Yaşlılık, insan hayatının en önemli dönemlerinden biri olmasına rağmen, bu dönemin önemi yeterince kavranılmış değildir. Freud, çocukluk dönemine odaklanırken, Erikson, ergenlik ve yetişkinlik döneminin önemi üzerinde durmaktadır. Jung, yaşlılık döneminin  yeni bir manevi uyanış ve olgunlaşma için büyük bir fırsat olduğunu ifade eden nadir psikologlardan biridir. Said Nursi, yaşlılık döneminin tamamen olgunlaşma, maneviyat ve aydınlanma olduğunu ortaya koymaktadır. Nursi için yaşlılık, insanın gerçek anlamda ben olduğu, yani ezeli benliğini ve bütünlüğünü gerçekleştirdiği tecrübedir. İhtiyarlar Risaesi, insanlığa,  ezeli benliklerini  bir bütün olarak nasıl inşa edeceklerini gösteren  manevi bir  klavuzdur.

Yaşlılık, bir tesellli dönemi değildir. Kayıp giden bir gençlik dönemi tesellisiyle yaşlılık olgusu anlamlandırılamaz. Yaşlılık, ancak bilgelikle keşfedilirse  anlamlı ve verimli bir dönem olabilir. İhtiyarlar risalesi, yalılara bir teselli değil, hikmeti hatırlatmaktadır.Yaşlılığın bizzat kendisi hikmet değildir. Hikmet olan şey, yaşlı insanın Kur’an’ı keşfetmesi, tecrübe etmesi ve anlamasıdır.  “Kur'an-ı Hakîm'den gelen ilâçla” manevi dünyasını imar eden kişi  bedensel çöküşe rağmen  genç kalmaktadır, çünkü “zaman  ihtiyarladıkça Kur’an gençleşmektedir.” Gençliğin kaynağı Kur’an2dır. Kuranı keşfeden, anlayan ve tecrübe eden herkes gençtir.

Hayatın ne olduğu önemlidir. Hayat, kuruya kuruya yaşanan bir şey değildir.  Hayat  heyecanlı bir maceradır. Nursi, “sergizeşt-i hayatından” söz eder. Hayatı  sonu olmayan bir macera olarak yaşamak, yaşlılık dahil bütün  hayat aşamalarını anlamlandırmaktadır.Hayatı keyfli, heyecanlı ve verimli bir maceraya dönüştüren Allah’a kulluk ve imandır.

Yaşlılık,  zor bir dönemdir. Yaşlılığı anlamlandırmak, ancak yaşlılarla empati kurabilmekle mümkündür. Nursi yaşlı olarak yaşlılarla empati kurmakta ve yaşlıların anlayacağı dille yaşlılara hitap etmektedir. Nursi şöyle demektedir: “Ey sinn-i kemale gelen muhterem ihtiyar kardeşler ve ihtiyare hemşireler! Ben de sizin gibi ihtiyarım. İhtiyarlık zamanında arasıra bulduğum ricaları ve o ricalardaki teselli nuruna sizi de teşrik etmek arzusuyla, başımdan geçen bazı hâlâtı yazacağım. Gördüğüm ziya ve rastgeldiğim rica kapıları, elbette benim nâkıs ve müşevveş istidadıma göre görülmüş, açılmış. İnşâallah sizlerin safi ve hâlis istidadlarınız, gördüğüm ziyayı parlattıracak; bulduğum ricayı daha ziyade kuvvetleştirecek.” Nursi, insanlara yaşlılığı ezeli benliği inşa tecrübesine dönüştüreceklerinin hikmetlerini, bizzat kendi  manevi yaşantılarından tablolar sunarak anlatmaya çalışmaktadır. Nursi’nin sunduğu tecrübe tabloları, onun ezeli olarak genç olmayı  bu dünyada  gerçekleştirdiğini göstermektedir.Yaşlılığı anlamanın, aydınlatmanın ve kavramanın ancak iman ile mümkün olduğuna, Nursi ısrarla vurgu yapmaktadır. Yaşlılık, ancak iman sayesinde yeniden bir diriliş dönemi olabilir.

İhtiyarlığın farkına sahiden varmak çok sarsıcı bir tecrübedir. Duygu ve hüzün, bu farkedişe eşlik eder.İnsan,  yaşlanmasıyla beraber zaman, mekan ve dünyanında yaşlandığını hissediyor. İnsanın yaşlanması, dünyanın yaşlanmasıdır.Yaşlılığın farkına varmanın neden olduğu hüzün, keder ve sarsıntıyı ancak Rahman ve Rahim olan Allah’ın merhameti giderebilir. Yaşlılığın en çok ihtiyaç duyduğu şey Allah’ın merhametidir. Nursi’nin ifadesiyle “Evet ey benim gibi ihtiyarlar! Kur'an-ı Hakîm'de yüz yerde "ErRahmânirrahîm" sıfatlarıyla kendini bizlere takdim eden ve daima zeminin yüzünde merhamet isteyen zîhayatların imdadına Rahmetini gönderen ve gaybdan her sene baharı hadsiz nimet ve hediyeleriyle doldurup rızka muhtaç bizlere yetiştiren ve zaaf ve acz derecesi nisbetinde Rahmetinin cilvesini ziyade gösteren bir Hâlık-ı Rahîmimizin Rahmeti, bu ihtiyarlığımızda en büyük bir rica ve en kuvvetli bir ziyadır.” Allah’ın merhametine ulaşmak için yaşlılık döneminin kulluk dönemi olması gerekmektedir.İlahi rahmet, insanın dünya ve ahiretini imar eden en büyük manevi bakım kaynağıdır.

