Tarihimizde nice itikadi ve ameli fırka zuhur etmiştir. Dikkatli bir gözle incelendiğinde aradaki bu ihtilafların umumiyetle siyasi nedenlerden dolayı neş’et ettiği anlaşılıyor. Siyasi nedenler akıp giden zamanın seyri içinde itikadi nedenlere dönüşmüştür maalesef.

Bunun sebebi biraz da tek, bütüncül ve mutlak hakikatin; çok, parçalı ve izafi olan insan zihni ve idraki tarafından anlaşılmaya çalışılmasından ileri geliyor. Sonuç ise parçayı bütün zannetme, izafiyi mutlak görme gibi vahim bir yanlışa düşülüyor. Çünkü “Hakikat-i mutlaka mukayyed (sınırlı) enzar (bakış) ile ihata edilmez.” (25.Söz) Bütün ihtilaf ve ayrışmaların temelinde bu sır vardır genellikle.

Yanlış olan bizatihi ihtilaf ve ayrışmanın kendisi değil, kendince bulduğu, bildiği parçalı ve nakıs hakikati biricik zannedip mutlaklaştırmak. Manayı kendi bildiğinden ibaret sanıp sabitlemek ve dondurmak. Asıl yanlış bu işte. Tarihimizde bu vahim yanlışı en tipik, en ibretlik bir şekilde kristalize eden fırka Haricilerdir, hiç şüphesiz.

Bu güruhun mümeyyiz vasıflarını kabaca şöyle özetleyebiliriz: kavgacı ve fedakar bir yapıya haiz, başka güruhlarda örneğine pek nadir rastlanan bir fedakarlık ve serdengeçtiliğe sahip, aşırı züht ve takva sahibi, inancı uğruna her an ölüme hazır, şehit olmayı candan dileyen, Kuran’ın zahirine olan derin vukufiyetleriyle nam salmış, Allah’ın rızasını kazanmak dışında hiçbir gaye-i hayali olmayan, fazlaca secdeden dolayı alınları nasırlaşmış, günah bildikleri şeylerden yılandan akrepten kaçar gibi kaçan, sünnet ve nafileleri farz gibi yerine getirmeye çalışan, kızgın kumlarda secde edip Allah’a yakardıkları için ellerinin ayası devenin dizi gibi katmanlaşıp sertleşmiş, gündüzleri oruç tutmakla, geceyi ise ibadetle geçiren…

Bir alim onları tavsif ederken şöyle der: Haricilerden daha inançlı ve çalışkan bir fırka yoktu. Savaş sırasında bir Hariciye bir mızrak saplanmıştı, yarası çok ağırdı, ama o kendisini vuran adama doğru yürüyerek “Allah’ım senin rızanı kazanmak için sana geliyorum!” diyordu. Bu kadar fevkalade vasıflarına rağmen kendi düşüncelerinde ısrar ettikleri ve onu tek hakikat telakki ettikleri için affedilmesi imkansız yanlışlara imza attılar.

Hz. Ali (ra) bir sahabiyi onlarla tartışmaya gönderirken ona şu tavsiyede bulunur: “Onlarla tartışırken sakın Kitaptan delil getirme çünkü onlar kitabı senden daha iyi bilir. Sen daima sünnetten delil getir.” Ve bir vasiyetinde şöyle dediği rivayet edilir: “Benden sonra Haricileri öldürmeyin. Zira hakkı arayıp da batıla düşenle, batılı isteyip de batılı bulan kimse elbette ki aynı değildir.”

Evet, kendi düşüncesinde ısrar etme ya da gerçeği kendi bildiğinden ibaret görme, tabiri diğerle fanatizm ya da entegrizm bütün yanlışların ve yanlış anlamaların temeli bu. Haricilik, sade bir tarihsel akım olmanın çok ötesinde bir anlayış, zihniyet ve perspektif sorunudur çoğunlukla. Hariciler öldü ama haricilik hala yaşıyor. Aramızda, en mahrem yerimizde. Neo-haricilik klasik dönem hariciliğinin modern zamanlara has bir versiyonu daha doğrusu bir tezahürü gibi. Günümüz İslam dünyasının en büyük sorunu bu Neo-haricilik sorunudur, belki de.

Bu anlayış genellikle lafızcı, tekçi, tek tipçi, baskıcı, ötekileştirici ve dahi kısırlaştırıcı bir anlam dünyasının içinde dönüp durur biteviye. En kıytırık zaif bir rivayetten dolayı tekfir kılıcını çeken modern selefiler, Kur’an dışında hiçbir kaynak kabul etmeyen, kendi anlayışlarını mutlaklaştıran ve bu sakat anlayış yüzünden mümin kardeşlerini hiç tereddüt etmeden müşriklikle, hatta kafirlikle itham eden bazı mealciler, katı bir siyasal İslam söylemine sahip olanlar, kendi kutsalı dışında hiçbir kutsalın yaşamasına tahammül edemeyen daha nice marjinal bütün grup ve yapılar…

Düşünebiliyor musunuz? Bazı kafir ve müşrikler hakkında nazil olduğu bütün müfessirler tarafından kabul edilen bazı ayetleri nüzul bağlamından kopararak Bediüzzaman gibi bir zat-ı muhtereme uyarlamak ve sonuç olarak onu da (haşa) o kefeye koymak… İşte malum bazı Neo-harici çevrelerce tastamam yapılan budur. Bu vahim yanlışı yaparken de olabildiğince samimi, İslam’a gönülden hizmet ettiğine inanıyorlar. Tıpkı klasik dönem haricileri gibi.

Yazık ki klasik dönem haricilerin o üstün ameli vasıflarının esamesi bile okunmaz bunlarda. Bütün marifetleri sade lisanda. Yüzeyde. Kabukta. Bizce bu illetin en te’sirli ilacı bilhassa zihinlerde demokratik kültür ve ahlakın yerleşmesi ve hatta kurumsallaşması.