Etrafa bakıldığında çok insan görülür, nasıl gidilecek, nasıl tavaf edilecek endişesi kaplar. Güçsüzlük korkutur, ümidi geriletir.

Gerçekte bir İbrahim, bir Hacer, bir İsmail kadar yalnızlıkta yapılır hac. O yalnızlık Rab'le buluşmak içindir ve herkes yalnızdır Rabbinin karşısında.

Bu tavafta da böyledir, s’ayda da, Arafat’ta da, Muzdelife ’de, Mina'da da. Hatta otele dönerken, servise binme arbesinde bile...

Etrafa boş bakmak, boş konuşmak, kah olur tartışma bile yaşanır o diyarda. Tabelaları seyretmek, çarşılarda lüzumsuz gezinmek bozar yalnızlığı; İbrahim hal gider, İsmail hal gider Hacer hal gider.

Çoğalmışlık kusur gösterir; caddeler tozlu, insanlar hatalı, firma kötü, hocalar ilgisiz, yemekler iyi değildir'e gider iş.

Gözü ve gönlü aynı hizada buluşturmak; attığı adımı görmek uzağa bakmamak; ne kalabalık vardır, ne de uzaklık; yakın hal kolaylık yoludur.

Tul-u emeli öldürme talimidir yapılan hareket. Fiilen bunu yaşamak veya nazariyeti pratikleştirmektir; önüne, ayak hizasına bakarak yürümek.

İrade dediğin elinin erdiği, ayağının uzadığı kadar değil midir? Göz istediği uzağa baksın, hayal dilediği kadar diğer diyarlarda gezsin; adı üstünde “cüzi iradeden” öte değildir yapılanlar.

Yarın ne olur, gelecek ay, gelecek yıllar ne gösterir? Hele “an” denen katarı bir taşı, sıratı bir geç bakalım.

Haramlardan kaçın; korkma “haydut devletin” parası, turası; elinin uzadığı kadar zarar verir. Haramlardan kaçmazsan okyanus ötesinden attığı vesveselerde boğulur gidersin.

Gözüne ve gönlüne “dolar” dolar; ne ayak hizasına, ne de uzağı görürsün.

Evet haccın günlük hayata, günlük hayatın hacca bakan çok yönleri vardır.

Hac aynı zamanda ahiret hayatının da provasıdır; sembollerin dünya gibi ahirete bakan yüzleri ve yönleri vardır.

Ve de herkes farklı bakar tecellilere; çünkü herkes değişik tecellilere mazhardır.

Hac umumi şeairdir, aynı zamanda İbrahim yolunda, İsmail yolunda, Hacer yolunda gidenlere hususi tecelliler gösteren bir şeairdir ve bu bağlamda okumakla bitmez, yaşanmakla da tükenmez.