Nursi için gençlik geçmiş, ama ihtiyarlık ise yeni bir başlangıçtır. “Gençlik gecesinin uykusundan, ihtiyarlık sabahıyla uyandığı zaman” kişi, dünyadan koptuğunu ve kabre doğru yürüdüğünü hissetmektedir. Dünyadan kopuş zamanının yaklaştığı bu anda, insan derin bir sarsıntı ve travma geçirmektedir. Dünyadan kopuş travmasını tedavi edecek tek kişi İslam Peygamberi’dir. İslam Peygamberi, alemlere rahmet olarak  yaşlıları sevgiyle ve şefkatle kucaklamaktadır.İslam Peygamberi karanlıkta aydınlık, umutsuzlukta umut, inkarda imandır.İslam Peygamberi, hem bu dünyada hemde ahirette tek yoldaştır. Nursi şöyle demektedir: “Evet ey benim gibi ihtiyarlığını hisseden muhterem ihtiyar ve ihtiyareler! Biz gidiyoruz, aldanmakta faide yok. Gözümüzü kapamakla bizi burada durdurmazlar, sevkiyat var. Fakat gafletten ve kısmen de ehl-i dalâletten gelen zulümat evhamlarıyla bize firaklı ve karanlıklı görünen berzah memleketi, ahbabların mecmaıdır. Başta şefiimiz olan Habibullah Aleyhissalâtü Vesselâm ile bütün dostlarımıza kavuşmak âlemidir.”İslam Peygamberi, hem bu dünyada hem ahirette insanlığın selameti için rahmettir. İslam Peygamberi’nin varlığı,   bu dünyada ve öbür dünyada yalnızlığı, umutsuzluğu ve karanlığı ortadan kaldıran en büyük kaynaktır. Bu dünyada ve ahirette  rahmet kaynağı olacak İslam Peygamberi’ne yoldaş olmak için onun sünnetini hayata geçirmek lazımdır.İslam Peygamberi’nin sünnet modeli, canlı manevi bakımdır.

Yaşlılık döneminde bedensel olarak zayıf düşmesine rağmen kişi,  ebedi yeni bir hayatı arzulama konusunda yanıp tutuşmaktadır.Ebedi hayat arzusu, yaşlılıkta ortaya çıkan en önemli özelliktir. Dünya hayatı sermayesinin  sona kadar tüketildiği yaşlılık döneminde kişi, yeni bir sermaye, dayanak ve umut aramaktadır. Geçmişin hataları ve günahlarının muhasebesi yapıldığında insan zarar  hanesinin büyüklüğünü farketmekte, umutsuzluğa düşmekte ve varouşsal bir kaygı yaşamaktadır. İnsanın yaşadığı varoluşsal kaygıyı giderecek tek kaynak Kur’an’dır. İnsanın  umutsuzluğunu umuda Kur’an çevirmektedir. Kur’an’ın verdiği umudu, Nursi şöyle açıklamaktadır: ”Evet ey benim gibi dünya ile alâkaları kesilmeye başlayan ve dünya ile bağlanan ipleri kopmaya yüz tutan muhterem ihtiyar ve ihtiyareler! Bu dünyayı en mükemmel ve muntazam bir şehir, bir saray hükmünde halkeden bir Sâni-i Zülcelâl, mümkün müdür ki; o şehirde, o sarayda en ehemmiyetli misafirleriyle ve dostlarıyla konuşmasın, görüşmesin. Madem bilerek bu sarayı yapmış ve irade ve ihtiyar ile tanzim ve tezyin etmiş; elbette nasılki "yapan bilir" öyle de "bilen konuşur". Madem bu sarayı, bu şehri bize güzel bir misafirhane ve ticaretgâh yapmış; elbette bize karşı münasebatını ve bizden arzularını gösterecek bir defteri, bir kitabı bulunacaktır.İşte o kudsî defterin en mükemmeli; kırk vecihle mu'cize ve her dakikada hiç olmazsa yüz milyonun dillerinde gezen, nur serpen ve herbir harfinde asgari olarak on sevab ve on hasene ve bazen onbin ve bazen Leyle-i Kadir sırrıyla bir harfine otuzbin hasene ve meyve-i Cennet ve nur-u berzah veren Kur'an-ı Mu'ciz-ül Beyan'dır. Bu makamda ona rekabet edecek kâinatta hiçbir kitab yoktur ve hiçbir kimse gösteremez. Madem bu elimizdeki Kur'an, Semavat ve Arz'ın Hâlık-ı Zülcelâlinin Rubûbiyet-i mutlakası noktasından ve azamet-i uluhiyeti cihetinden ve ihata-i Rahmeti canibinden gelen kelâmıdır, fermanıdır; bir maden-i Rahmetidir. Ona yapış. Her derde bir deva, her zulmete bir ziya, her ye'se bir rica, içinde vardır.” Allah, insanı yalnız bırakmayacak ve insanla hep konuşacaktır. İnsanın Allah’ın  yarattığı en şerefli ve özel varlık olduğu bilincinin,  manevi açıdan iyileştirici ve  toparlayıcı bir etkisi vardır. Allahın yarattığı şerefli varlık olarak insanın, imana sarılması lazımdır. En iyi manevi bakım, imandır, Kur’an’ı anlamaktır, okumaktır, tefekkür etmektir ve Allaha kulluk etmektr. Manevi bakım, Allah’a kullluktur.

