : imkansız

Muhyî : bütün canlılara hayat veren Allah

muvazene : denge

müşahede : gözlemleme

safsata : yalan ve uydurma şey

tanzif : temizleme

tanzifât : temizlik işleri

tanzim : düzenleme

tathir : temizleme

temessül eden : görünen

tevzin : ölçülü yapma, dengeleme

tezyin : süsleme

tezyinat : süslemeler

ulvî : yüce

umum : bütün, genel

unsur : madde, element

vecih : yön

vücut bulmak : ortaya çıkmak

ziya : ışık