1. Teolojik ve Sembolik Nükte:

“Kabir azabının çoğu, üzerine idrar sıçratmaktan olacaktır.”[1] Bu hadisin zâhir manası, beden ve kıyafet temizliği konusuna vurgu yapmaktadır. “Ve siyâbeke fe-tahhir”[2] (Ve elbiseni temizle) âyetinin tefsiri mahiyetinde… Bu hadis kirliliğin, kabir azabına yol açmasını bildiriyor. Azap, günahlardan kaynaklandığına göre o halde zâhirî temizliğe riayet etmemek günahtır, şeklinde anlaşılır.

Hadisin bâtınî manası ve hakikat boyutu ise şudur: İdrar, rüya ve misal âlemlerinde boş ve çok konuşma demektir. Meni ise, ruhlu ve hakikatli konuşma demektir. Kur’an der: “Onlar boş sözlerle karşılaştıklarında şereflerine uygun şekilde geçer giderler”[3] veya “Selam, der geçerler”[4] veya “O müminler boş sözlerden yüz çevirirler.”[5] Bu âyetlerdeki tekrar ve konuya dair ısrar gösterir ki, hadisteki asıl murad idrar hükmünde kişinin takva elbisesini[6] kirleten malayani konuşmalar yapması veyahut başkalarının malayani konuşmalarına katılmasıdır. Bir hadis bu manayı iöyle ifade eder: “Kişinin mâlâyâniyi terketmesi müslümanlığının güzelliğindendir.”[7]

Kur’anın bu ikazlarına, rüya ve misal âleminin diline bakıp hadisi ele alırsak görürüz ki: “Kabir azabının çoğu boş ve lüzumsuz konuşmaya veya böyle konuşmaları dinlemeye dayanır.”

2. Teolojik ve Sembolik Nükte:

"Müezzinler kıyamet günü insanların en uzun boylu olanlarıdır."[8] Bu hadis-i şerifin zâhir manası, ezan okumakla insanlara Allah’ı hatırlatan ve insanları camiye namaza davet eden kişilerin mahşer günü diğer insanlara göre daha uzun boylu olacağını bildiriyor.

Mahşer ve Âhiretin kanunları, rüya, misal ve berzah âlemleri ile aynıdır.[9] Rüya âleminde boy uzunluğu kişinin fikren, ilme ve nura ermesi ile bağlantılıdır. En nurlu kim ise, en uzun odur. Beden iriliği ise, kişinin manevi kuvveti ile ilgilidir. Bu açıdan müezzin olup ahlaksız ve edepsiz olan kişiler için bu hadis geçerli olamaz. Fakat hak ve hakikati tebliğ eden resuller, Âl-i İmran sûresindeki âyete göre bir “müezzin” ve “münâdi”dir.[10] Kur’anda namaza çağıran müezzinler, “münâdi” olarak ifade edilir.[11] Bu manada ihlaslı ehl-i tebliğ insanları hakka davet eder, nura çağırır. Ömrü boyunca bu manada risalet hizmeti yapmış gibi, ihlas ve sıdkı, uhuvvet ve sadakati ile gittikçe terakki eder. Hassas bir takva ve güçlü bir salih ameli elde edeceğinden mahşer günü boy uzunluğunu hak eder.

Hadis-i şerifin bu batınî manası hakikate en uygun ve tekellüflü te’villerden en uzak manadır. Her hak elçisi ve hakikat hizmetkarı hakkında da câridir.

3. Teolojik ve Sembolik Nükte:

Hadis-i Şerif: “Âlimin âbide üstünlüğü gece vaktinde kamerin yıldızlara üstünlüğü gibidir.”[12] Âlim, aklını kullanarak dine hizmet edendir. Âbid, cismini kullanarak dine hizmet edendir. Fakat cisim, kendi adına çalışır. Akıl ise, hem kendine hem başkasına hizmet eder.

Akıl, Hakikat Güneşi olan Kur’andan ziya alır, fakat halka nur verir. Kur’an, güneş ışığına “ziya”; ay ışığına “nur” adını verir.[13] Bu çerçevede diyebiliriz ki âlim, halkın zihnine hitap eder; fakat hislerine işleyemez. Kur’an böyle âlimlere “Ahbar” (ilimle, dolunay gibi parlayan kişiler) der.[14] Bunlar, “Tâlim” yaparlar. Oysa peygamberler gibi bütün din hizmetkârları da âlimdi. Fakat onlar fikre ve hisse, zihne ve gönüle birden hitap eden hakiki âlim idiler. Onlar, “Rabbânîler” idi. Yani Allah’ın, kendileriyle halkı terbiye ettiği kişiler… Bunlar, güneş gibidirler. Âbidler ise, halka çok çok uzak bir yıldız gibidir. Onun aklı büyüyemez. Verdiği ışık da, zifiri karanlık içinde ancak kendi varlığını göstermeye yarar. Başkalarına zihnen bir hayrı yoktur. Bu noktadan dolayı çoğu münzevî olan âbidler, yıldızlara benzetilmişler.