İhtiyarlık, insanın kendisiyle beraber olma ihtiyacını duyduğu, kendisini aradığı bir dönemdir. Nursi,  bir yaşlı olarak kendini aramayı doğanın içinde, Yuşa tepesinde, bir dağda, ağaç altında kısacası doğanın içinde aramaktadır. Yaşlılık, insanın ömrünü sağlıklı olarak değerlendrmesi için büyük bir fırsatttır. Yaşlılık, geçmişte yaşananlar, verilen kayıplar,  kaybedilen yakınlardan dolayı yıkımın olduğu bir dönem değildir. Yaşlılık, huzur dolu yeni bir başlangıç yapma dönemidir. Ahirete iman, yaşlı insana huzur vermekte ve umutla doldurmaktadır.Nursi, ahirete imanın, huzur ve umut kaynağı oluşunu şöyle ifade etmektedir: “Evet ey benim gibi ihtiyar kardeşler ve ihtiyare hemşireler! Madem âhiret var ve madem bâkidir ve madem dünyadan daha güzeldir ve madem bizi yaratan zat hem Hakîm, hem Rahîm'dir. İhtiyarlıktan şekva ve teessüf etmemeliyiz. Bilakis ihtiyarlık, îman ile ibadet içinde sinn-i kemale gelip, vazife-i hayattan terhis ve âlem-i Rahmete istirahat için gitmeye bir alâmet olduğu cihetle ondan memnun olmalıyız.” Ahiret hayatı, bir kurgu değil, bir gerçekliktir. Kurgu ve yanılsama olan bu dünyadır. Yaşlılık, yanılsamalarla dolu dünyadan   sahici gerçeklikler alemi olan ahirete yaşlılık yoluyla geçmektedir. Allah,  sürekli olarak  evreni yenilediği gibi, ölümden sonra yeniden dirilişide gerçekleştirecektir. Ahiret, insanın saadet ve bakiliği bulacağı ebedi evidir. Ahirete iman, insanın hem kendisini hem ahireti  gerçeklik olarak kavramasını gerektirmektedir. Ahirete iman, insana yaşlılığı sevdirmekte, insanı umit ve güçle donatmaktadır. Ahirete imanın  yaşlılığı rehabilitee eden etkisi, gözardı edilmemelidir. Yaşlılık ve ahiret arasındaki bu bağ, kişiye ahireti sevmesini ve iman etmesini gerekli kılmaktadır.

Yaşlılık, insanın kendisini ve doğayı tefekkür etmesi için büyük bir fırsattır.Nursi’nin hayatı, kainat kitabını ve insanı tefekkür etmekten oluşmaktadır.Doğadaki her  bitkinin, yaprağın, ağacın ve çiçeğin hareketi, Nursi’de derin  duygular ve düşüncelere neden olmaktadır. Barla’daki Çam Dağı, Nursi’nin tefekkür merkezlerinden biridir. Nursi, hayatının gurbetler içinde gurbet olduğunu düşünmekte,  asıl gurbetin bu dünya olduğunun farkındadır.Dünya gurbetinin yarattığı acıyı, ancak ebedi hayat ve cennet hayatının nimetleri giderebilir. Bütün dünya nimetlerini cennet nimetlerinin bir yansıması olarak gören Nursi’ye göre, dünya hayatının tamamı, cennet ve ahiretin gerçekliğinin göstergesidir. Nursi bu bağlamda şöyle demektedir: ”Evet ey ihtiyar ve ihtiyareler! Madem Rahîm bir Hâlıkımız var; bizim için gurbet olamaz. Madem o var, bizim için herşey var. Madem o var, melaikeleri de var. Öyle ise bu dünya boş değil, hâlî dağlar, boş sahralar Cenab-ı Hakk'ın ibadıyla doludur. Zîşuur ibadından başka, onun nuruyla, onun hesabıyla taşı da ağacı da birer munis arkadaş hükmüne geçer; lisan-ı hal ile bizim ile konuşabilirler ve eğlendirirler. Evet bu kâinatın mevcudatı adedince ve bu büyük kitab-ı âlemin harfleri sayısınca vücuduna şehadet eden ve zîruhların medâr-ı şefkat ve Rahmet ve inayet olabilen cihazatı ve mat'umatı ve nimetleri adedince Rahmetini gösteren deliller, şahidler, bize Rahîm, Kerim, Enîs, Vedud olan Hâlıkımızın, Sâniimizin, Hâmimizin dergâhını gösteriyorlar. O dergâhta en makbul bir şefaatçı, acz ve zaaftır. Ve acz ve zaafın tam zamanı da, ihtiyarlıktır. Böyle bir dergâha makbul bir şefaatçı olan ihtiyarlıktan küsmek değil, sevmek lâzımdır.”Allah’ın hakikati, bütün  varlıkta kendisini ortaya koymaktadır. Allah, insanla her  an olduğundan dolayı, Nursi, gurbet ve yalnızlık duygusunu radikal bir şekilde reddetmektedir. İnsanı yalnız bırakmayan Allah’ın katında yaşlılık, Alllah’ın şefkat, rahmetine  neden olan bir şefaat vesilesi olarak değerlendirilmektedir.

