Sanat sübjektif telakkilerin hükümferma olduğu serbest saha. Her zamanın kendi eğilimleri doğrultusunda bir poetikası (sanat anlayışı) olacak mutlaka. Kıvamlı/kıvamsız, ışıltılı/ışıltısız, gür/cılız, ama olacak. Tek bir telakkiden, tek bir poetik zeminden hareketle yapılan çıkarımlar her zaman hususide kalıp, umumi olamayacak. Üniversal bir miyardan ve konsensüsten bahsetmek mümkün değil. Yapılan her değerlendirme hususinin çerçevesi içinde kalmak kaydıyla geçerli bir mana ifade edebilir.

Klasizm, hakikatin ve güzelin biricik ölçüsü olmamasına rağmen daha hakikiye, daha sahiciye ve daha güzele en yakın olma vasfını hala korumakta. Her medeniyetin klasik tanımlaması kendine göredir. Ancak ölçüler ve mihenkler bazı nüans inceliklerine rağmen hemen hemen aynıdır.

Bu durum Türk şiiri içinde aynen geçerlidir. Klasik denilince Fuzuli, Nedim, Baki, Nefi, Şeyh Galip, Mevlana, Hafız gibi güzide simalar ilk akla gelenler. Türk şiiri, en parlak ve en mutantan ve en muhteşem dönemini bu güzide simalarla yaşamış. Aruz, klasik mihengin biricik kalıbı, onsuz bir şiir ritimsiz, ahenksiz ve kanatsızdır. Bir kelimede bin bir çağrışım gücü uyandırabilmek sadece aruzla mümkün.

Mananın cümbüşü ve cevelanı böylesine serbest, serazat ve sanatkarane bir dekor ile sağlanabilir. Kanatsız, tek boyutlu ve menşursuz hece vezniyle bunu karşılamak beyhude bir gayrettir. Rene Guenon ‘Her mana kendine yakışan kelimelerle temessül edilebilir’ diyor. Mistik, ulvi ve deruni heyecanların mefhumlar dünyası ile dünyevi, sıradan ve şehevi heyecanların mefhumlar dünyası bir ve aynı olmaz. Elbise, kalıba göre giydirilir. Prens’e dilenci elbisesi giydirilmez. Su, kabın rengini alır.

Yahya Kemal, Haşim, Necip Fazıl, Nazım Hikmet klasik miyarın, çizginin ve zevkin son temsilcileri. Aslında Osmanlı’nın yıkılışı, muhteşem bir medeniyetin, koca bir Umran’ın, zevkin, duyuşun, düşünüşün ve estetiğin yıkılışı demekti. Türk şiirinin Nazım’la birlikte öldüğünü iddia etmek biraz abartılı ancak Ataç ve Naci ile birlikte edebiyat piyasasını kaplayan çürük ve çirkin kumaşları gördükçe bu iddiaya katılmamak elde değil. Dildeki sefalet, irfan eksikliği ve düşünce kısırlığı daha başka bazı hayati nedenler arasında…

Aynı durum Türk Roman’ı için de pekâla geçerli. Romanımızın Orhan Pamuk’la birlikte öldüğünü söylemek, şiirde olduğu biraz abartılı ancak Pamuk sonrası roman serencamını dikkatle takip edenler bu tezin çokta abartılı olmadığını hemen görecekler. (Bir zamanlar Cemil Meriç “roman ölüyor mu?” diyecek oldu başta Rasim Özdenören olmak üzere birçok kalem erbabının hışmına uğradı.)

Mukavvadan sağlam bir bina inşa etmeye kalkışmanın sonu bir kelimeyle yıkım ve hezimet. Hilmi Yavuz gibi Hece’nin ‘yavuz’ bir müdafii bile ‘Dünya ölçeğinde şiir statüsünü yitiriyor’ diyerek bu noktada teslimi silah etmişse bizim bu konuda konuşma ve kalem oynatma alanımız oldukça geniş demek.

İlham, ilahi bir lütuf, zaman durdukça esmeye, gelmeye devam edecek. Her dönemin kendine has poetik bir telakkisi yani serzenişi, hüzünlenişi ve bunu ifade ediş biçimi olacak dedik, bunun rengi, deseni, kıvamı yine kendine has olacak. Ancak genel bir tarama sonucu her şeyin bayağıya, alışılmışa, sıradana doğru kaydığını ve insanların mitik, mistik, gizemli ve deruni iklimlerden yavaş yavaş uzaklaştığını gözlemliyoruz. Kabul etmek gerekir ki edebiyatın en büyük beslenme kaynaklarından biri belki de birincisi dindir.

Bilim ve teknolojinin sınır tanımayan hayasız büyümesi ve yayılması karşısında sanat, edebiyat ve özellikle de şiirin sinmekten, saklanmaktan ve kendi mağarasına Haşim’in deyişiyle ‘Sina-yı Kahre’ çekilmekten başka şansı yok gibi.

Bazı eleştirmenlere göre Fransa bile Rimbaud ve Boudelaire’den sonra büyük bir şair yetiştirememiş. Bunun nedeni ‘tabiatın en tehlikeli armağanı’ olan deha yetmezliği ve yetersizliği değil, verimli toprakların çoraklaşması ve bu topraklardaki humus oranının giderek azalması hatta yok olması… Özetlersek Albert Camus şiir için ‘elleri kirli olduğu için sofraya alınmayan yaşlı bir amca’ diyordu. Çok hazin ama ne çare ki gerçek.