Rabbânîleri, Rabbânî yapan öncelikle kendilerinin terbiye olmalarıdır. Bunu da sağlayan sır, ilim değil “amel” dir. Yani “hayat” ve “ihlas”… Terbiyeye uğrayan birisi, ilme göre kendini şekillendirir. Onu kendi aklı değil, hakikat yönetir. Ahlak-ı kalbî ve edeb-i ruhî kârlarını elde eder. Sonra ihlas ile, halkın tâlim ve terbiyesine yönelir. Bu manada, her bir mürşid, Rabb ismine mazhardır. İnsan için kemal seviye, ilim ve ibadeti cem etmektir.

4. Teolojik ve Sembolik Nükte:

Hadis-i şerifinde Efendimiz (ASM) diyor ki: “Kardeşlerime selam olsun.”[15] Resulullah Aleyhisselatu Vesselam’ın diğer hadisleri de nazara alınınca, bu hadisteki “kardeşlerim” hitabı özel bir ümmet sınıfıdır. Çünkü “Bütün müminler, kardeştirler”[16] âyeti gereğince her bir mümin, iman noktasında Efendimiz’in (ASM) kardeşidir. Fakat kendisinden sonra gelecek, özellikle Vakıa suresinin işaret ettiği üzere Ahirzaman’da gelip Mukarrebûn ve Ashab-ı Meymene makamına[17] çıkacak bazı kardeşlerine “Selam olsun” denilmesi gösterir ki bunlar özel sınıftır. Buna işaret eden 2 kelime hadiste mevcud: “Kardeşlerim” ve “Selam olsun.”

Resulullah (ASM), diğer hadislerinde hep şöyle der: “Kardeşim Yunus”[18], “Kardeşim, İsa”[19] ve genel olarak der: “Biz peygamberler anaları ayrı kardeşler hükmündeyiz.”[20] Bu hadisler gösterir ki, ilk hadiste söz konusu selama mazhar olan kişiler, Âhirzaman döneminde nübüvvet ve risalet hizmetinin varisleri olanlardır. Onlar insanlık âleminde ilim ve hikmet, iman ve islam hizmeti yapan din hameleleridir. İnsanların zayıflayan imanlarını takviye eden; yaralanan kalplerini tedaviye çalışan; dalalette ve bâtılda boğulan akıllarına hidayet ve ilim nurunu taşıyan Kur’an hizmetkarlarıdırlar.

Onlar bir peygamber gibi dine hizmet ettikleri için ve Kur’anda bahsi geçen 28 peygamberden birisine meşrep ve meslek olarak benzediği için O peygamberin aynası konumunda olur. Bu manada, o da O peygamberin muhatabı olduğu İlahî selama mazhar olur.

Mesela: “Selâmun alâ Nûhi fi’l-âlemîn”[21] (Âlemler içinde Nûh’a selam olsun) âyetinde aslî ve 1. Derece muhatap Hz. Nûh (AS) olduğu gibi, tâli derecede Hz. Nûh’a (AS) meşrep ve meslek olarak benzeyen Âhirzaman hizmetkarları da hissedardır, diye Hz. Peygamber (ASM) “Selam olsun kardeşlerime” diyor, bu sırrı ifşa ediyor. Bu hakikati te’yid eder mahiyette Kur’an, Hz. İlyas’ın (AS) kıssasını anlattıktan sorra “Selâmun alâ ilyâsîn” der. Dikkat edilirse âyette İlyas kelimesi çoğul olarak “İlyâsîn” olarak kullanılmıştır.[22] Bu âyet, risalet hizmeti yapanları “selam-ı İlâhîye mazhar” bir Hz. İlyas (AS) olarak görüyor ve gösteriyor.[23]

5. Teolojik ve Sembolik Nükte:

Mâl, Arapça’da, kişinin kendisine meylettiği, kendisini şiddetle arzuladığı şey demektir. İnsan fıtratının kendisine mâil olduğu en kıymetli ve bâki mal, ilimdir. İlimler içinde en mükemmeli ise, hikmettir. Çöl ahalisi için maddeten en kıymetli mal ise, devedir. Bu manada hadis-i şerif 2 yönlü benzetme ile: “Hikmetli söz müminin dâllesidir (yitik malı ve devesidir). Nerede bulursa onu almaya en liyakatli odur”[24] der.

Neden Hz. Peygamber (ASM) ilim değil de hikmet diyor? Çünkü hikmet, maddi dünyayı okuma ile elde edilir. Bu hadis o an ümmet-i Muhammed’in (ASM) bu mevzuda hem eksik olduğunu hem de ileride eksik kalacağını ifade ediyor.

İlm-i hakikat ile maneviyata değer veren bu ümmet, hikmeti binlerce yıldır dünyayı okuyan dünyacı kişilerden alıp kullanacak diye haber veriyor. Hem tavsiye ediyor. Hakikaten hikmetse çekinmeden alın, diyor. Bu manada hadiste, bir ihbar-ı gaybî bulunuyor. Tarih şahid ki, aynen tahakkuk etti ve ediyor.