Yaşlılık,  tarihtir, Tarih, insanlığın yaşlılığının bilimidir ve bilgisidir. Nursi, Ankara Kalesi’nde kendi kişisel yaşlılığını ve dünyanın yaşlı  tarihini  görmektedir.Hayatının tek meyvesinin cenazesi olduğunu farkeden Nursi, sürekli olarak tabut, cenaze merasimi ve kabirden oluşan bir dramayı ruhunda canlandırmaktadır.Ölüm draması, büyük bir acı ve ızdırap kaynağıdır.Yok oluş ve hiçlik duygusu, yaşlı insanın yaşadığı en derin duygulardır.Yok oluş ve hiçlik hali, insanın çaresizliğini, aczini ve yoksulluğunu farkettiren bir durumdur.Hiçlik ve yokoluş haline karşı, insanı imandan başka vareden, anlamlandıran ve güçlendiren başka bir şey yoktur. İman, yok oluş ve hiçlik duygusunun yarattığı esareti aydınlatmakta ve insanı  özgürleştirmektedir. Nursi, imanın  asli özgürlük yolu olduğunu şu şekilde ifade etmektedir:  “İman, o vahşetli geçmiş zamanın mezar-ı ekber suretini yırtıp, ünsiyetli bir meclis-i münevver ve bir mecma-i ahbab olduğunu biaynelyakîn, bihakkalyakîn gösterdi. Hem îman, bir kabr-i ekber suretinde nazar-ı gaflete görünen gelecek zamanı, sevimli saadet saraylarında bir ziyafet-i Rahmâniye meclisi suretinde biilmelyakîn gösterdi. Hem îman, nazar-ı gaflete bir tabut vaziyetinde görünen hazır zamanı ve o hazır günün tabutiyet şeklini kırıp, o hazır gün uhrevî bir ticaretgâh dükkânı ve şaşaalı bir misafirhane-i Rahmânî suretinde bilmüşahede gösterdi. Hem îman, nazar-ı gafletle ömür ağacının başında cenaze şeklinde görünen tek meyvesi cenaze olmadığını, belki ebedî bir hayata mazhar ve ebedî bir saadete namzed olan ruhumun, eskimiş yuvasından, yıldızlarda gezmek için çıktığını biilmelyakîn gösterdi. Hem îman; kemiklerimle, mebde-i hilkatimin toprağı, ayak altında ehemmiyetsiz mahvolmuş kemikler olmadığını; belki o toprak, Rahmet kapısı ve Cennet salonunun bir perdesi olduğunu sırr-ı îman ile gösterdi. Hem îman; nazar-ı gafletle, arkamda, hiçlikte, yokluk karanlığında yuvarlanan dünyanın vaziyetini sırr-ı Kur'an ile gösterdi ki; o zâhirî zulümatta yuvarlanan dünya ise; vazifesi bitmiş, mânâsını ifade etmiş, neticelerini kendine bedel vücudda bırakmış bir kısım mektubat-ı Samedaniye ve sahaif-i nukuş-u Sübhaniye olduğunu gösterdi. Dünyanın mahiyeti ne olduğunu biilmelyakîn bildirdi. Hem îman, ileride gözünü açıp bana bakan kabri ve kabrin arkasında ebede giden caddeyi, nur-u Kur'an ile gösterdi ki; o kabir, kuyu kapısı değil, belki âlem-i nurun kapısıdır. Ve o yol ise; hiçliğe ve ademistana değil, belki vücuda, nuristana ve saadet-i ebediyeye giden yol olduğunu tam kanaat verecek bir derecede gösterdiğinden, dertlerime hem derman, hem merhem oldu. Hem îman, o elinde pek cüz'î bir kesb bulunan cüz'î bir cüz-i ihtiyarî yerine, o hadsiz düşman ve zulmetlere karşı, gayr-ı mütenahî bir kudrete istinad etmek ve hadsiz bir Rahmete intisab etmek için o cüz-i ihtiyarînin eline bir vesika veriyor. Belki de îman, o cüz-i ihtiyarînin elinde bir vesika oluyor. Hem o cüz-i ihtiyarî olan silâh-ı insanî, gerçi zatında hem kısa, hem âciz, hem noksandır. Fakat nasılki bir asker, cüz'î kuvvetini devlet hesabına istimal ettiği vakit, binler derece kuvvetinden fazla işler görür; öyle de sırr-ı îmanla o cüz'î cüz-i ihtiyarî, Cenab-ı Hak namına onun yolunda istimal edilse, beşyüz sene genişliğinde bir Cennet'i dahi kazanabilir. Hem îman, geçmiş ve gelecek zamânâ nüfuz edemeyen o cüz-i ihtiyarînin dizginini cismin elinden alıp, kalbe ve ruha teslim eder. Ruh ve kalbin daire-i hayatı ise, cisim gibi hazır zamânâ münhasır olmadığından, pek çok seneler maziden, pek çok seneler istikbalden daire-i hayatına dâhil olduğundan; o cüz-i ihtiyarî, cüz'iyetten çıkıp külliyet kesbeder. Zaman-ı mazinin en derin derelerine kuvvet-i îman ile girebildiği ve hüzünlerin zulmetlerini defedebildiği gibi; nur-u îman ile istikbalin en uzak dağlarına kadar çıkar, korkuları izale eder.” İman, insanı tarihin, nefsin, ölümün zindanından kurtarmaktadır. İman, tarihin v eölümün fethedicisdir. İman, tarihe ve ölüme  karşı hayatın ve özgürlüğün  kendisi olarak  zafer kazanmaktadır. İman sayesinde insanın ölüme ve tarihe karşı muzaffer olması mümkün olduğuna göre,  yaşlının  yaşlılıktan şikayet etmemesi ve ölümden korkmaması gerekmektedir. Nursi, yaşlılığın şikayetle tüketilmemesini imanla canlı olarak yaşanmasını, yaşlılığın iman ve özgrlük mevsimi olması gerektiğini şu şeklde ifade etmektedir: ”İşte ey benim gibi ihtiyarlık zahmetini çeken ihtiyar ve hemşire ihtiyareler! Madem elhamdülillah biz ehl-i îmanız ve madem îmanda bu kadar nurlu, lezzetli, sevimli, şirin defineler var ve madem ihtiyarlığımız bizi bu definenin içine daha ziyade sevkediyor. Elbette îmanlı ihtiyarlıktan şekva değil, belki binler teşekkür etmeliyiz.”Şikayet, insanı mutsuz eden, depresyona sokan negatif bir durumdur. Şikayete karşı insanın şükretme yeteneğini geliştirmesi ve güçlendirmesi, yaşlılık dönemi dahil, hayatın bütün aşamalarını güçlendirmektedir.

İhtiyarlığın alameti olarak ak saç gösterilmektedir. Saçlara akların düşmesi, bir misafirhane olan dünyada kalma süremizin giderek  azaldığının işaretidir. Ak saçlar, gençlikperestliğe, dünyaperestliğe ve nefisperestliğe elveda demenin uyarısıdır. Herşey değiştiği ve öldüğü gibi dünyanın kendiside  değişmekte ve yeni bir muhteva kazanmaktadır. Gençlik, zevkler dönemi, yaşlılıkda hüzünler dönemi olarak düşünüldüğü için gençlik yüceltilmekte, yaşlılık  olumlu ve pozitif bir dönem olarak düşünülmemektedir. Gençlik, eğer insanın ebedi hayatını kurtaracak şekilde olgunluk ve erdem içinde geçirildiyse verimli ve üretken bir dönemdir. İnsanın gençlik dönemini günah, kötülük ve safahat ve yozlaşmışlık içinde geçirmesi, bu dönemi kayıp dönem haline getirdiği gibi insanın ebedi hayatının mahvına da neden olmaktadır. İnsan, gençlik gitti diye  kendisini tüketmemesi gerekmektedir.

İnsan üzerinde ölümün yıkıcı bir etkisi bulunmaktadır. İnsanın ölüm algısını ve kavrayışını olmluya çevirmesi gerekmektedir. Nursi, ölüm karşısında insanın öğrenilmiş çaresizlik yerine öğrenilmiş umut ve mutluluğu esas alması gerektiğini düşünmektedir. Nursi şöyle demektedir: “Ölümün peçesi gerçi karanlık, siyah, çirkin ise de; fakat mü'min için asıl sîmâsı nuranîdir, güzeldir gördüm. Ve çok Risalelerde bu hakikatı kat'î bir surette isbat etmişiz… ölüm idam değil, firak değil, belki hayat-ı ebediyenin mukaddemesidir, mebdeidir ve vazife-i hayat külfetinden bir paydostur, bir terhistir, bir tebdil-i mekândır. Berzah âlemine göçmüş kafile-i ahbaba kavuşmaktır.” Ölüme  bakış açısının değişmesi çok önemlidir. Ölümü bu dünya hayatının bir  ileri ezeli aşamasının başlangıcı olarak düşünmek, insan zihninde büyük bir değişim ve dönüşüm anlamına gelmektedir. Bu bakışaçısı, ölümü yıkıcı bir güç değil, yaratıcı  ve zevkli bir tecrübeye dönüştürmektedir. İnsanın gençlik kadar ihtiyarlığı sevmesi ve ihtiyarlığını nitelikli ve erdemli bir şekilde yaşaması gerekmektedir. İhtiyarlığın bizzat kendisi olumsuz, veya gençliğin bizzaat kendisi olumlu değildir. Önemli olan gençliğin ve  ihtiyarlığın  nasıl yaşandığıdır, yani niteliğidir.Nursi, imani bir bakışaçısıyla  ihtiyarlığın verimli bir şekilde  yaşanmasını ve gençliğe verimsiz bir nostalji duyulmamasını öğretmektedir:”İşte ey ihtiyar ve ihtiyareler! Ben Kur'an-ı Hakîm'in nuruyla ve ihtiyarlığımın ihtarıyla ve îman dahi gözümü açmasıyla bu hakikatı gördüm ve çok Risalelerde kat'î bürhanlarla isbat ettim. Kendime hakikî bir teselli ve kuvvetli bir rica ve parlak bir ziya gördüm. Ve ihtiyarlığıma memnun oldum ve gençliğin gitmesinden mesrur oldum. Siz de ağlamayınız ve şükrediniz. Madem îman var ve hakikat böyledir; ehl-i gaflet ağlasın, ehl-i dalâlet ağlasın.” Nursi, insanlara ihtiyarları ve ihtiyarlığı sevmeyi öğretmektedir. Nursi, İhtiyarlar Risalesi’nde ihtiyarlığı yaşama eğitimi vermektedir. İhtiyarlığın insanca yaşanması için İhtiyarlar Risalesi’ndeki ihtiyarlık eğitiminin mutlaka alınması gerekmektedir.Nursi, insane ihtiyarlıı ve hayatı sevdirirken, aynı zamanda sapkınlık ve küfürden  nefret etmeyi öğretmektedir.

Büyük felaketler insanı yaşlandırmaktadır. Birinci Dünya Savaşı’nın bütün insanlığı yaşlandırdığını söyleyen Said Nursi, esaret şartlarında dahi, sürekli olarak hayatının muhasebesini yapmaktadır.O, kendisiyle olmayı seven içe yönelimli yani introvert bir tiptir. Nursi, her an kabre hazırlık yapan bir kişiliktir.İnsanı hayata bağlayan en büyük güç Allah’ın rahmetidir. Allah’ın rahmeti, özellikle   varlığın saflığını  temsil eden çocuklarda görünür. Çocukların acziyeti ve saflığı, onları en çok Allah’ın rahmetine mazhar kılmaktadır.Yaşlılık,  insanda eksiklik ve acziyet meydana getrdiği gibi aynı zamanda  fıtratın saf haline dönüüşü  temsil etmektedir. Yaşlılığın saflığı ve tevazusu, yaşlıları, çocuklar gibi Allah’ın rahmetinin en büyük alıcısı haline getirmekte ve yaşlıların sürekli olarak Allah’ın rahmet ve bağışlayıcılığı konusunda ümitvar olmalarını gerektirmetedir.Allah, çocuk ve yaşlılara özen göstermeyi kendi sorumluluğuna aldığı gibi, insanlık içinde bunu görev olarak göstermiştir.Gençliğin yüceltilip yaşlılığın  ötekileştirilmesine Nursi, şiddetle karşı çıkmaktadır.İhtiyarlık gerekçe gösterilerek ayrımcılık yapılması ve yaşlı insanın genç kişiye göre kendini düşük görmesinin hiçbir gerekçesi ve temeli bulunmamaktadır. Nursi, yaşlılığı yaşama olgunluğuna herkesi davet etmektedir:”Evet ben kendim sizi temin ediyorum ki: "Eski Said'in on senelik gençliğini bana verseler, ben şimdi Yeni Said'in bir senelik ihtiyarlığını vermeyeceğim." Ben ihtiyarlığımdan razıyım, siz de razı olmalısınız.”Yaşlılık dahil, insanın kendisini olduğu gibi kabul etmesi, kendisini yargılamaması, kendisine şefkat ve merhamet göstermesi gerekmektedir.

Yaşlılık ve ölümün  insanı derin bir depresyona sokmasının en önemli nedenlerinden biri, dünyayı algılayış tarzıdır. Dünyada malik olma şeklinde bir konumlanış, kişilerin yaşlılık döneminde  mutsuzluğuna ve bunalımına neden olmaktadır. Nursi, insana dünyada malik değil, misafir olduğunu hatırlatmaktadır.Yaşlılık, dünyadaki misafirlik tecrübesinin son safhası ve ahiret yurdunda  yaşayan sevgili dostlarla buluşmaya hazırlıktır. Vefatın firak değil, visal olduğunu” kavramak derin bir bilgeliği gerektirmektedir. İman, ölümü, kabri ve yaşlılığı anlamlandıran ve aydınlatan en büyük güç ve nimettir.Nursi şöyle demektedir: “İşte ey benim gibi ihtiyarlık içine giren ve ihtiyarlığın ihtarıyla vefatı çok tahattur eden zatlar! Kur'anın verdiği ders-i îman nuruyla, ihtiyarlığı ve vefatı ve hastalığı hoş görmeliyiz, belki bir cihette sevmeliyiz. Madem îman gibi hadsiz derecede kıymetdar bir nimet bizde vardır; ihtiyarlık da hoştur, hastalık da hoştur, vefat da hoştur. Nâhoş birşey varsa; o da günahtır, sefahettir, bid'atlardır, dalâlettir.”Nursi, yaşlılık ve veya gençlik, hayat veya ölüm arasında  bir üstünlük ilişkisi kurarak birini diğerine tercih etmemektedir. Nursi, imanın küfre, faziletin safahate, hakikatin dalalete üstünlüğünü anlatmaya çalışmaktadır.

İnsan, ilmi her şeyi ihata eden mutlak ilim ve kudret sahibi Allah’a iman etmelidir. Sadece  hakikatin Allah olduğuna dayanan Tevhid,  gerçek kurtuluşun anahtarıdır. Dünyevi makam, bilgi ve şöhret, insanı Tevhid’e uzaklaştırmamalı ve yabancılaştırmamalıdır. İnsan, bütün hayatını Tevhid merkezli olarak dizayn etmelidir.İnsanın Tevhid’den uzaklaşması, insanın hayatını yanlışlıklar, yanılsamalar ve günahlarla doldurmasına neden olmaktadır. Tevhid, bütün hayatı aydınlatan tek nurlu hakikattir. Ebedi saadetin ve hayatın temeli Tevhid’dir. Nursi, bütün yaşlıları ve insanları Tevhid’in nuruyla nurlanmaya çağırmaktadır: ”Ey ihtiyar ve ihtiyareler! Madem sizlerde îman var ve madem îmanı ışıklandıran ve inkişaf ettiren namaz ve niyaz var; ihtiyarlığınıza ebedî bir gençlik nazarıyla bakabilirsiniz. Çünki onunla ebedî bir gençlik kazanabilirsiniz. Hakikî soğuk ve sakil ve çirkin ve zulmetli ve elemli olan ihtiyarlık ise; ehl-i dalâletin ihtiyarlıklarıdır, belki de onların gençlikleridir. Onlar ağlamalı, onlar "vâ-esefâ vâ-hasretâ" demeli. Sizler, ey muhterem îmanlı ihtiyarlar! "Elhamdülillahi alâküllihal" deyip mesrurane şükretmelisiniz.”Nursi, yaşlılık döneminin  cahiliye karanlığı içinde değil, imanın aydınlığı içinde idrak edilmesinin olgunluk ve erdem olduğunu  göstermektedir. Nursi’nin amacı, yaşlılara kuru teselliler vermek değil, bu hayat ve ahiret hakkında derin bir idrak seviyesine ulaşmalarını sağlamaktır.

Kainatta baki olan sadece Allah’tır. Onun dışında herşeyin ve herkesin varlığı gelip geçicidir. Baki olan Allah, insan için kafidir.Allah’ı kendisi için tek yeter hakikat gören bir idrak düzeyinin, dünyaya ve insane olan bakışaçısı köklü bir şekilde değişmektedir:”Madem sen varsın, senin varlığına îman ile intisabını bilen ve sırr-ı İslâmiyetle o intisaba göre hareket eden insana herşey var.Fena ve zeval, mevt ve adem bir perdedir, bir tazelenmektir; ayrı ayrı menzillerde gezmek hükmündedir.” Allah’ı kendisi için yeterli gören kişi, hayatta yaşadığı herşey karşısında şükr ve hamdeder. İnsanın en büyük bakıcısı ve koruyucusu Allah’tır. İnsanın maddi, manevi, ruhi bedeni, dünyevi ve uhrevi bakımını yapan tek güç Allah’tır. İnsanın görevi,  bütün dertlerinin ilacı olarak Allah’a başvurmaktır: “İşte ey benim gibi ihtiyarlık zamanında gâyet sevdiği evlâdını veya akrabasını kaybeden ve beline yüklenmiş ihtiyarlığın ağır yüküyle beraber firaktan gelen ağır gamları da başına yüklenen ihtiyar kardeşler ve ihtiyare hemşireler! Benim vaziyetimi anladınız ki sizinkinden çok şiddetli iken, madem böyle bir âyet-i kerime tedavi etti, şifa verdi; elbette Kur'an-ı Hakîm'in eczahane-i kudsiyesinde, umum dertlerinize şifa verecek ilâçları vardır. Eğer îman ile ona müracaat edip ve ibadetle o ilâçları istimal etseniz, belinizde ve başınızdaki o ihtiyarlığın ve gamların ağır yükleri gâyet hafifleşecektir.”Kur’an, Allah’ın insanlığa yolladığı, kalpteki hastalıkları ve huzursuzlukları iyileştiren hidayet ve şifa kaynağıdır.

Ölümün en acı tarafı, insanı sevdiklerinden ve dostlarından ayırmasıdır. İnsan ruhunda ölümün ağır bir acı oluşturmasının  nedeni ayrılık duygusudur.Ölüm olgusu, dünyanın değersiz ve gelip geçiciliğini ortaya koymaktadır.Dünya sorunları, aslında insan için kaldırılması ağır bir yüktür. Ölüm aslında, dünya sorunlarının ağırlığı altında ezilen beden ve ruhlarımıza bir kurtuluş seçeneği niteliğindedir.Allah’a iman eden, onun rahmet ve şefkatine sığınan kişi için, ölüm dahil herşey kişinin dostu olur.Ölüm, insanı dostsuz bırakmak değil, dosta ve sevgililere ulaştıran bir tecrübedir.İman, dünya ve ahirette en verimli sonuçlara ve etkilere neden olan bir hakikate bağlanmadır.İnsanlığın bütün çocuklarını evlat, insanlık alemini ev ve aile edinen bir bakışaçısı, insanı ölümün korkunçluğundan ve yıkıcılığından kurtararak onun hakikate yönelimini sağlar.

İnsan, hayattan ancak Allah’a kul olduğunda zevk alır. Nursi, imanın  dolu dolu yaşamanın kaynağı olduğu gerçeğini bizzat yaşadığını şöyle ifade ediyor: “Gördüm ve hissettim ve hakkalyakîn zevkettim ki; bekamın lezzeti ve saadeti, aynen ve daha mükemmel bir tarzda Bâki-i Zülkemal'in bekasına ve benim Rabbim ve İlahım olduğuna, tasdik ve îmanımda ve iz'anımda vardır.” İman, iktidardır.İman, güçtür.İman, yıkım değil inşadır. İman, acı değil, zevktir. İman, dalalet değil, hakikattir. Allah’ın insana verdiği ehemmiyet, imanı geliştirmekte ve kalbe huzur vermektedir. Allah, ölüm terörüyle insan hayatının cehenneme çevrilmesine engel olmaktır. İman, ölüm karşısında bile insana huzur vermektedir: “Ölüm firak değil, visâldir, tebdil-i mekândır, bâki bir meyveyi sünbül vermektir.” Hayat, bekasını iman ile kazanır ve verimli olur: “Hayat, Zat-ı Hayy-ı Kayyum'a baktıkça ve îman dahi hayata hayat ve ruh oldukça, beka bulur hem bâki meyveler verir, hem öyle yükseklenir ki, sermediyet cilvesini alır, daha ömrün kısalığına ve uzunluğuna bakılmaz.” Allah, hayatın  sahibi ve  kendisi olan tek hakikattir. Hayatın Hay ve Kayyum olan Allah’a iman olarak  tecrübe edilmesi, insane ezeli bir gernçliği ve hayatı armağan etmektedir.Akıl ve kalbin, sağlıklı bir şekilde imanı yaşaması lazımdır.

İnsanın yaşadığı zorluklar, birer nimettir. Onlara katlanılmaz felaketler olarak değil, insana ebedi hayatı kazandıran nimetler olarak bakmayı öğrenmek lazımdır. Zorluklar karşısında insan yanlış yollara sapmamalıdır. Hapis, baskı, iftia ve kumpaslar, insana ebedi hayatı kazandıran tecrübeler olarak görülmelidir.

Nursi, yaşlılık dönemini hayat, hakikat, ahiret, ezeliyet ve imanla özdeşleştirmektedir. Nursi, yaşlılık döneminin bir tükenmişlik ve çöküş dönemi değil, üretkenlik ve diriliş    tecrübesi olduğunu  kendi hayatından hareketle ortaya koymaktadır. Nursi, yaşlıları öğrenilmiş çaresizlik kalıplarını kırmaya çağırmaktadır. Genç, hayatı yaşlı gibi değil, genç olarak yaşamalıdır. İhtiyar,  gençliği taklit eden bir zavallı olmamalıdır. Nursi, yaşlılara umudu, imanı ve hayatı fıtrata  uygun bir şekilde idrak etmenin  hikmetlerini insanlığa öğretmektedir. İhtiyarlar Risalesi, insanlığı imanla dolu bir hayatla fıtratın aydınlanmasına ve ezeli gençliğe  davet etmektedir.İhtiyarlar Risalesi’nin çağrısı, salt yaşlılara değil, bütün insanlaradır. Bu çağrı, insanın  ilahi ve insani olanı birlikte idrak ederek  hayatını hakikat, umut ve imanla bütünleştirmesinin yolunu göstermektedir.